Trao quyền để doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu: Vẫn còn nhiều băn khoăn

Mới đây, Bộ Công Thương đã xây dựng Dự thảo Thông tư hướng dẫn Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu, theo đó, về nguyên tắc, yếu tố cấu thành trong công thức giá bán xăng dầu được xây dựng “căn cứ theo quy định pháp luật hiện hành, kết quả tổng hợp số liệu từ các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu, thương nhân sản xuất xăng dầu và tình hình thực tế hoạt động kinh doanh xăng dầu trong từng thời kỳ”.

Đặc biệt, với các sản phẩm xăng dầu, cơ quan soạn thảo quy định, Bộ Công Thương không công bố giá thế giới, các thương nhân căn cứ công thức tính các khoản chi phí cấu thành giá xăng dầu tại Nghị định về kinh doanh xăng dầu và Thông tư này để xác định.

Trước đó, tại Dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu cũng tập trung vào 3 điều chỉnh. Đó là tăng quyền tự quyết giá bán cho thương nhân đầu mối, điều chỉnh chi phí kinh doanh định mức và siết chặt hệ thống phân phối.

Nhìn nhận về những nội dung này, không ít ý kiến băn khoăn, các quy định nêu tại Dự thảo Nghị định mới và Dự thảo Thông tư hướng dẫn không khác so với quy định hiện hành. Các chi phí tạo nguồn, chi phí kinh doanh định mức, lợi nhuận định mức... vẫn do Nhà nước định giá dựa trên dữ liệu báo cáo của thương nhân đầu mối.

Theo chuyên gia thương mại - Vũ Vinh Phú, một trong những yêu cầu cấp thiết của ngành xăng dầu cũng như một số ngành đang có sự can thiệp của Nhà nước là xóa bỏ sự độc quyền. Với ngành xăng dầu, yêu cầu qua mấy lần sửa đổi Nghị định cũng là phải tiến đến xóa bỏ độc quyền. Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu cũng như Thông tư hướng dẫn phải thể hiện sự đột phá về chính sách, thay đổi về chất chứ không phải cứ khoác một chiếc áo khác trên nền quy định cũ.

“Nên có Nghị định về kinh doanh xăng dầu mà ở đó có sự thay đổi theo cơ chế thị trường. Tức là ở đó, mọi doanh nghiệp đều bình đẳng như nhau, trao quyền tự quyết cho doanh nghiệp không có nghĩa là doanh nghiệp này hưởng lợi, doanh nghiệp kia thì không. Như vậy là không công bằng.

Trong khi đó, Luật Cạnh tranh 2024 cũng đã nêu rõ một doanh nghiệp chiếm 30% thị phần hoặc 5 doanh nghiệp nắm 85% thị phần trở lên sẽ được coi là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường”, ông Phú phân tích

Đồng thời khuyến nghị, Bộ Công Thương muốn giao cho thương nhân đầu mối công bố giá xăng dầu thì phải bỏ độc quyền nhóm doanh nghiệp đang thống lĩnh thị trường trước. Đồng thời, lập sàn giao dịch xăng dầu quốc gia, công khai minh bạch thông tin. Ở đó, doanh nghiệp trong hệ thống cung ứng xăng dầu có thể mua bán theo hướng thị trường.

Còn theo PGS, TS Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá, Bộ Tài chính, Dự thảo Thông tư hướng dẫn một số quy định của Nghị định là bước chuẩn bị song song để khi Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu được ban hành, Bộ Công Thương có Thông tư hướng dẫn thực hiện ngay, thế nên, nội dung được soạn thảo bám sát dựa trên Dự thảo Nghị định… tuy vậy, vấn đề khiến nhiều doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu tâm tư là Dự thảo giao quyền tự quyết giá cho thương nhân phân phối, thương nhân đầu mối còn doanh nghiệp bán lẻ chỉ dựa trên giá bên bán buôn đưa về.

“Theo tôi hiểu, quy định giá doanh nghiệp đầu mối công bố dựa trên công thức của Bộ Công Thương đưa ra. Bộ Công thương theo dõi, giám sát xem việc công bố giá có hợp lý không, có đúng với dữ liệu kết nối trước đó từ doanh nghiệp chuyển về cho Bộ theo quy định không. Nếu đưa ra mức giá không hợp lý sẽ bị cơ quan quản lý “thổi còi”.

Trong thực tế, chi phí của mỗi doanh nghiệp có thể khác nhau, nên mức giá bán mà doanh nghiệp đầu mối đưa ra có thể khác nhau, cạnh tranh về giá để thu hút nhà bán lẻ, phân phối ở khâu này. Nếu đầu mối có giá tốt, tất nhiên sẽ thu hút nhiều khách hàng hơn”, vị này chia sẻ.

Đồng thời cho hay, yếu tố tích cực này lại làm nảy sinh lo ngại tiêu cực khác, đó là nguy cơ bắt tay làm giá giữa các nhà đầu mối. Bởi theo Dự thảo Nghị định thì các doanh nghiệp đầu mối có thể chủ động điều chỉnh giá bán linh hoạt hơn để phù hợp với các biến động thị trường. Qua đó sẽ chiếm ưu thế trong việc tối ưu hóa chi phí và tăng cường lợi nhuận.

Theo vị chuyên gia này, doanh nghiệp đầu mối chỉ công bố giá trần theo công thức đưa ra và giám sát của Bộ Công Thương. Thế nên, công tác giám sát sau Nghị định ban hành đòi hỏi cấp quản lý phải có năng lực thực sự, có chuyên môn sâu trong ngành xăng dầu. Dự thảo Thông tư cũng đưa ra quy định phải bảo đảm chức năng giám sát tốt, phù hợp với Dự thảo Nghị định đang trình và có phương án quản lý bảo đảm không để thị trường xăng dầu hoạt động thiếu sự ổn định, thiếu sự minh bạch, thiếu công bằng khi đưa vào áp dụng chính thức.

Được biết, liên quan đến vấn đề đã nêu, trước đề xuất tại Dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu, không ít ý kiến cũng bày tỏ, việc cho phép các doanh nghiệp tự quyết định giá xăng dầu sẽ đem lại lợi thế rất lớn cho doanh nghiệp đầu mối, trong khi chưa quy định rõ quyền lợi các khâu trong chuỗi cung ứng xăng dầu là chưa hợp lý.