Dự án Sản xuất, chế biến và thương mại nấm ăn – nấm dược liệu dưới mái pin năng lượng mặt trời hướng tới kiến tạo chuẩn mực mới cho nông nghiệp hiện đại.
Sáng nay (20/12), tại VCCI, Vòng Chung kết Chương trình Phát triển dự án khởi nghiệp Quốc gia năm 2025 đã diễn ra. Chương trình nằm trong khuôn khổ Chương trình Khởi nghiệp Quốc gia năm 2025.
Chương trình Khởi nghiệp Quốc gia do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) triển khai, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức từ năm 2002. Chương trình đã nhận được sự hỗ trợ tích cực của các bộ, ban ngành cùng các địa phương, các trường đại học/cao đẳng và cộng đồng khởi nghiệp trên toàn quốc.
Chương trình đã giúp các dự án khởi nghiệp có nhiều cơ hội tiếp cận kiến thức kinh doanh mới, kết nối với các cố vấn khởi nghiệp, các huấn luyện viên giàu kinh nghiệm, các nhà đầu tư trong và ngoài nước, giúp các dự án, doanh nghiệp khởi nghiệp ngày càng phát triển. Tất cả đều hướng đến mục tiêu góp phần hiện thực hóa mục tiêu có 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 theo tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân ban hành ngày 4/5/2025.
Đặc biệt, thời gian qua, nhiều dự án của Chương trình Khởi nghiệp Quốc gia đã góp mặt ở các cuộc thi và triển lãm quốc tế tại nhiều quốc gia khác nhau, đây là cơ hội tốt để các dự án được mở rộng hợp tác, trao đổi kinh nghiệm và tìm kiếm nguồn lực hỗ trợ...
Trong số các dự án bước vào vòng chung kết, dự án Sản xuất, chế biến, thương mại nấm ăn và nấm dược liệu dưới mái pin năng lượng mặt trời cũng đã thu hút sự quan tâm của Ban giám khảo và cộng đồng khởi nghiệp.
Chia sẻ tại Chương trình, đại diện dự án cho biết, điểm nhấn nổi bật của dự án là mô hình “nông nghiệp kép” - kết hợp hệ thống mái pin mặt trời với khu vực trồng nấm bên dưới. Hệ thống pin vừa tạo ra nguồn điện sạch phục vụ toàn bộ hoạt động sản xuất, vừa đóng vai trò như lớp cách nhiệt thông minh, giúp ổn định nhiệt độ quanh năm; hạn chế bức xạ trực tiếp; tạo tiểu khí hậu lý tưởng cho phát triển nấm.
Nhờ đó, dự án giải quyết đồng thời nhiều bài toán của nông nghiệp truyền thống như chi phí điện năng cao, rủi ro thời tiết và sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng bên ngoài. Mô hình được thiết kế theo dạng mô-đun, có khả năng mở rộng quy mô linh hoạt tại nhiều địa phương.
Không chỉ dừng lại ở khâu nuôi trồng, dự án xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất giống, nuôi trồng, chế biến đến thương mại hóa sản phẩm. Hai nhóm sản phẩm chính gồm (1) Nấm ăn: nấm bào ngư, nấm sò, nấm rơm… phục vụ thị trường thực phẩm sạch; (2) Nấm dược liệu: linh chi, vân chi, đầu khỉ… đáp ứng xu hướng chăm sóc sức khỏe tự nhiên. Đặc biệt, nhóm đẩy mạnh chế biến sâu với các sản phẩm như nấm sấy, trà nấm, cà phê nấm, bột nấm chức năng… Qua đó, giá trị kinh tế của sản phẩm được nâng lên nhiều lần so với tiêu thụ nông sản thô.
Bên cạnh giá trị kinh tế, dự án mang ý nghĩa xã hội sâu sắc tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương, hỗ trợ nông dân chuyển đổi từ canh tác truyền thống sang nông nghiệp công nghệ cao, đào tạo kỹ thuật và chuyển giao quy trình sản xuất hiện đại, nâng cao năng lực cộng đồng trong ứng dụng công nghệ xanh. Mô hình có khả năng nhân rộng trên nhiều vùng nông thôn, góp phần hình thành đội ngũ nông dân thế hệ mới – làm chủ công nghệ, làm chủ tri thức.
