Cần cơ chế giá điện hợp lý để tránh cú sốc cho nền kinh tế

Năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng GDP từ 8% trở lên, tạo đà để tăng trưởng liên tục 2 con số trong giai đoạn 2026-2031. Năng lượng, đặc biệt là điện năng, một trong những yếu tố đầu vào quan trọng đối với sản xuất kinh doanh để đạt mục tiêu tăng trưởng. Bối cảnh mới, tình hình mới đặt ra các yêu cầu, nhiệm vụ mới đối với ngành điện trong bảo đảm vấn đề cung cấp điện cho nền kinh tế.

Trong bối cảnh ngành điện phải đối mặt với yêu cầu nâng cao chất lượng và đảm bảo nguồn cung ổn định cho một nền kinh tế đang tăng tốc theo hướng xanh, bền vững, các bất cập trong chính sách giá điện lại càng bộc lộ rõ.

Từ thực tế đã nêu, để tránh nguy cơ gây mất cân bằng trong đầu tư hạ tầng, không đảm bảo cung ứng điện ổn định cho nền kinh tế, không ít ý kiến cho rằng, cần cơ chế giá điện hợp lý để tránh cú sốc về giá cho người dân và nền kinh tế.

Nhìn nhận về thực tế hiện trạng của ngành điện, ông Nguyễn Tiến Thỏa – nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá cho rằng, chính cơ chế giá hiện hành đang là điểm nghẽn lớn. Từ việc chưa tính đúng, tính đủ chi phí, gánh quá nhiều mục tiêu mâu thuẫn nhau, đến cơ chế bù chéo kéo dài… tất cả đã làm suy giảm sức hút đầu tư vào ngành điện.

Để tháo gỡ, vị chuyên gia này đề xuất, cần phải thực hiện giải pháp dài hạn, phải chuyển điều hành giá điện sang thực hiện theo cơ chế giá thị trường thông qua việc tính đúng, tính đủ giá điện và phải sửa biểu giá điện hiện hành để xử lý những bất cập.

“Tôi nghĩ rằng, công thức tính giá điện hiện nay cần phải bỏ chi phí khác đi. Chi phí khác bản chất là chi phí chưa được tính đúng tính đủ mà chúng ta phân bổ dần. Có những loại chi phí gọi là chi phí khác, ví dụ như chênh lệch tỷ giá. Cho nên công thức tính giá điện theo cơ chế thị trường phải tính lại, ví dụ như chi phí phát, chi phí truyền tải, chi phí bán lẻ, quản lý… cần tính đủ chi phí và phải có lợi nhuận nhất định. Bên cạnh đó, phải bỏ bù chéo với giá điện và xử lý bằng chính sách khác về giá điện giữa các vùng miền cho phù hợp”, vị chuyên gia này bày tỏ.

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, việc cộng an sinh vào trong giá không chỉ làm méo mó tín hiệu thị trường mà còn khiến ngành điện bị trói buộc, thiếu điều kiện tài chính để mở rộng và đảm bảo cung ứng bền vững. Nếu được tách bạch rõ ràng, chính sách an sinh có thể phát huy hiệu quả đúng chỗ, trong khi giá điện trở về đúng với chức năng kinh tế của nó.

Tái cấu trúc chính sách giá điện không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà là chìa khóa để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng đã đề ra. Bằng cách chuyển sang cơ chế giá thị trường, xóa bỏ bù chéo, và đầu tư vào năng lượng sạch, ngành điện sẽ là đòn bẩy cho các chính sách phát triển bền vững được triển khai hiệu quả hơn.

Xoay quanh câu chuyện giá điện, chuyên gia năng lượng - Hà Đăng Sơn cũng cho rằng, khi so sánh với các quốc gia trong khu vực, giá điện trung bình của Việt Nam hiện đang ở mức tương đương Trung Quốc và Ấn Độ, cao hơn Bangladesh và Malaysia - những quốc gia có lợi thế riêng về thủy điện hoặc dầu khí nội địa.

Ngược lại, nhiều nước khác như Indonesia, Thái Lan, Singapore, Philippines lại có giá điện cao hơn Việt Nam. Riêng tại Singapore, giá điện hiện đã tiệm cận với Nhật Bản; còn tại Thái Lan, sau khi cải tổ cơ chế giá điện theo hướng tính theo giờ, giá điện đã tăng mạnh và cao hơn Việt Nam khoảng 50% so với 3-4 năm trước.

Theo vị chuyên gia này, vấn đề không nằm ở chuyện giá điện tăng hay giảm, mà là làm thế nào để giá điện phản ánh đúng bản chất chi phí sản xuất, đảm bảo ổn định, bền vững trong đầu tư và vận hành hệ thống điện quốc gia.

Nhiều quốc gia phát triển hiện cũng đang chuyển dần sang cơ chế thị trường trong xác lập giá điện - minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng đầu tư năng lượng sạch. Nếu Việt Nam duy trì mức giá điện thấp hơn chi phí thực tế trong thời gian dài, có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh tạm thời cho sản xuất hoặc an sinh xã hội. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng trong đầu tư hạ tầng, không đảm bảo cung ứng điện ổn định, thiếu bền vững về lâu dài.

“Giải pháp căn cơ là cần một lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, và tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ các chi phí cấu thành, trong khi vẫn đảm bảo không tạo ra “cú sốc” về giá cho người dân và nền kinh tế. Việc cân bằng giữa thị trường hóa giá điện và ổn định xã hội là một bài toán khó nhưng bắt buộc phải giải”, chuyên gia Hà Đăng Sơn nhấn mạnh.

Được biết, trước đó, trong bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế, Thủ tướng Chính phủ luôn đặc biệt nhấn mạnh đến việc bảo đảm cân đối năng lượng; yêu cầu khắc phục triệt để những khó khăn, vướng mắc của ngành điện và nhấn mạnh quan điểm, mệnh lệnh dứt khoát là phải bảo đảm “đáp ứng đủ nhu cầu về điện năng trong mọi tình huống”.