Vì sao nhiều ông lớn nhà nước chậm cổ phần hóa?

KHÁNH HÀ• 18/08/2020 11:00

Các tập đoàn kinh tế, tổng công ty lớn có tình hình tài chính phức tạp, phạm vi hoạt động rộng, sở hữu nhiều đất đai...là một nguyên nhân khiến cổ phần hóa chậm.

Theo kế hoạch, giai đoạn 2017-2020 phải hoàn thành cổ phần hóa 128 doanh nghiệp, nhưng đến nay mới chỉ hoàn thành 28% kế hoạch.

91 doanh nghiệp Nhà nước phải cổ phần hóa trong năm 2020

Báo cáo của Cục Tài chính Doanh nghiệp (Bộ Tài chính) cho biết trong 7 tháng đầu năm nay, đơn vị đã nhận được báo cáo phê duyệt phương án cổ phần hóa của 6 doanh nghiệp, trong đó có 1 doanh nghiệp thuộc kế hoạch cổ phần hóa theo Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg.

Tính từ năm 2016 đến nay, đã có 177 doanh nghiệp được phê duyệt phương án cổ phần hóa với tổng giá trị trên 443.500 tỷ, giá trị vốn Nhà nước đạt trên 207.100 tỷ đồng.

là một trong những doanh nghiệp lớn thuộc diện cổ phần hóa

VNPT là một trong những doanh nghiệp lớn thuộc diện cổ phần hóa.

Cũng theo cơ quan này, trong 128 doanh nghiệp phải cổ phần hóa trong giai đoạn 2017-2020, mới có 37 doanh nghiệp thuộc danh mục cổ phần hóa theo Công văn 991/TTg-ĐMDN và Quyết định 26/2019/QĐ-TTg tiến hành thực hiện, chỉ đạt 28% kế hoạch. Còn lại 91 doanh nghiệp sẽ phải thực hiện cổ phần hóa trong 5 tháng còn lại của năm 2020.

Theo đánh giá của cơ quan quản lý, tiến độ cổ phần hóa hiện nay còn rất chậm. Những đơn vị còn nhiều doanh nghiệp phải cổ phần hóa trong năm nay bao gồm TP.HCM phải cổ phần hóa 38 doanh nghiệp (11 tổng công ty), chiếm 40%; Hà Nội với 13 doanh nghiệp (4 tổng công ty), chiếm 14%; Ủy ban quản lý vốn Nhà nước có 6 doanh nghiệp (3 tập đoàn, 3 tổng công ty)...

Theo Bộ Tài chính, việc triển khai kế hoạch cổ phần hóa còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt tại một số doanh nghiệp quy mô lớn như VNPT, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam, Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam, Tổng công ty Lương thực Miền Bắc, Mobifone, Agribank… Trong đó, các doanh nghiệp này hiện vẫn chưa hoàn thành phê duyệt phương án sử dụng đất để có thể tiến hành xác định giá trị doanh nghiệp.

Vướng mắc lớn về đất đai

Một trong những nguyên nhân dẫn đến tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn bị chậm là do sự bùng phát của dịch Covid-19 và vẫn đang diễn biến phức tạp trên cả nước.

Bên cạnh đó, Cục Tài chính Doanh nghiệp cho rằng đối tượng cổ phần hoá, thoái vốn giai đoạn này bao gồm một số tập đoàn, tổng công ty lớn có tình hình tài chính phức tạp, phạm vi hoạt động rộng, sở hữu nhiều đất đai tại nhiều tỉnh thành. Từ đó dẫn đến việc xử lý tài chính, phê duyệt phương án sử dụng đất; xác định, kiểm toán giá trị doanh nghiệp, bán cổ phần lần đầu gặp nhiều khó khăn.

Các quy định mới về cổ phần hóa, thoái vốn được ban hành với quy trình thực hiện dài hơn cũng khiến doanh nghiệp phải thực hiện lại từ đầu hoặc một số nội dung trong quá trình cổ phần hóa, khiến thời gian kéo dài.

Việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong triển khai Luật Đất đai, Luật Quản lý sử dụng tài sản công chưa nghiêm túc, thường xuyên cũng ảnh hưởng đến tiến độ này. Nhiều doanh nghiệp chỉ đến khi thực hiện cổ phần hóa mới thực hiện sắp xếp, xử lý đất đai theo quy định dẫn đến làm chậm quá trình cổ phần hóa.

