Đề xuất không cho trừ lương chủ hộ kinh doanh vào chi phí giảm thuế nhằm chống lách thuế, nhưng cũng đặt ra yêu cầu đánh giá kỹ về tính công bằng và khả thi…
Dự thảo mới về quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh do Bộ Tài chính xây dựng đang tạo ra nhiều tranh luận trong giới kinh doanh, đặc biệt là đề xuất không cho phép tính tiền lương, tiền công của chủ hộ kinh doanh và các thành viên trong hộ vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.
Theo dự thảo, khi hộ kinh doanh thực hiện kê khai thuế theo phương pháp xác định thu nhập chịu thuế trên cơ sở doanh thu trừ chi phí, các khoản chi được trừ phải liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất, kinh doanh và có đủ hóa đơn, chứng từ hợp pháp. Trong danh mục các khoản không được trừ, dự thảo liệt kê tiền lương, tiền công và các khoản có tính chất tiền lương của chủ hộ kinh doanh và các thành viên trong hộ.
Nhiều ý kiến cho rằng, xét về nguyên tắc pháp lý, đề xuất này có cơ sở nhất định. Trong mô hình doanh nghiệp, chỉ các khoản tiền lương trả cho người lao động có quan hệ lao động hợp pháp, có hợp đồng và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ bảo hiểm, thuế mới được tính vào chi phí được trừ. Chủ doanh nghiệp tư nhân hoặc thành viên góp vốn cũng không được tự trả lương cho mình để hạch toán chi phí.
Việc áp dụng nguyên tắc tương tự đối với hộ kinh doanh nhằm bảo đảm sự thống nhất trong chính sách thuế và hạn chế tình trạng lợi dụng kẽ hở để kê khai chi phí không có thật. Bộ Tài chính đặt đề xuất này trong bối cảnh từng bước chuyển từ cơ chế thuế khoán sang cơ chế kê khai, phản ánh sát hơn thu nhập thực tế và tăng tính minh bạch trong quản lý thuế.
Tuy nhiên, nhìn vào thực tiễn, một số chuyên gia pháp lý cho rằng đề xuất này cũng đặt ra nhiều băn khoăn. Hộ kinh doanh không có tư cách pháp nhân, thu nhập của chủ hộ gắn trực tiếp với công sức lao động bỏ ra cho hoạt động kinh doanh. Trong nhiều trường hợp, chủ hộ vừa quản lý, vừa là lao động chính, thậm chí là lao động duy nhất.
Nếu toàn bộ phần thu nhập này đều được coi là lợi nhuận để tính thuế mà không trừ đi chi phí lao động của chính chủ hộ, trong một số mô hình hộ gia đình nhỏ dựa chủ yếu vào lao động của chủ hộ, thu nhập chịu thuế có thể cao hơn giá trị kinh tế thực tế.
Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh câu chuyện này, Luật sư Lê Thị Nhung - Giám đốc Công ty Luật L&A Legal Experts nhận định rằng việc không cho trừ lương chủ hộ xuất phát từ logic quản lý thuế và mục tiêu chống gian lận, nhưng cần được đánh giá thận trọng trong bối cảnh đặc thù của mô hình hộ kinh doanh.
Theo Luật sư Lê Thị Nhung, về mặt pháp lý, chủ hộ kinh doanh không có quan hệ lao động với chính mình, nên khoản tiền họ rút ra để chi tiêu không thể coi là tiền lương theo quan hệ lao động. Tuy nhiên, trong thực tiễn, khoản thu nhập này gắn trực tiếp với công sức lao động và thời gian làm việc của chủ hộ.
Luật sư Lê Thị Nhung lưu ý rằng nếu thiếu cơ chế điều tiết phù hợp, thu nhập tính thuế có thể chưa phản ánh đúng đặc thù hoạt động của các hộ kinh doanh nhỏ, nơi lao động của chủ hộ và người thân trong gia đình giữ vai trò quyết định.
Theo phân tích của Luật sư Nhung, vấn đề cốt lõi không chỉ nằm ở việc có cho trừ hay không, mà ở cách thiết kế chính sách để vừa chống lách thuế, vừa bảo đảm tính công bằng và khả thi.
Một điểm cần lưu ý là đề xuất này không đứng riêng lẻ, mà nằm trong tổng thể cải cách chính sách thuế đối với hộ kinh doanh. Theo định hướng hiện nay, các hộ có doanh thu dưới một ngưỡng nhất định sẽ được miễn hoặc giảm nghĩa vụ thuế, trong khi các hộ có quy mô lớn hơn sẽ phải thực hiện kê khai đầy đủ và minh bạch hơn.
Nếu các chính sách được thiết kế đồng bộ, việc không cho trừ lương chủ hộ có thể chỉ tác động đáng kể đến nhóm hộ có doanh thu và lợi nhuận tương đối cao, thay vì ảnh hưởng rộng khắp.
Tuy vậy, Luật sư Lê Thị Nhung cho rằng cần có hướng dẫn chi tiết, rõ ràng để tránh cách hiểu và áp dụng không thống nhất giữa các địa phương, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai.
“Nhìn tổng thể, đề xuất không tính lương chủ hộ kinh doanh vào chi phí giảm thuế thể hiện nỗ lực chuẩn hóa và minh bạch hóa cơ sở tính thuế. Tuy nhiên, đây là chính sách nhạy cảm, tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng triệu hộ kinh doanh, cần được hoàn thiện trên cơ sở đối thoại và tham vấn đầy đủ”, Luật sư Nhung nói.
