Chế biến sâu - nâng tầm nông sản Việt: Lối ra khỏi “cái bẫy xuất thô”

Việt Nam cần "đi tắt đón đầu", đầu tư công nghệ trong chế biến sâu nông sản, từ quy trình đến thiết bị, tất cả phải hướng tới giá trị cao hơn, giảm được 10% tổn thất sau thu hoạch là đã thu về giá trị khổng lồ.

Hiện thực mục tiêu tăng trưởng nông nghiệp 4%, xuất khẩu nông lâm thuỷ sản 70 tỷ USD trong năm 2025, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhận định, chế biến sâu được xem là yếu tố then chốt, là đòn bẩy để nâng tầm nông sản Việt.

Dư địa để tăng trưởng

Hiện nay, phần lớn sản phẩm nông sản xuất khẩu vẫn ở dạng thô (bao), chưa đạt độ tinh xảo như dạng gói – điều này khiến giá trị gia tăng bị hạn chế so với các quốc gia khác. Cùng với đó, mức tổn thất sau thu hoạch đối với nhiều mặt hàng chủ lực như lúa gạo, thủy sản hay gỗ trồng rừng còn rất lớn.

Đơn cử, báo cáo điều tra sinh khối ở Việt Nam do Ngân hàng Thế giới thực hiện và số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê năm 2020 cho thấy khối lượng phụ phẩm nông nghiệp khoảng 156,8 triệu tấn. Do đó, chuyên gia đánh giá, nếu giảm được 10% tổn thất sau thu hoạch đã mang lại giá trị khổng lồ. Công nghệ chế biến và bảo quản hiện đại là ưu tiên hàng đầu.

“Diện tích sản xuất của chúng ta không tăng nữa nên cần nâng cao năng suất, chất lượng và xây dựng vùng nguyên liệu gắn với chế biến và chế biến phải sâu để nâng cao giá trị gia tăng. Chế biến sâu không chỉ nâng cao năng suất mà còn là cách để khai thác tối đa dư địa thực hiện được mục tiêu xuất khẩu năm 2025 và tạo tiền đề cho giai đoạn 2026 – 2030”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nêu rõ.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và môi trường nhấn mạnh, Việt Nam cần "đi tắt đón đầu", đầu tư công nghệ chế biến ngang tầm khu vực và quốc tế, kết hợp với các vùng nguyên liệu đã được quy hoạch. "Từ quy trình đến thiết bị, tất cả phải hướng tới giá trị cao hơn", ông khẳng định.

Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh chế biến sâu không chỉ giúp tăng giá trị xuất khẩu mà còn góp phần mở rộng thị trường, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thô và nâng cao khả năng thích ứng trước biến động của thị trường toàn cầu.

Thể chế đồng hành, doanh nghiệp dấn thân

Trên thực tế câu chuyện về một kg xoài tươi xuất khẩu có giá khoảng 1,5 USD, nhưng nếu chế biến thành sản phẩm sấy dẻo cao cấp, giá bán có thể lên đến 8–10 USD/kg không còn xa lạ. Một số doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực này như Công ty Cổ phần Vina T&T, Công ty Nafoods Group, Doveco, hay Lavifood đã cho thấy con đường nâng giá trị nông sản thông qua đầu tư công nghệ chế biến hiện đại và xây dựng thương hiệu bài bản.

Để chế biến sâu được nhân rộng và thu hút doanh nghiệp đầu tư, các chuyên gia đều nhấn mạnh rằng, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ nền tảng thể chế, chính sách. Chỉ khi ưu đãi tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật, kết nối thị trường và bảo hộ thương hiệu quốc tế cùng với quyết tâm từ các doanh nghiệp, nông sản Việt mới thực sự thoát khỏi "cái bẫy" nguyên liệu thô và vươn lên giá trị cao hơn trên bản đồ nông sản thế giới.

Thực hiện đồng hành và tháo gỡ vướng mắc cho doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết đang phối hợp với Ngân hàng Nhà nước để tăng cường các gói tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp, thời gian vay dài, đặc biệt cho các dự án đầu tư vào chế biến, công nghệ cao, sản xuất nông nghiệp tuần hoàn.

Đồng thời, tiếp tục hoàn thiện cơ chế cho thuê, chuyển nhượng, ổn định thời gian thuê đất nông nghiệp để tạo điều kiện cho doanh nghiệp mở rộng sản xuất; hỗ trợ phát triển hệ thống giao thông, điện, nước, kho bãi để doanh nghiệp dễ dàng đầu tư sản xuất. Hay hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận các công nghệ tiên tiến, áp dụng nền tảng số trong quản lý chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc, thương mại điện tử.