Trung tâm tài chính: Trục phát triển không gian chiến lược TP.HCM - Đà Nẵng

TP Hồ Chí Minh - Đầu tàu nhiều ưu thế

Có thể nói ngắn gọn về bối cảnh và thực lực của Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay: Một đầu tàu với nhiều ưu thế, nhưng nhiều nút thắt cần tháo gỡ.

Là đô thị lớn nhất cả nước, đồng thời là trung tâm kinh tế năng động hàng đầu, TP.HCM hội đủ nhiều điều kiện tự nhiên để trở thành một Trung tâm Tài chính (TTTC) quốc tế. Thành phố hiện đóng góp khoảng 23% GDP quốc gia, là nơi quy tụ trụ sở chính của phần lớn các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư cũng như Sở Giao dịch Chứng khoán lớn nhất – HOSE.

Về vị trí địa lý, TP.HCM có lợi thế tiếp cận các tuyến thương mại quan trọng, đồng thời nối kết tương đối thuận tiện với các trung tâm tài chính lớn của châu Á như Singapore, Hồng Kông, Bangkok. Thành phố cũng là nơi sản sinh một hệ sinh thái tài chính – doanh nghiệp năng động. Các công ty fintech, bảo hiểm, dịch vụ tài chính đa ngành phát triển quanh lõi ngân hàng – thị trường vốn, tạo thành một mạng lưới đầu vào – đầu ra cho mọi hoạt động tài chính.

Có thể nói, TP.HCM đang là mạch đập tài chính chủ yếu của quốc gia, nơi mọi dòng vốn trong nước đều chảy qua trước khi tìm đường ra biển lớn. Về nhân lực và điều kiện đô thị, TP.HCM hội tụ một lực lượng lao động trẻ, có học vấn cao, tiếng Anh phổ biến, và nhiều trường đại học trọng điểm trong lĩnh vực kinh tế – tài chính.

Trên tinh thần đó, Chính phủ đã xác lập TP.HCM là nơi xây dựng Trung tâm Tài chính quốc tế toàn diện, với các trụ cột gồm thị trường vốn, ngân hàng quốc tế, dịch vụ tài chính doanh nghiệp, cùng các hoạt động tài chính khu vực. Khu đô thị mới Thủ Thiêm, thuộc TP. Thủ Đức, đã được chọn làm địa điểm triển khai, với tổng diện tích 657 ha. Trong đó, khu trung tâm tài chính cao cấp dự kiến đặt tại khu đất 9,2 ha ven sông, đối diện Quận 1 – nơi được kỳ vọng sẽ trở thành “Phố Wall của Việt Nam” trong tương lai gần. Thủ Thiêm – nằm ngay bên kia dòng sông Sài Gòn đối diện Quận 1 – đang được xem như “Phố Đông” tương lai của TP.HCM.

Không chỉ sở hữu vị trí chiến lược, nơi đây còn là một trong những vùng đất hiếm hoi còn đủ quỹ đất để quy hoạch bài bản từ đầu – điều kiện thiết yếu cho một trung tâm tài chính hiện đại. Với định hướng trở thành một đô thị tích hợp, hội tụ tài chính, công nghệ, giáo dục quốc tế và môi trường sống chuẩn mực, Thủ Thiêm có tiềm năng vươn lên vai trò trung tâm tài chính của tiểu vùng CLMV, tiến tới Đông Nam Á. Nhưng để hiện thực hóa điều đó, TP.HCM cần xem Thủ Thiêm là “điểm tựa chiến lược”, nơi phải đi kèm với thể chế đặc thù, hạ tầng đồng bộ và một quyết tâm cải cách vượt khuôn khổ thông thường – như Thượng Hải đã từng làm với Phố Đông.

Tuy nhiên, hiện thực cần nhìn thẳng đó là hạ tầng đô thị và chất lượng sống tại TP.HCM vẫn là điểm trừ trong mắt nhà đầu tư quốc tế. Giao thông nội đô thường xuyên tắc nghẽn, sân bay Tân Sơn Nhất đã vượt quá công suất nhiều năm. Trong khi đó, sân bay Long Thành – được kỳ vọng là điểm nhấn mới – phải đến 2026 mới có thể hoàn thành giai đoạn đầu. Các dịch vụ y tế, giáo dục quốc tế tuy đang cải thiện, nhưng chưa đạt tầm cỡ khu vực. Thiếu không gian dành riêng cho sinh hoạt tài chính quốc tế (trung tâm hội nghị, phố tài chính chuyên biệt, văn phòng đạt chuẩn quốc tế...) cũng khiến TP.HCM gặp khó khi “chiêu hiền đãi sĩ” ở đẳng cấp cao nhất. Hạ tầng công nghệ – đặc biệt là mạng 5G, trung tâm dữ liệu quy mô lớn – cũng chưa đạt chuẩn quốc tế.

