Ngân 98 và “khoảng tối” kinh doanh online

Những ngày qua, vụ án liên quan đến “Ngân 98” (tên thật Võ Thị Ngọc Ngân) khiến dư luận đặc biệt quan tâm, không chỉ vì danh tiếng ồn ào của nhân vật chính, mà bởi quy mô dòng tiền khổng lồ dần lộ sáng trong một mô hình kinh doanh online tưởng chừng hợp pháp.

Cơ quan điều tra xác định, Ngân 98 điều hành hệ thống sản xuất và phân phối thực phẩm chức năng không phép, sử dụng chiêu “hàng tặng kèm” để bán sản phẩm giả.

Hai pháp nhân, một công ty do mẹ đứng tên và một hộ kinh doanh do người khác đứng tên chỉ là vỏ bọc cho hoạt động kinh doanh mà Ngân là người điều hành thực tế. Dòng tiền từ hoạt động này được phân tán qua nhiều tài khoản nhân viên, người thân rồi gom về một mối, ước tính lên tới hàng trăm tỷ đồng.

Theo cơ quan điều tra, thủ đoạn “xé nhỏ – gom về” này không mới, nhưng được vận hành tinh vi hơn nhờ mạng xã hội và thanh toán trực tuyến. Các “liệu trình” giảm cân, làm đẹp được quảng cáo rầm rộ, đánh trúng tâm lý muốn nhanh, rẻ, tiện của người tiêu dùng. Hàng nghìn đơn hàng mỗi ngày được chốt qua mạng, tiền chảy qua ví điện tử, tài khoản trung gian, không hóa đơn, không chứng từ. Khi cơ quan chức năng lần theo, chuỗi thanh toán đã bị xoá dấu vết.

Điều đáng nói là, đằng sau bề nổi kinh doanh hào nhoáng ấy là một hệ thống thương mại không phép, không chuẩn hóa và hoàn toàn nằm ngoài tầm giám sát.

Kết quả giám định ban đầu cho thấy một số sản phẩm trong đường dây chứa chất cấm, nhiều loại khác không đạt chỉ tiêu an toàn. Hàng triệu người tiêu dùng đã uống phải sản phẩm nguy hại trong khi tin rằng mình đang “chăm sóc sức khỏe”. Nhưng đằng sau thiệt hại vật chất, nỗi lo lớn hơn là sự xói mòn niềm tin. Khi những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội lợi dụng danh tiếng để trục lợi, khái niệm đạo đức kinh doanh trở nên mong manh. Niềm tin của người tiêu dùng, một khi tổn thương, rất khó hàn gắn.

Nhiều ý kiến cho rằng, từ những sai phạm này, có thể thấy sự dễ dãi trong quản lý thương mại trực tuyến vẫn còn là lỗ hổng lớn. Vụ án cũng gióng lên hồi chuông về khoảng trống trong giám sát tài chính và kiểm soát chuỗi cung ứng. Trong thời đại số, dòng tiền chính là “dấu vân tay” của mọi hoạt động kinh doanh. Nếu dòng tiền bị tách rời khỏi dữ liệu hóa đơn, vận đơn và quảng cáo, cơ quan quản lý sẽ khó truy vết, dù vào cuộc quyết liệt đến đâu.

Câu chuyện Ngân 98 cũng cho thấy, để quản lý thương mại điện tử hiệu quả, không thể chỉ dựa vào hậu kiểm, mà cần tạo cơ chế truy xuất tự động, nơi mỗi giao dịch đều có thể khớp với hóa đơn và vận chuyển. Chỉ khi đó, những “chiêu” núp bóng hợp pháp mới không còn đất sống.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp, Luật sư Nguyễn Đức Biên, Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La, cho rằng vụ án này đặt ra bài học sâu sắc về minh bạch tài chính và trách nhiệm pháp nhân trong kinh doanh trực tuyến.

“Điểm mấu chốt là hành vi che giấu dòng tiền, yếu tố có thể kéo theo tội danh khác như trốn thuế, rửa tiền hoặc tổ chức kinh doanh trái phép. Cơ quan điều tra đã làm đúng hướng khi không dừng ở hàng hóa, mà mở rộng truy nguồn dòng tiền. Khi lần được đường đi của tiền, mới xác định được ai là người điều hành thực sự và mức độ hưởng lợi”, luật sư phân tích.

Theo ông Biên, để ngăn chặn các vụ việc tương tự, cần siết nghĩa vụ kê khai thuế, hóa đơn điện tử và tăng trách nhiệm của nền tảng số. Những ngành có rủi ro cao như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, dược liệu cần áp dụng hóa đơn điện tử thời gian thực gắn với mã vận đơn và cổng thanh toán.

“Khi dữ liệu tài chính được minh bạch, không cá nhân nào có thể lợi dụng sự ẩn danh của mạng xã hội để trục lợi. Việc Bộ Công an và Bộ Tài chính đang phối hợp rà soát dòng tiền trên các nền tảng là bước đi cần thiết để dọn dẹp môi trường kinh doanh online”, ông nhấn mạnh.