Các quan chức Trung Quốc đã cố gắng trấn an những lo ngại về việc nước này bất ngờ siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm trong chuyến công tác tại Washington nhằm làm dịu làn sóng phản ứng quốc tế trong bối cảnh các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ đang tiếp diễn.
Theo các nguồn tin được Bloomberg trích dẫn, phái đoàn Trung Quốc đã nói với các đối tác quốc tế bên lề cuộc họp thường niên của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) trong tuần này rằng việc thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm sẽ không gây tổn hại đến các hoạt động thương mại bình thường.
Các quan chức này cho biết Trung Quốc muốn xây dựng một cơ chế dài hạn thông qua biện pháp này, đồng thời nhấn mạnh rằng động thái đó được đưa ra nhằm đáp trả các hành động trừng phạt từ phía Mỹ, chẳng hạn như việc Washington mở rộng phạm vi trừng phạt để bao gồm cả các công ty con của những doanh nghiệp nằm trong danh sách đen.
Động thái chưa từng có của Trung Quốc về đất hiếm đã làm dấy lên làn sóng phản đối toàn cầu trong tuần qua, khi các quan chức châu Âu và Nhật Bản bày tỏ lo ngại về sự ổn định của chuỗi cung ứng.
Căng thẳng leo thang cũng tạo cơ hội cho Mỹ tập hợp các đồng minh, đánh dấu một bước lùi trong nỗ lực của Bắc Kinh nhằm mở rộng quan hệ quốc tế.
Trước đó, thông điệp mà các quan chức Trung Quốc đưa ra tại Washington cũng trùng khớp với tuyên bố công khai gần đây của Bộ Thương mại nước này khi nhấn mạnh rằng việc kiểm soát đất hiếm không đồng nghĩa với cấm xuất khẩu loại khoáng sản này, và các đơn xin phép phục vụ mục đích dân sự vẫn có thể được phê duyệt.
Cụ thể, Thứ trưởng Tài chính Trung Quốc Liêu Mẫn đã có các cuộc gặp song phương với ít nhất bảy quốc gia, bao gồm Mỹ, Anh, Đức và một số quốc gia khác trong tuần này. Trong khi đó, Thống đốc Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, ông Phan Cung Thắng gặp gỡ các quan chức từ ít nhất chín quốc gia.
Các tuyên bố chính thức về những cuộc gặp này chỉ đề cập chung rằng đôi bên trao đổi quan điểm về môi trường kinh tế và tài chính, mà không tiết lộ chi tiết nội dung thảo luận.
Sau làn sóng phản đối mạnh mẽ, một số quốc gia dường như đang chọn cách “chờ và quan sát” trước khi hành động, trong khi chờ đợi cuộc gặp dự kiến trong vài tuần tới giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Nhóm bảy quốc gia công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới G7 đã không đưa ra tuyên bố chung hay hành động phối hợp nào chống lại Trung Quốc sau cuộc họp tại Washington tuần này.
Tuy nhiên Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản, ông Kato Katsunobu, dù chỉ trích động thái mới của Trung Quốc và kêu gọi G7 đoàn kết ứng phó, nhưng vẫn tỏ ra thận trọng. “Nếu hành động của chúng ta dẫn đến một vòng trả đũa lẫn nhau, điều đó có thể gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế và thị trường toàn cầu,” ông nói.
Trước mắt, Mỹ cũng đã có những bước đi nhằm giảm nhiệt căng thẳng sau khi Tổng thống Trump đe dọa áp thuế 100% và hủy cuộc gặp với ông Tập. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã nói chuyện với Phó Thủ tướng Hà Lập Phong vào tối thứ Sáu tuần trước, và hai bên sẽ gặp nhau tại Malaysia vào tuần tới để chuẩn bị cho cuộc gặp lãnh đạo cấp cao của 2 nước.
Ông Trump cũng bày tỏ lạc quan rằng các cuộc đối thoại với phía Trung Quốc có thể giúp tháo gỡ căng thẳng thương mại. “Tôi cho rằng tình hình đã hạ nhiệt. Tôi tin rằng nhờ mối quan hệ cá nhân giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập, hai bên sẽ có thể đưa mọi thứ trở lại đúng hướng”, ông Bessent nói trong một sự kiện tại Nhà Trắng hôm thứ Sáu.
Trong khi Trung Quốc biện minh rằng biện pháp kiểm soát mới nhất là phản ứng trước việc Mỹ mở rộng kiểm soát thương mại, các quy định này lại yêu cầu cả các nhà xuất khẩu nước ngoài phải xin giấy phép nếu sản phẩm của họ chứa bất kỳ lượng nhỏ nào khoáng chất có nguồn gốc từ Trung Quốc.
“Trung Quốc đang cố gắng mô tả hành động này mang tính phòng thủ, nhưng thực tế lại tạo thêm lỗ hổng cho chuỗi cung ứng của gần như mọi quốc gia phụ thuộc vào đất hiếm trong sản xuất. Việc biến các yếu tố của chuỗi cung ứng thành công cụ chiến lược là điều đáng lo ngại hơn cả”, ông Logan Wright, Giám đốc nghiên cứu thị trường Trung Quốc tại Rhodium Group, nhận định.
Có thể thấy, động thái siết chặt kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc dù được giải thích là “phòng thủ” và nhằm thiết lập cơ chế dài hạn, nhưng trên thực tế phản ánh sự chuyển dịch sâu sắc trong cách Bắc Kinh sử dụng các công cụ kinh tế như đòn bẩy chính trị.
Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ngày càng gay gắt, việc Trung Quốc áp dụng biện pháp quản lý xuất khẩu đối với nhóm khoáng sản quan trọng này cho thấy họ sẵn sàng “vũ khí hóa” các chuỗi cung ứng toàn cầu để đáp trả sức ép trừng phạt từ phương Tây.
Điều này không chỉ làm gia tăng rủi ro cho các ngành công nghiệp phụ thuộc vào đất hiếm, mà còn khiến các nước phát triển phải tính toán lại chiến lược tự chủ nguyên liệu và công nghệ lõi.
Tuy nhiên, việc Trung Quốc lựa chọn trấn an quốc tế thay vì tiếp tục leo thang căng thẳng cũng phần nào cho thấy sự thận trọng trong bối cảnh nền kinh tế nước này đang đối mặt với nhiều áp lực nội tại.
Bắc Kinh hiểu rằng một cuộc đối đầu thương mại toàn diện với Mỹ và đồng minh có thể khiến vị thế xuất khẩu của họ bị tổn thương nặng nề.
Do đó, những cuộc tiếp xúc ngoại giao tại Washington có thể được xem như một nỗ lực “cứu vãn hình ảnh” và tìm lại thế cân bằng, khi Trung Quốc vừa muốn thể hiện lập trường cứng rắn, vừa cần duy trì kênh đối thoại để tránh rơi vào thế cô lập trên trường quốc tế.
