Thúc đẩy tín dụng xanh: Cần một hệ sinh thái chính sách mạnh mẽ và đồng bộ hơn

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế về phát triển xanh, đặc biệt là mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như đã nêu trong tuyên bố tại COP26 của Thủ tướng Chính phủ.

Và để hiện thực hóa cam kết này, Việt Nam không thể chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước, mà còn huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội, trong đó thị trường tài chính đóng vai trò trung tâm.

Đáng nói, 2 công cụ tài chính xanh chủ lực đã được luật hóa trong Luật Bảo vệ Môi trường là tín dụng xanh và trái phiếu xanh. Cùng với đó, các cơ quan quản lý Nhà nước đã có nhiều nỗ lực trong việc hoàn thiện khung pháp lý.

Đặc biệt, đầu tháng 7/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 21/2025/QĐ-TTg quy định tiêu chí môi trường và việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh bao phủ 45 lĩnh vực, loại hình dự án thuộc 7 nhóm ngành. Khung này thiết lập tiêu chí môi trường thống nhất để xác định và sàng lọc các dự án đủ điều kiện tiếp cận nguồn vốn xanh, bao gồm cả tín dụng và trái phiếu.

Nhìn nhận về chính sách này, không ít ý kiến cho hay, việc Chính phủ ban hành danh mục phân loại xanh đánh dấu một bước tiến quan trọng và đột phá trong việc thúc đẩy thị trường tài chính xanh ở Việt Nam. Danh mục này không chỉ cung cấp cơ sở hướng dẫn rõ ràng về các quy trình và quy định, mà còn giúp các bên liên quan nắm bắt cụ thể hơn về các yêu cầu khi tiếp cận nguồn vốn xanh.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực, dù đã có danh mục phân loại xanh, Việt Nam vẫn cần thêm nhiều quy định và hướng dẫn chi tiết để hoàn thiện quy trình vay và giải ngân, nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong việc triển khai các chính sách này.

Thực tế cho thấy, với những chính sách được ban hành, trong những năm qua, việc triển khai tín dụng xanh cũng đã có những chuyển biến tích cực khi gần 60 tổ chức tài chính đang áp dụng đánh giá bộ tiêu chuẩn đo lường tính bền vững và trách nhiệm của một doanh nghiệp dựa trên ba trụ cột chính môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp (ESG) trong hoạt động cho vay, thế nhưng, dư nợ tín dụng xanh hiện chỉ chiếm khoảng 4,3% tổng dư nợ của nền kinh tế - Một tỷ trọng được cho vẫn còn rất khiêm tốn so với kỳ vọng.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến hiện trạng này là do doanh nghiệp phải gánh thêm một loạt chi phí tuân thủ không hề nhỏ như: chi phí xây dựng khung tiêu chuẩn, doanh nghiệp phải đầu tư để thiết lập một bộ khung về các tiêu chí xanh cho dự án; chi phí giám sát và báo cáo để đảm bảo thực hiện đúng các cam kết đã đặt ra trong suốt vòng đời dự án; chi phí cho bên thứ ba xác nhận... và khi cộng tất cả các chi phí này, lợi ích kinh tế từ việc giảm lãi suất có thể bị triệt tiêu.

Chia sẻ về vấn đề đã nêu, tại một hội thảo gần đây, bà Hoàng Việt Phương - Tổng giám đốc S&I Ratings cho biết, để tiếp cận được vốn xanh, doanh nghiệp phải đáp ứng hàng loạt tiêu chí về mặt kỹ thuật và minh bạch hóa thông tin. Điều này đòi hỏi một khoản chi phí đáng kể để tuân thủ các yêu cầu và điều này có thể trở thành gánh nặng tài chính, nhất là đối với các doanh nghiệp nhỏ. Trong khi đó, mức chênh lệch giữa lãi suất vay xanh và vay thông thường lại chưa đủ lớn để doanh nghiệp nhận thấy rõ lợi ích kinh tế từ việc chuyển đổi xanh.

Và để dòng vốn xanh thật sự lan tỏa, Tổng Giám đốc S&I Ratings bày tỏ, cần có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ và cụ thể hơn từ Chính phủ, bao gồm các giải pháp như: cơ chế hỗ trợ trực tiếp từ Ngân hàng Nhà nước hoặc Bộ Tài chính cho các doanh nghiệp tiên phong; xây dựng các chính sách ưu đãi thuế mạnh mẽ hơn cho các dự án và doanh nghiệp tuân thủ tiêu chuẩn xanh, hoặc cân nhắc các ưu đãi về chi phí niêm yết, phí dịch vụ...

Đồng quan điểm, không ít ý kiến cũng cho rằng, Việt Nam cần một hệ sinh thái chính sách mạnh mẽ và đồng bộ hơn. Các cơ chế hỗ trợ cần được đơn giản hóa và trở nên dễ tiếp cận hơn; đồng thời doanh nghiệp cần được cung cấp các công cụ và đào tạo về cách thức chuyển đổi một cách hiệu quả.

Cùng với các vấn đề đã nêu, theo TS Bùi Thanh Minh - Phó giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân, hiện Việt Nam đã có nhiều chính sách liên quan đến chuyển đổi xanh, như tín dụng xanh, danh mục các lĩnh vực được hỗ trợ tín dụng xanh... dù vậy, những chính sách này mới chỉ ở bước ban đầu.

Vị chuyên gia này cho hay, vấn đề cốt lõi hiện nay không nằm ở việc đặt mục tiêu hay ban hành chính sách, mà là làm sao để triển khai chính sách đó hiệu quả trong thực tế.

"Nghị quyết 68-NQ/TW có chính sách hỗ trợ 2% lãi suất cho doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi xanh, nhưng việc triển khai gói hỗ trợ này vẫn gặp nhiều khó khăn. Một số doanh nghiệp cho biết dù rất cần vốn, nhưng việc tiếp cận hỗ trợ không dễ, các doanh nghiệp phải đáp ứng quá nhiều tiêu chí và thủ tục phức tạp. Phía ngân hàng cũng thừa nhận chưa có đầy đủ thông tin và cơ chế phù hợp, dẫn đến tình trạng triển khai chính sách rất chậm", TS Bùi Thanh Minh viện dẫn.