“Nước mắt cá sấu” của doanh nghiệp xe máy FDI?

Mặc dù thừa nhận xe máy điện là xu hướng tiêu dùng đang diễn ra, nhưng các doanh nghiệp xe máy có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, lại thể hiện sự chậm chuyển đổi trong lĩnh vực này. Hầu hết những sản phẩm của họ đến nay vẫn là xe máy xăng.

Từ nhiều năm nay, 5 doanh nghiệp xe máy FDI thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam gồm: Honda, Yamaha, Suzuki, SYM và Piaggio, luôn chiếm hơn 90% thị phần xe máy tại Việt Nam.

Thống kê trong 10 năm gần đây, mỗi năm thị trường xe máy Việt Nam đạt doanh số từ 2,5-3,3 triệu xe thì các doanh nghiệp thuộc VAMM chiếm doanh số từ 2,3 – 3 triệu xe, trong đó riêng Honda Việt Nam đạt doanh số từ 1,9-2,3 triệu xe.

Một vấn đề nhức nhối kéo dài gần 30 năm trên thị trường xe máy Việt Nam, đó là câu chuyện bán xe “hai giá”, chủ yếu thuộc về các sản phẩm của Công ty Honda Việt Nam.

Đầu tiên là vào năm 1999, khi mẫu Honda Future ra đời, rồi tiếp đến là Wave Alpha và đặc biệt là sau này, với các mẫu xe tay ga như Click, Air Blade, Leed, Vision, SH... Hầu hết các mẫu xe của Honda Việt Nam, đều được các đại lý nâng giá bán chênh cao hơn so với giá đề xuất. Gần 30 năm qua, tình trạng xe máy Honda bị "chênh giá", đặc biệt vào thời điểm cuối năm, đã trở thành vấn đề nhức nhối trong xã hội.

Tại các đại lý khắp từ nông thôn đến thành thị, nhiều mẫu xe bị các đại lý Honda Việt Nam đẩy chênh giá lên cao từ 2 đến hơn 10 triệu đồng tùy từng thời điểm. Nhưng khi viết hóa đơn giao cho khách để làm thủ tục đăng ký xe, đại lý chỉ ghi đúng bằng giá đề xuất của Công ty Honda Việt Nam, phần chênh lệch bị bỏ ra ngoài.

Theo dõi thị trường, từ năm 2006 đến nay, các mẫu xe tay ga của Honda Việt Nam luôn có giá bán cao hơn, rất hiếm khi bán bằng giá và thấp hơn giá đề xuất. Nhờ bán xe “chênh giá” mà mỗi đại lý xe máy Honda Việt Nam đã thu về khoản lợi nhuận “khủng” lên tới hàng tỷ đồng mỗi năm và hàng ngàn tỷ đồng chảy vào túi tất cả các đại lý Honda Việt Nam.

Giải thích về vấn đề này, Công ty Honda Việt Nam nhiều lần cho rằng, do cung không đủ cầu nên có hiện tượng bán chênh giá. Hơn nữa, Honda Việt Nam và đại lý là hai pháp nhân độc lập nên không thể can thiệp. Honda Việt Nam chỉ công bố giá đề xuất, còn giá bán chính thức do đại lý quyết định. Công ty cũng hứa hẹn xử lý vấn đề này bằng cách tăng sản lượng để đáp ứng nhu cầu gia tăng của khách hàng.

Nhưng vào thời điểm nhu cầu về xe máy trên thị trường giảm thấp thì sao? Vào năm 2014, khi Honda Việt Nam khánh thành nhà máy sản xuất lắp ráp xe máy thứ 3 tại Hà Nam, nâng tổng công suất sản xuất lên 2,5 triệu xe/năm, thị trường xe máy liên tục lao dốc, doanh số bán giảm, nhiều mẫu xe được các đại lý bán ra thấp hơn so với giá đề xuất, thì từ 2015 Honda Việt Nam đã quyết định sản xuất dưới nhu cầu. Dẫn đến cung thấp và giá lại bị các đại lý đẩy lên cao hơn giá đề xuất.

Khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 20 /CT-TTg, với chỉ đạo từ 1/7/2026 thành phố Hà Nội dừng hoạt động xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1; từ ngày 1/1/2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3, thì VAMM đã gửi văn bản kiến nghị trong đó có nội dung cho rằng: những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là người lao động, hộ gia đình có thu nhập thấp và những gia đình đang sở hữu nhiều xe máy chạy xăng truyền thống. Việc phải chuyển đổi phương tiện đang sử dụng đặt ra gánh nặng chi phí không nhỏ cho nhóm đối tượng này.

Vậy nhưng gần 30 năm qua Honda Việt Nam, thành viên của VAMM đã thao túng thị trường xe máy xăng, để các đại lý tăng giá bán hưởng lợi và gây thiệt hại cho hàng chục triệu người tiêu dùng thì như thế nào?

Với thu nhập còn thấp, không ít người tiêu dùng Việt Nam phải mất vài năm tiết kiệm mới đủ tiền để “lên đời” một chiếc xe tay ga Honda. Tuy nhiên, đến đại lý lại bị “chặt chém” thêm từ vài triệu tới vài chục triệu đồng. Honda Việt Nam và VAMM nghĩ sao về điều này?

Không chỉ khách hàng bức xúc vì phải mua xe với giá "cắt cổ", mà Nhà nước còn bị thất thu một khoản thuế, phí đáng kể. Đó là các khoản như lệ phí trước bạ, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp… của số tiền bán chênh giá được các đại lý để ngoài sổ sách. Vấn đề này đã từng được đưa vào chất vấn tại nghị trường Quốc hội.

Vậy nhưng, trước sức ép chuyển đổi sang xe máy điện, bây giờ mới thấy VAMM lại “ thương” người tiêu dùng Việt Nam vậy!