Thuế 0,1% với tiền số: Dễ thu nhưng liệu đã hợp lý?

Trong dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi, Bộ Tài chính lần đầu tiên đưa giao dịch tiền số vào diện chịu thuế. Đây được coi là bước đi nhằm quản lý và điều tiết một thị trường mới đang phát triển nóng nhưng vẫn nằm ngoài khuôn khổ pháp lý. Theo đề xuất, với những giao dịch tiền số thực hiện trên sàn công khai, minh bạch và có tần suất thường xuyên, người nộp thuế sẽ phải trả 0,1% trên giá trị từng lần chuyển nhượng.

Cơ chế này được thiết kế giống với thuế đánh trên chuyển nhượng chứng khoán, tức là thay vì phải kê khai lãi – lỗ, cơ quan thuế sẽ thu trực tiếp trên mỗi giao dịch.

Bộ Tài chính giải thích, thị trường tiền số vốn mang nhiều rủi ro, biến động nhanh, việc xác định lợi nhuận thực tế là rất khó, nhất là trong bối cảnh giao dịch xuyên biên giới và danh tính người tham gia thường ẩn danh. Vì vậy, thu trực tiếp trên giao dịch với thuế suất cố định 0,1% được coi là giải pháp “dễ làm, dễ thu”, vừa mở rộng cơ sở thuế, vừa thể hiện sự công bằng giữa các loại hình đầu tư tài sản.

Đề xuất này cũng xuất phát từ xu hướng quốc tế, khi nhiều nước đã coi tiền số là tài sản chịu thuế và có những mô hình quản lý riêng. Việt Nam, trong lúc chờ khung pháp lý đầy đủ, cần có bước đi kịp thời để tránh thất thu ngân sách.

Tuy nhiên, theo luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật Đại La, cách tiếp cận này tiềm ẩn không ít bất cập. Ông cho rằng thuế thu nhập cá nhân vốn dựa trên phần lợi nhuận thực tế, nhưng với cơ chế đánh 0,1% trên toàn bộ giá trị giao dịch, kể cả khi nhà đầu tư thua lỗ vẫn phải nộp thuế. “Điều này đi ngược lại bản chất của thuế thu nhập, tạo cảm giác bất công và có thể gây phản ứng mạnh từ phía người dân”, luật sư Biên nhấn mạnh.

Không chỉ vậy, việc quản lý và thực thi trên thực tế cũng là thách thức lớn. Tiền số vốn có tính chất ẩn danh và xuyên biên giới. Nếu chỉ thu thuế trên những giao dịch tại sàn công khai, minh bạch, thì phần lớn giao dịch ngầm sẽ nằm ngoài tầm kiểm soát, gây thất thu và tạo ra sự bất bình đẳng. Luật sư Biên cảnh báo rằng, khi gánh nặng thuế bị xem là bất hợp lý, nhà đầu tư sẽ tìm cách chuyển sang các kênh không chính thức, khiến chính sách vừa không hiệu quả, vừa vô tình khuyến khích thị trường “chợ đen”.

Ở một khía cạnh khác, tiền số thường được giao dịch với tần suất cao và biến động mạnh. Nhà đầu tư nhỏ lẻ có thể thực hiện hàng trăm giao dịch chỉ để cân đối danh mục, nhưng với cơ chế thuế 0,1% thì mỗi lần mua bán đều bị đánh thuế. Gánh nặng này không chỉ bào mòn vốn mà còn làm giảm tính hấp dẫn của thị trường chính thức.

“Vô hình trung, thay vì trở thành công cụ điều tiết công bằng, thuế có thể biến thành rào cản khiến người dân tránh xa khu vực được quản lý, đẩy họ ra ngoài lề pháp luật”, ông Biên phân tích.

Theo vị luật sư, việc đưa tiền số vào khuôn khổ pháp luật là bước đi đúng và tất yếu, nhưng chính sách cần được thiết kế để vừa đảm bảo nguồn thu, vừa duy trì niềm tin của nhà đầu tư. Ông cho rằng, thay vì chỉ chú trọng “dễ thu”, cần tính đến cơ chế đánh thuế dựa trên lợi nhuận ròng, phản ánh đúng bản chất thu nhập cá nhân.

Đồng thời, cần đặt ngưỡng miễn thuế cho các giao dịch nhỏ để tránh chi phí thu vượt quá số thu được. Cùng với đó, phải sớm có định nghĩa pháp lý rõ ràng về tài sản số, tiêu chuẩn sàn giao dịch và cơ chế kết nối dữ liệu giữa cơ quan thuế với các nền tảng giao dịch để bảo đảm minh bạch. Việt Nam cũng nên tham khảo kinh nghiệm của những nước đi trước, nơi áp dụng cơ chế linh hoạt, chỉ thu với giao dịch có giá trị lớn hoặc áp thuế lũy tiến theo lợi nhuận.

“Đưa tiền số vào khung quản lý là cần thiết. Nhưng thuế chỉ hiệu quả khi đánh đúng bản chất thu nhập, có hệ thống quản lý chặt chẽ và đảm bảo công bằng cho nhà đầu tư. Nếu không, thay vì thu được cho ngân sách, chính sách có thể phản tác dụng, vừa thất thu, vừa làm méo mó thị trường”, luật sư Nguyễn Đức Biên nói.