Gửi bình luận
Điện không chỉ là sản phẩm kinh tế mà còn là mệnh lệnh phát triển. Cơ chế giá điện minh bạch, phản ánh đủ chi phí là chìa khóa bảo đảm an ninh năng lượng.
Tại Tọa đàm “Phát triển bền vững ngành điện - những vấn đề đặt ra” do Cổng thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 10/9, đại diện lãnh đạo cơ quan quản lý, chuyên gia kinh tế, tài chính, năng lượng và doanh nghiệp đều thống nhất rằng điện năng không chỉ là một sản phẩm kinh tế mà còn là “mệnh lệnh” để bảo đảm phát triển.
Thủ tướng Chính phủ luôn nhấn mạnh yêu cầu, mệnh lệnh dứt khoát là phải bảo đảm "đáp ứng đủ nhu cầu về điện năng trong mọi tình huống".
Việt Nam hiện vẫn áp dụng nhiều chính sách cân đối, bù chéo trong tính giá điện nhằm hỗ trợ mục tiêu an sinh xã hội. Do đó, giá bán lẻ điện chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, trong khi nhu cầu tiêu thụ tăng nhanh, nhất là trong bối cảnh biến động địa chính trị và biến động giá năng lượng toàn cầu. Việc tính đúng, tính đủ giá điện theo đúng cơ chế thị trường được xem là yêu cầu bắt buộc để bảo đảm phát triển bền vững và thu hút đầu tư cho các dự án năng lượng quy mô lớn.
Một vấn đề “nóng” được đề cập tại tọa đàm là phản ánh của người dân về hóa đơn điện tháng 8 vừa qua tăng đột biến.
Theo lý giải của ông Nguyễn Xuân Nam, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), nguyên nhân chủ yếu đến từ đợt nắng nóng bất thường đầu tháng 8, khiến sản lượng điện toàn hệ thống lập kỷ lục hơn 1.084 triệu kWh/ngày. Khoảng 3,2 triệu hộ, tương đương hơn 10% tổng số khách hàng sinh hoạt, có mức tiêu thụ tăng hơn 30% so với tháng 7.
Bên cạnh EVN, hiện có hơn 700 tổ chức tham gia bán buôn – bán lẻ điện, chiếm khoảng 8,6% thị phần, thường ở khu đô thị, chung cư, khu công nghiệp. Các đơn vị này mua buôn từ EVN với giá ưu đãi rồi bán lại cho khách hàng theo định giá riêng, khiến việc kiểm soát và phản ánh hóa đơn thêm phức tạp.
EVN khẳng định công tác đo đếm điện năng hiện hoàn toàn bằng công tơ điện tử, truyền dữ liệu từ xa, không thể có chuyện can thiệp sai lệch chỉ số. Tuy nhiên, các khách mời cho rằng mấu chốt nằm ở truyền thông: người dân cần được tiếp cận thông tin minh bạch, kịp thời về nguyên nhân biến động hóa đơn và chi phí ngành điện, thay vì để mạng xã hội lan truyền thông tin sai lệch gây hoang mang.
Một vấn đề được chú ý là khoản chi phí chưa hạch toán vào giá điện, ước hơn 45.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2022–2023. Các chuyên gia khẳng định đây không phải “lỗ do quản trị yếu kém” mà là “thâm hụt do chính sách”, khi Nhà nước chủ động giữ giá thấp hơn giá thành để ổn định vĩ mô, kiềm chế lạm phát, hỗ trợ phục hồi sau dịch.
Năm 2022, giá thành bình quân 2.032 đồng/kWh trong khi giá bán chỉ 1.800 đồng/kWh. Năm 2023, giá bán tiếp tục thấp hơn giá thành 135 đồng/kWh. Dù EVN nỗ lực tiết kiệm, chi phí nhiên liệu đầu vào – đặc biệt là than và khí – tăng gấp 2–4 lần so với 2021, khiến thâm hụt lớn xuất hiện. Các khách mời đề nghị cần phân định rõ đâu là chi phí hợp lý phải tính đủ, đâu là khoản cần loại trừ, đồng thời xây dựng lộ trình phân bổ dần vào giá điện, tránh gây “sốc giá”.
Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ cho rằng cần làm rõ những chi phí hợp lý, hợp lệ của EVN chưa được hạch toán đầy đủ vào giá bán lẻ điện. Ông phân tích, xung đột Nga – Ukraine trong hai năm 2022–2023 khiến thị trường năng lượng toàn cầu biến động mạnh, đặc biệt là giá than nhập khẩu – hiện chiếm 40–50% nhu cầu sản xuất điện – có thời điểm tăng tới 411% so với năm 2021; giá khí cũng tăng gần 27,4%. Những biến động này khiến chi phí mua điện từ các nguồn hóa thạch tăng vọt, trong khi cơ cấu nguồn điện của Việt Nam còn hạn chế: thủy điện chiếm khoảng 30% sản lượng, còn điện gió và mặt trời dù chiếm tới gần 28% công suất đặt nhưng thực tế chỉ cung cấp khoảng 11–12% sản lượng do phụ thuộc thời tiết.
Trong bối cảnh đó, năm 2022 Việt Nam không điều chỉnh giá điện để hỗ trợ phục hồi kinh tế sau đại dịch; năm 2023 có hai lần điều chỉnh nhưng mức tăng rất thấp. Hệ quả là đến cuối năm 2023, EVN ghi nhận khoản lỗ lũy kế gần 50.000 tỷ đồng, chưa kể hơn 21.800 tỷ đồng chênh lệch tỷ giá phải thanh toán cho các đơn vị phát điện vay vốn ngoại tệ. Điều này tạo ra thâm hụt lớn giữa doanh thu và chi phí của EVN, khiến yêu cầu “tính đúng, tính đủ” giá điện trở nên cấp bách.
Ông Vũ nhấn mạnh, Luật Điện lực 2024, Luật Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp và Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị đều đã quy định rõ: giá bán lẻ điện phải phản ánh kịp thời biến động chi phí đầu vào, bù đắp chi phí hợp lý, bảo toàn vốn của Nhà nước và tạo điều kiện để EVN tiếp cận vốn cho các dự án trọng điểm như điện hạt nhân Ninh Thuận, thủy điện tích năng Bác Ái, nhiệt điện Quảng Trạch hay các dự án LNG. Do vậy, cần sớm điều chỉnh cơ chế để EVN được hạch toán chi phí kịp thời, bảo đảm nền tài chính lành mạnh và thu hút được nguồn vốn trong nước lẫn quốc tế.
So sánh quốc tế cho thấy đây không phải câu chuyện riêng Việt Nam. Giai đoạn 2021–2023, giá điện bán lẻ ở châu Âu tăng gấp 3–4 lần; tại Singapore, nhiều công ty tư nhân phá sản do không chịu nổi giá nhiên liệu đầu vào; còn Mỹ và Malaysia cũng chứng kiến mức tăng hai con số. Hầu hết chính phủ đều phải can thiệp để kiềm chế giá, chấp nhận bù lỗ ngân sách hoặc cho phép tăng giá trở lại sau khủng hoảng.
Từ đó, chuyên gia nhấn mạnh Việt Nam cần sớm cải cách cơ chế giá điện theo hướng linh hoạt, thường xuyên, thay vì dồn một lần điều chỉnh gây cú sốc cho nền kinh tế và người dân.
Ngoài vấn đề giá, tọa đàm cũng nêu nhu cầu vốn đầu tư khổng lồ cho phát triển nguồn và lưới điện. Theo Quy hoạch điện VIII, đến năm 2050, Việt Nam cần hàng trăm tỷ USD để bảo đảm đủ điện cho tăng trưởng và mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Trong khi thị phần EVN ngày càng giảm, khả năng huy động vốn hạn chế, chi phí vay tăng cao.
Bảo đảm tài chính lành mạnh cho EVN và doanh nghiệp năng lượng là điều kiện tiên quyết để tiếp cận nguồn vốn quốc tế, triển khai các dự án trọng điểm như điện hạt nhân Ninh Thuận, thủy điện tích năng Bác Ái hay các dự án LNG quy mô lớn. Giá điện hợp lý, minh bạch, phản ánh đúng chi phí chính là chìa khóa thu hút nhà đầu tư tư nhân, FDI, từ đó bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