Về chiều sâu thị trường, quy mô thị trường vốn của Việt Nam còn khá nhỏ, sản phẩm tài chính chưa đa dạng. Dư nợ trái phiếu doanh nghiệp chỉ chiếm ~10% GDP, chủ yếu là trái phiếu chính phủ, trong khi các công cụ phái sinh, hàng hóa tài chính khác vẫn gần như vắng bóng. Thanh khoản thị trường còn yếu, tỷ trọng giao dịch lớn đến từ nhà đầu tư cá nhân trong nước – điều khiến cho TTCK thiếu ổn định và ít hấp dẫn với nhà đầu tư tổ chức toàn cầu. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực tài chính – pháp lý – công nghệ vẫn là bài toán nan giải. Dù TP.HCM có lực lượng nhân sự đông đảo và tiềm năng, nhưng để phục vụ một TTTC quốc tế đòi hỏi phải thu hút thêm các chuyên gia nước ngoài dày dạn kinh nghiệm. Điều này kéo theo yêu cầu cải thiện môi trường sống và làm việc: từ chính sách thị thực thông thoáng, các trường học quốc tế, đến dịch vụ y tế chất lượng cao – những điều tưởng như phụ nhưng lại là yếu tố quyết định để giữ chân người giỏi.

Về pháp lý, Thành phố hiện vẫn vận hành trong khung luật thống nhất của cả nước, chưa có cơ chế đặc thù riêng biệt cho lĩnh vực tài chính. Trong khi đó, một trung tâm tài chính tầm cỡ cần có không gian pháp lý linh hoạt để thử nghiệm các mô hình mới, sản phẩm mới – điều mà một “sandbox thể chế” là vô cùng cần thiết. Có thể nói, TP.HCM mang trong mình giấc mơ lớn – nhưng giấc mơ ấy không thể bay lên chỉ với niềm tin. Nó đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ, tinh thần cải cách thực chất và tầm nhìn xuyên suốt không đứt đoạn. Những gì TP.HCM đang có là nền móng vững – nhưng điều cần là bản thiết kế chi tiết và bàn tay xây dựng kiên trì. Có lẽ, một tinh thần “phá rào” đúng nghĩa – không phải hình thức, không phải khẩu hiệu – mới đủ để đưa TP.HCM từ một trung tâm kinh tế nội địa trở thành một trung tâm tài chính đúng nghĩa, không chỉ của Việt Nam, mà trong khu vực châu Á.

Đà Nẵng – Một cánh tay nối dài, mang tính hỗ trợ chiến lược

Không sở hữu quy mô kinh tế lớn như TP.HCM, nhưng Đà Nẵng lại có vị trí chiến lược quan trọng tại miền Trung, là cửa ngõ ra Biển Đông và điểm trung chuyển giữa hai đầu đất nước. Chính địa thế này giúp thành phố hội đủ tiềm năng trở thành điểm trung chuyển hàng hóa, dòng vốn và dịch vụ tài chính từ khu vực lục địa ra đại dương.

Hơn nữa, Đà Nẵng còn sở hữu quỹ đất ven biển rộng lớn – một yếu tố ngày càng hiếm trong quy hoạch các trung tâm đô thị hiện đại. Đáng chú ý, chính quyền thành phố đang ấp ủ đề án lấn biển tại vịnh Đà Nẵng với quy mô lên tới 1.500 ha, kỳ vọng tạo thêm 48 km bờ biển và hình thành một khu đô thị mới tích hợp TTTC và khu thương mại tự do. Mô hình này mang dáng dấp của các biểu tượng như Marina Bay Sands hay Palm Island – nhưng là phiên bản Việt, nơi mà các định chế tài chính quốc tế, văn phòng đầu tư, khu nghỉ dưỡng và dịch vụ cao cấp có thể cùng hiện diện trong một không gian đa chức năng. Dự án này mang tính dài hạn (dự kiến sau năm 2035 mới bước vào giai đoạn triển khai chính thức), nhưng đã cho thấy rõ tầm nhìn của Đà Nẵng trong việc phát triển một đại đô thị tài chính – du lịch mang tính biểu tượng, hút dòng vốn lẫn nhân tài trong thập kỷ tới.