Cơ quan quản lý cũng đánh giá một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty chưa nghiêm túc trong chỉ đạo và thực hiện. Còn hiện tượng không dám làm, không dám chịu trách nhiệm, viện dẫn vào các khó khăn vướng mắc để chậm hoặc không thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn gây ảnh hưởng tới tiến độ chung.

Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh đánh giá một trong những vướng mắc lớn nhất của quá trình cổ phần hóa là khó khăn khi xác định tài sản doanh nghiệp, đặc biệt là tài sản đất đai cùng các phương án sử dụng đất, chào bán cổ phần…

Bởi nếu không thận trọng sẽ dẫn đến thất thoát tài sản nhà nước như không ít trường hợp đã xảy ra. Trong khi đó, hiện chưa có giải pháp căn cơ để gỡ vướng mắc này dù đã có không ít kiến nghị liên quan đến cơ chế phối hợp nhằm đánh giá nhu cầu của nhà đầu tư, định giá cổ phiếu phát hành lần đầu… sao cho hợp lý nhất.

"Cùng với các vấn đề về tài chính, lao động thì xử lý đất đai là chuyện đau đầu nhất trong cổ phần hóa. Có tình huống doanh nghiệp kinh doanh không đúng ngành nghề, đem đất cho thuê nên việc xác lập hồ sơ pháp lý đất đai khá phức tạp. Cũng có trường hợp tranh chấp đất đai, buộc phải xin ý kiến nhiều cấp từ tỉnh, TP, trung ương… dẫn đến kéo dài thời gian so với quy định" - ông Ánh nêu nguyên nhân dẫn đến doanh nghiệp phải điều chỉnh tiến độ cổ phần hóa.

Còn theo TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) kiêm Giám đốc Trường đào tạo BIDV cho biết, một trong các nguyên nhân dẫn đến sự chậm trễ của tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn hiện nay là dịch COVID-19 bùng phát, gây ảnh hưởng toàn diện đến mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội trong và ngoài nước, trong đó có thị trường chứng khoán. Các tập đoàn, tổng công ty trong lĩnh vực hàng không, vận tải vô cùng khó khăn.

Một nguyên nhân khác được ông Lực chỉ ra là đối tượng cổ phần hóa, thoái vốn bao gồm một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty lớn có tình hình tài chính phức tạp, phạm vi hoạt động rộng, sở hữu nhiều đất đai tại nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Do đó, việc xử lý tài chính, phê duyệt phương án sử dụng đất, kiểm toán giá trị doanh nghiệp, bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) gặp nhiều khó khăn, thời gian kéo dài.

Ông Lực cho rằng, trong giai đoạn hiện nay, Nhà nước cần ưu tiên những việc khác gấp gáp hơn đó là phòng chống, kiểm soát dịch COVID-19, phục hồi hoạt động sản xuất.

Mặt khác, theo vị chuyên gia này, việc chấp hành kỷ luật, kỷ cương trong triển khai Luật Đất đai, Luật Quản lý sử dụng tài sản công chưa nghiêm túc, thường xuyên. Nhiều doanh nghiệp chỉ đến khi thực hiện cổ phần hóa mới sắp xếp, xử lý đất đai, dẫn đến làm chậm quá trình cổ phần hóa.

Ông Lực cho rằng, ở Việt Nam còn hiện tượng tư duy nhiệm kỳ rất nặng, không dám làm, không dám chịu trách nhiệm, viện dẫn vào các khó khăn vướng mắc, chưa nghiêm túc, quyết liệt trong chỉ đạo và triển khai thực hiện cổ phần hóa. Thực tế này gây ảnh hưởng không nhỏ tới tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn của một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước và doanh nghiệp Nhà nước.

Để đẩy nhanh lộ trình cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp Nhà nước từ nay đến hết năm 2020, Bộ Tài chính đề xuất tiếp tục hoàn thiện thể chế, khuôn khổ pháp lý về tổ chức quản lý và hoạt động của doanh nghiệp Nhà nước.

Trong đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần xây dựng trình Thủ tướng ban hành tiêu chí phân loại doanh nghiệp giai đoạn 2021-2025 theo ngành nghề, lĩnh vực. Ngoài ra, cần xây dựng đề án cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước trọng tâm là các tập đoàn, tổng công ty.

Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) xây dựng, báo cáo Thủ tướng phương án thoái vốn để đảm bảo nguồn thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nộp vào Ngân sách Nhà nước theo yêu cầu của Quốc hội.