Chiến sự Nga- Ukraine và sự đổ vỡ cơ chế kiểm soát chiến tranh

TRƯƠNG KHẮC TRÀ• 04/08/2022 05:00

Ngày càng nhiều vấn đề khó kiểm soát, các hành động tình cờ dễ leo thang hơn hành động có chủ ý. Chiến sự Nga- Ukraine cho thấy điều đó.

Khí tài Nga trên miền Đông Ukraine (Ảnh: AP)

>>Chiến sự Nga- Ukraine: Chỉ duy nhất một lối thoát!

Chiến sự Nga - Ukraine đã bước sang tháng thứ sáu, hầu hết vẫn chưa biết diễn tiến tiếp theo sẽ ra sao, cuộc chiến này rồi đến đâu, kết thúc bằng cách nào; đâu là cơ sở thực tiễn và pháp lý để giải quyết đầu mối của mọi cuộc khủng hoảng đang hoành hành khắp thế giới?

Một vài lằn ranh đỏ bị vô hiệu hóa, ví dụ hỏa lực Nga phá hủy vùng lãnh thổ rộng lớn miền Đông Ukraine, gây thiệt hại nhân mạng chưa có con số cuối cùng; Moscow coi như chấp nhận việc Mỹ và châu Âu chuyển giao vũ khí hạng nặng cho Kiev; lương thực, năng lượng bị bắt làm con tin,…

Ukraine trong tương quan lực lượng yếu hơn Nga nhưng thực tế đắt đỏ này không thể kéo họ dừng lại. Liên minh châu Âu (EU) đứng hẳn về một phía, Mỹ là bên có đầy đủ điều kiện giúp kết thúc chiến tranh nhưng Washington muốn gián tiếp chống Nga thông qua chính phủ Zelensky.

Trung Quốc và Ấn Độ - nếu muốn, vẫn có thể hoạt động mạnh hơn thúc đẩy cơ chế đàm phán song phương, đa phương, nhưng cả Bắc Kinh và New Delhi đang có lợi, mua dầu mỏ Nga giá rẻ. Khi các thế lực tham chiến bị bào mòn sức lực là cơ hội vươn tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Phần đông các quốc gia nhỏ, yếu khát khao giải pháp hòa bình, ngặt nỗi họ không có tiếng nói đủ sức tác động đến cục diện hiện thời. Những gì tốt nhất là thể hiện quan điểm trung lập qua lá “phiếu trắng”.

Liên Hợp Quốc - cơ quan lớn nhất có khả năng bảo đảm trật tự thế giới chỉ mới hoạt động bên rìa điểm “nóng”. Sự kiện mới nhất họ tham dự là thỏa thuận giải phóng ngũ cốc Ukraine trong thỏa thuận 4 bên.

Một số cơ chế như Tòa công lý quốc tế (ICJ) - cơ quan tư pháp tối cao của Liên Hợp Quốc đã nhận đơn tố cáo của Kiev về việc “yêu cầu Nga ngừng hoạt động quân sự ngay lập tức”. Thật khó hy vọng Moscow tuân thủ ngay cả khi ICJ đứng về Ukraine!

Cơ chế kiểm soát trật tự toàn cầu đã “bó tay” trước thực tiễn cạnh tranh khốc liệt giữa các cường quốc, các khu vực trên thế giới. Kể cả khi truy nguyên về gốc rễ vấn đề cũng không dễ phán xét ai đúng, ai sai - thậm chí nếu có thể định đoạt đúng sai cũng chẳng dễ buộc tội.

Tòa án Công lý quốc tế (ICJ) đã yêu cầu Nga ngừng chiến dịch quân sự ở Ukraine, nhưng không có ý nghĩa gì.

Nói rằng, Nga gây ra sự kiện Crimea 2014, cũng không hẳn đúng, bởi bán đảo này xưa kia vốn thuộc Nga. Cũng như vậy, Mỹ huy động cấm vận Nga nhưng không ai chịu trách nhiệm sau 20 năm Trung Đông bị đánh phá? Moscow tự phán xét chính thể Zelensky không đáng tồn tại ở Ukraine!,…

Mong muốn của các bên đều tránh đối diện với cuộc chiến lớn hơn, tạm gọi là Thế chiến thứ 3, vậy nhưng không bên nào chịu xuống thang hành động. Với tính chất phức tạp của chiến sự Nga- Ukraine, đan xen lợi ích quốc gia, tính toán riêng lẻ mang vỏ bọc tổ chức,… hoàn toàn có khả năng dẫn đến thảm họa. Dù nguy cơ là thấp, nhưng xung đột hạt nhân không hề loại trừ.

Hai học giả Liana Fix - Giám đốc các vấn đề quốc tế tại Qũy Korber và Michael Kimmage - Giáo sư Lịch sử tại Đại học Công giáo Mỹ, cùng đưa ra nhận định mới lạ: “Ngày nay, leo thang tình cờ có thể còn đáng sợ hơn leo thang có chủ ý, bởi vì leo thang chủ ý cũng bao hàm khả năng xuống thang có chủ ý. Một kế hoạch có chủ đích rõ ràng dễ kiềm chế hơn là chuỗi hành động tùy hứng”.

Có khá nhiều sự kiện để minh chứng luận điểm này. Ví dụ, không ai hiểu tường tận nội hàm khái niệm “chiến dịch quân sự đặc biệt” là gì? Liệu rằng, nó có thể bao hàm chuỗi hành động quân sự không chỉ tại Ukraine?