Dự án mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho môi trường, phù hợp với chiến lược phát triển bền vững quốc gia như, giảm phát thải CO₂ nhờ sử dụng năng lượng tái tạo, giảm áp lực lên hệ thống điện quốc gia, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm giá thể trồng nấm, tái sử dụng phụ phẩm sau thu hoạch làm phân hữu cơ.
Đại diện phía Ban Giám khảo, ông Đàm Quang Thắng, Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo Quốc gia đánh giá cao định hướng kết hợp năng lượng tái tạo với nông nghiệp công nghệ cao của dự án. Tuy nhiên, ông cho rằng nhóm cần làm rõ hơn các yếu tố liên quan đến người tiêu dùng, đặc biệt là giá thành, chất lượng sản phẩm và tính bền vững khi mở rộng quy mô.
Chia sẻ về nội dung này, đại diện dự án cho biết sản phẩm chủ lực hiện nay là nấm thô, chiếm khoảng 70% cơ cấu sản phẩm. Dự án đã xây dựng chuỗi giá trị khép kín, trong đó giống nấm là tài sản cốt lõi và đã được bảo hộ. Các sản phẩm nấm đều được kiểm nghiệm, đáp ứng các tiêu chuẩn như ISO, VietGAP; khi phân phối cho các đơn vị đối tác, sản phẩm tiếp tục được kiểm tra chất lượng theo yêu cầu riêng của từng thị trường. Trong bối cảnh Nhà nước ngày càng siết chặt truy xuất nguồn gốc và kiểm soát hàng hóa biên giới, đây cũng là cơ hội để dự án mở rộng thị phần nhờ lợi thế về minh bạch và tiêu chuẩn. Song song đó, dự án đang phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng, trong đó có nấm linh chi, gắn với chiến lược xây dựng thương hiệu dài hạn.
Ở góc độ công nghệ và quản trị chuỗi liên kết, ông Vũ Thanh Thắng, Chủ tịch Công ty Cổ phần AIZ, đặt câu hỏi về khả năng kiểm soát công nghệ khi dự án liên kết với nông dân, hệ thống cần những dữ liệu gì để đánh giá hiệu quả và chất lượng sản xuất?
Theo đại diện dự án, mô hình được triển khai theo hướng tận dụng sẵn hạ tầng điện mặt trời của các trang trại, nhóm dự án chỉ bổ sung một số khâu kỹ thuật cần thiết. Nông dân hoặc chủ các khu điện mặt trời trực tiếp vận hành, trong khi nhóm dự án đóng vai trò thiết kế quy trình, chuyển giao kỹ thuật và kiểm soát đầu ra. Nhóm dự án đã xây dựng hệ thống đo đạc, tiêu chí kỹ thuật cụ thể và đang từng bước số hóa dữ liệu để làm cơ sở đánh giá, quản lý. Mô hình này đã được triển khai thử nghiệm và hình thành sản xuất liên tục trong 4 năm tại Đắk Lắk, cho thấy tính khả thi của phương thức tích hợp giữa nông nghiệp và năng lượng tái tạo.
Liên quan đến hiệu quả tài chính, đại diện dự án cho biết doanh thu năm 2025 tính đến tháng 6 đạt khoảng 1,7 tỷ đồng. Hai đến ba năm đầu được xác định là giai đoạn thử nghiệm và hoàn thiện quy trình; hiện dự án đã bước sang giai đoạn tăng trưởng. Nhà máy quy mô 5 ha hiện tập trung sản xuất phôi nấm, làm nền tảng để tiếp tục mở rộng trong thời gian tới.
Ngoài ra, trước câu hỏi về tính độc quyền của mô hình, đại diện dự án cho biết đây là mô hình tích hợp tổng thể, được hình thành từ quá trình nghiên cứu dài hạn và đầu tư lớn vào con người, công nghệ và quy trình. Khi tiếp cận một trang trại điện mặt trời, dự án tiến hành khảo sát, xây dựng kế hoạch sản xuất, trực tiếp sản xuất phôi, chuyển giao kỹ thuật và đào tạo vận hành, sau đó thu mua toàn bộ sản phẩm nấm để đưa ra thị trường. Nhờ kiểm soát toàn bộ chuỗi này, giá thành sản phẩm hiện thấp hơn khoảng 20% so với thị trường, đồng thời vẫn đảm bảo chất lượng và tính bền vững.
