Thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi: Lời giải cho bài toán có thêm 1 triệu doanh nghiệp

Tại Chỉ thị số 10/CT-TTg về thúc đẩy phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ngày 25/3/2025 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu ưu tiên nguồn lực, hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa để đến năm 2030, có thêm 1 triệu doanh nghiệp (nếu cộng thêm số hiện tại, đến năm 2030, Việt Nam có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp). Yêu cầu đặt ra là phải có chính sách tối ưu để nền kinh tế đạt được mục tiêu đó.

Theo Thủ tướng, kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, góp khoảng 51% GDP và hơn 30% tổng thu ngân sách, theo số liệu năm 2023. Tuy nhiên, phần lớn khu vực này vẫn là doanh nghiệp nhỏ và vừa, chiếm tới 98%. Họ gặp nhiều rào cản trong việc mở rộng quy mô và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

Vì vậy, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu các cơ quan ưu tiên nguồn lực hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, tập trung vào đổi mới sáng tạo, nâng năng lực cạnh tranh, tham gia chuỗi giá trị, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, phát triển các mô hình kinh doanh mới và tăng ứng dụng công nghệ.

“Bộ ngành, địa phương phải lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm để chủ động hỗ trợ, tháo gỡ”, Thủ tướng yêu cầu.

Nhìn nhận về mục tiêu được đề ra tại Chỉ thị, không ít ý kiến cho hay, con số này hoàn toàn có thể thực hiện được, bởi thống kê cho thấy, Việt Nam hiện có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể. Đây được xem là nguồn lực quan trọng để phát triển lực lượng doanh nghiệp đóng vai trò ngày càng lớn trong nền kinh tế. Tuy nhiên, trên thực tế, phần lớn hộ kinh doanh còn ngần ngại chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức.

Trước thực tế đã nêu, để tạo đột phá thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi sang doanh nghiệp, theo chuyên gia, cần tháo gỡ được những rào cản cả về pháp lý lẫn tâm lý.

Theo ông Nguyễn Quang Huy - CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, hiện Việt Nam có hơn 5 triệu hộ kinh doanh, nhưng nhiều trong số này không muốn chuyển đổi lên thành doanh nghiệp tư nhân, dù đây là khu vực rất tiềm năng để hướng đến mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030.

Vị chuyên gia này cho rằng, hộ kinh doanh hiện được áp dụng thuế khoán - hình thức đơn giản, phù hợp với những mô hình ổn định, không cần kê khai nhiều hay có hệ thống sổ sách, kế toán. Trong khi đó, khi chuyển sang doanh nghiệp, họ sẽ phải có kế toán, kê khai thuế hàng tháng, quyết toán thuế hàng năm… kéo theo các báo cáo, thủ tục hành chính khác. Quy mô của các hộ kinh doanh thường nhỏ, khi chuyển đổi sẽ phải thuê thêm người, sử dụng dịch vụ tư vấn, phát sinh thêm chi phí và mất nhiều thời gian hơn.

“Nhiều hộ kinh doanh có tính chất tiểu thương, mang tính cơ hội, thời vụ và linh hoạt. Nhưng khi trở thành doanh nghiệp thì lại cần cả một hệ thống quản trị vận hành. Điều đó khiến họ cảm thấy đây là một gánh nặng”, vị chuyên gia này phân tích.

Đồng thời cho rằng, để tháo gỡ vướng mắc, cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ - là những hộ kinh doanh sau khi chuyển đổi. Cần hỗ trợ về hệ thống, sổ sách kế toán và chuyển đổi số, ví dụ như sử dụng phần mềm bán hàng, phần mềm quản lý thu - chi tự động. Những công cụ này sẽ giúp việc kê khai thuế và báo cáo tài chính trở nên dễ dàng hơn, tiết kiệm công sức, giảm bớt bộ máy, từ đó tạo động lực cho các hộ kinh doanh chuyển đổi.

Bên cạnh đó, có thể cân nhắc về thuế suất cho doanh nghiệp siêu nhỏ ở một mức độ nhất định, thay vì áp dụng đồng loạt một mức như với các doanh nghiệp lớn. Việc có ưu đãi trong khoảng thời gian như 5 năm, 7 năm sẽ giúp hộ kinh doanh cân nhắc giữa thuế khoán và thuế kê khai.

“Họ sẽ thấy rằng khi quy mô doanh thu tăng lên, thì việc chuyển sang doanh nghiệp sẽ giúp nâng cao thương hiệu, uy tín của mình”, ông Huy nhấn mạnh.

Liên quan đến vấn đề đã nêu, chia sẻ tại một diễn đàn mới đây, ông Đậu Anh Tuấn - Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi sang doanh nghiệp là một trong các nội dung đang được thảo luận trong Nghị quyết sắp ra đời của Bộ Chính trị về kinh tế tư nhân.

Theo ông Tuấn, chuyển sang mô hình doanh nghiệp giúp hộ kinh doanh nâng cao tính chuyên nghiệp và cạnh tranh.

“Chúng ta có thể mạnh dạn miễn thuế 3 năm cho các hộ kinh doanh trở thành doanh nghiệp”, ông Tuấn đề xuất.

Xoay quanh vấn đề thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi sang doanh nghiệp, trước đó không ít ý kiến cũng đề xuất, cần có các biện pháp như áp dụng chế độ kê khai thuế và kế toán đơn giản hơn cho doanh nghiệp siêu nhỏ trong 3 năm đầu, không thực hiện thanh tra kiểm tra trong giai đoạn này và áp dụng một mức thuế suất đặc biệt thấp.