Về chức năng, Đà Nẵng được quy hoạch để không trùng lặp với TP.HCM mà đóng vai trò bổ sung. Trong khi TP.HCM hướng đến thị trường vốn, ngân hàng quốc tế và dịch vụ tài chính truyền thống, thì Đà Nẵng được định vị là nơi khởi phát cho các lĩnh vực mới nổi: tài chính xanh, fintech, AI, quỹ đầu tư chuyên biệt và dịch vụ tài chính kỹ thuật số. Với vai trò như một “phòng thí nghiệm thể chế”, Đà Nẵng có thể thử nghiệm các mô hình tài chính sáng tạo – từ sản phẩm phái sinh đến các hình thức huy động vốn cho các dự án hạ tầng – năng lượng, thậm chí cả tài sản số và blockchain, miễn là trong khuôn khổ cho phép và được quản lý chặt chẽ. Những hoạt động như fintech, quỹ đầu tư nhỏ và các mô hình tài chính sáng tạo có thể chọn Đà Nẵng để khởi đầu, nhờ vào chi phí rẻ, chính sách cởi mở và tốc độ điều hành linh hoạt của chính quyền địa phương.

Cách tiếp cận này giúp Đà Nẵng tránh dẫm chân lên các chức năng đã dày đặc ở TP.HCM, đồng thời tạo một bản sắc riêng biệt đủ hấp dẫn với các công ty công nghệ tài chính, quỹ mạo hiểm và những nhà đầu tư ưa thích không gian thử nghiệm linh hoạt. Địa điểm quy hoạch là khu vực quận Sơn Trà, rộng khoảng 6,17 ha, nằm dọc các trục đường ven biển, gần sân bay và cảng biển quốc tế.

Không thể không kể đến một lợi thế khác rất đáng lưu tâm: chất lượng sống. Đà Nẵng, với danh xưng “thành phố đáng sống”, có biển xanh, núi cao, đô thị thông minh đang phát triển và hạ tầng du lịch thuộc hàng dẫn đầu. Đây là điều mà TP.HCM hay Hà Nội khó so bì. Trong mắt nhiều chuyên gia quốc tế, nơi làm việc lý tưởng phải đi kèm nơi ở dễ chịu – và chính điều này khiến Đà Nẵng trở nên khác biệt trong cuộc cạnh tranh thu hút nhân tài. Với mức sống hợp lý, cảnh quan hấp dẫn, lại thêm tiềm năng phát triển nghề nghiệp, Đà Nẵng hoàn toàn có thể thu hút làn sóng chuyên gia trẻ, những công ty fintech nhỏ sẵn sàng “đặt trứng vào rổ mới” nếu nhìn thấy cơ hội. Thành phố cũng đang chủ động kiến nghị Chính phủ ban hành các chính sách ưu đãi đặc biệt cho nhân lực chất lượng cao – từ giảm thuế thu nhập cá nhân đến hỗ trợ nhà ở và giáo dục cho gia đình chuyên gia – để xây dựng một cộng đồng tinh hoa có khả năng trụ lại lâu dài.

Tuy nhiên, không nên bỏ qua những giới hạn hiện hữu. Quy mô kinh tế của Đà Nẵng hiện vẫn nhỏ (GRDP chỉ khoảng 5 tỷ USD, chưa bằng 1/5 TP.HCM), thị trường vốn chưa hình thành, sở giao dịch chứng khoán cũng không có. Muốn xây dựng TTTC tại đây đòi hỏi phải đi theo con đường khác: không dựa vào thị trường nội địa sẵn có, mà phải tạo ra một mô hình mới đủ hấp dẫn để kéo dòng vốn và định chế từ bên ngoài vào. Đó là một bài toán lớn, cần giải bằng cơ chế đủ đột phá. Nếu không, mọi lợi thế sẽ chỉ nằm trên giấy. Đặc biệt, dự án lấn biển 1.500 ha tại vịnh Đà Nẵng, dù giàu tiềm năng, cũng cần hàng chục tỷ USD vốn đầu tư, thời gian dài và thủ tục rõ ràng mới có thể khởi động đúng lộ trình.

Năng lực điều hành một mô hình tài chính đặc thù – như trung tâm thương mại – tài chính tự do – là điều mà Đà Nẵng cũng chưa từng có tiền lệ, do đó rất cần sự hỗ trợ kỹ thuật từ Trung ương, cũng như tư vấn quốc tế. Từ góc nhìn nhà đầu tư, Đà Nẵng sẽ chỉ thật sự hấp dẫn nếu họ thấy nơi đây mang lại một giá trị vượt trội – như khu thương mại tự do thực chất (miễn thuế nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp), tòa án riêng cho TTTC xử lý tranh chấp minh bạch, cơ chế sandbox cho blockchain và crypto. Nếu không, giới đầu tư hoàn toàn có thể chọn phương án đặt văn phòng ở Singapore, TP.HCM hoặc kết nối từ xa, thay vì hiện diện vật lý tại Đà Nẵng.