Vì sao các tập đoàn Nhà nước lỗ nhiều khi đầu tư ra nước ngoài?

Báo cáo của Chính phủ về thực hiện các nghị quyết của Quốc hội trong lĩnh vực tài chính đã cập nhật hiệu quả hoạt động của các dự án đầu tư ra nước ngoài.

Chỉ một số lĩnh vực có phát sinh lãi

Theo báo cáo của 23 doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước thì trong năm 2019 không đăng ký dự án mới đầu tư ra nước ngoài. Tổng số vốn đăng ký đầu tư ra nước ngoài hiện nay là 12,2 tỷ USD, trong đó 3 tập đoàn đầu tư lớn nhất gồm: Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam (PVN) là 6.828 triệu USD (chiếm 56%), Tập đoàn Công nghiệp Viễn thông quân đội (Viettel) là 2.992 triệu USD (chiếm 25%), Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) là 1.429 triệu USD (chiếm 12%).

Lũy kế đến ngày 31/12/2019, tổng vốn đầu tư ra nước ngoài thực hiện các doanh nghiệp là 6.161 triệu USD (bằng 50,47% tổng số vốn đầu tư ra nước ngoài đăng ký); số còn phải tiếp tục đầu tư ra nước ngoài là 6.047 triệu USD. Doanh nghiệp chiếm tỷ trọng lớn nhất là PVN với số vốn đầu tư ra nước ngoài lũy kế là 3.124 triệu USD (chiếm 51%), Viettel đứng thứ hai với 1.795 triệu USD (chiếm 29%), VRG đứng thứ 3 với 936 triệu USD (chiếm 15 %).

Viettel và đơn vị thành viên là Viettel Global đã đầu tư 10 dự án mạng viễn thông tại Campuchia, Lào, Mozambique, Đông Timor, Cameroon, Burundi, Tanzania, Haiti, Myanmar, Peru và 3 dự án nghiên cứu phát triển tại Pháp, Mỹ, Nga. Các dự án viễn thông của Viettel tại các nước châu Phi đã hoạt động và bắt đầu có dòng tiền chuyển về nước. Các dự án tại Haiti, Mozambique và Cameroon đang trong quá trình hoàn vốn.

Còn VGR hiện đang thực hiện 23 dự án trồng cao su tại Lào, Campuchia, với số vốn hơn 1,3 tỷ USD. Trong số này, dự án tại Lào bắt đầu có lãi trước thuế.

Báo cáo của Chính phủ cho biết trong năm 2019, đối với các dự án đầu tư ra nước ngoài đã có báo cáo thì số tiền chuyển về nước là 434 triệu USD, tập trung chủ yếu tại PVN (300 triệu USD) và Viettel (114 triệu USD). Trong đó thu từ lợi nhuận, cổ tức được chia và lãi cho vay là 234 triệu USD.

Chính phủ đánh giá lĩnh vực viễn thông, kinh doanh xăng dầu, dịch vụ dầu khí, là các lĩnh vực có dự án phát sinh lãi; lĩnh vực tìm kiếm, thăm dò, khai thác dầu khí và khai thác khoáng sản có tỷ lệ dự án lãi thấp (11% và 17%). Trong đó, lĩnh vực tìm kiếm, thăm dò dầu khí có giá trị đầu tư cao nhưng nhiều dự án không thành công, dừng, giãn tiến độ.

“Chưa đạt kỳ vọng đầu tư”

Theo nhận định của Chính phủ trong báo cáo, hoạt động đầu tư ra nước ngoài năm 2019 so với năm 2018 chưa có nhiều chuyển biến tích cực và chưa đạt kỳ vọng đầu tư.

Báo cáo cũng đưa ra những nguyên nhân khách quan (như chính trị, chính sách đầu tư nước sở tại... ); nguyên nhân chủ quan là vấn đề về năng lực quản lý, quản trị rủi ro, năng lực dự báo thị trường và kinh nghiệm trong đầu tư ra nước ngoài.

Lấy ví dụ như năng lực dự báo thị trường – đây được xem là yếu tố quan trọng cho việc phân tích đầu vào khi đưa ra các quyết định chiến lược như đầu tư hay tung ra sản phẩm mới. Theo các kết quả kinh doanh và các báo cáo, một số doanh nghiệp gặp vấn đề về phân tích và dự báo ngành công nghiệp mà mình định đầu tư.

Trường hợp của Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (Vinachem) là một ví dụ. Theo đó, tập đoàn này đã đầu tư dự án khai thác và chế biến muối mỏ kali tại Lào với tổng vốn hơn 522 triệu đô la. Vốn thực hiện đến nay đạt khoảng hơn 81 triệu đô la. Do giá kali trên thị trường giảm sâu kéo dài nên dự án không đạt hiệu quả như dự kiến ban đầu.

Trong hoạt động giao thương quốc tế thì tỷ giá có thể làm cho kết quả kinh doanh thay đổi khi chuyển ra ngoài lãnh thổ quốc gia đang được đầu tư. Với nền kinh tế mở và đầy biến động như hiện nay thì đây là một rủi ro không thể tránh khỏi với các công ty đa quốc gia, đặc biệt là công ty có hoạt động chuyển lợi nhuận thường xuyên về nước nhà (home country) và với hoạt động đầu tư vì mục tiêu đơn thuần là lợi nhuận (mục tiêu khác là mục tiêu chiến lược như nghiên cứu và phát triển (R&D) hay tiếp cận công nghệ thì lợi nhuận không phải là yếu tố then chốt).

Đánh giá dự án ở giai đoạn tiền khởi động sẽ giúp doanh nghiệp định lượng được dung lượng đầu ra hay đầu vào cần thiết để có thể đạt điểm hòa vốn. Tuy nhiên một số doanh nghiệp gặp vấn đề trong ước lượng tiềm năng của dự án.

Trường hợp ba trong số năm dự án của Tập đoàn Than & Khoáng sản Việt Nam (TKV) đang gặp vấn đề tại Lào và Campuchia (tổng vốn đăng ký 21,5 triệu đô la). Sau quá trình thăm dò, tập đoàn này cho biết phát hiện trữ lượng khai thác tại các dự án này kém, không đủ khả năng phát triển thương mại để chuyển sang khai thác, chế biến sâu.

Theo các chuyên gia kinh tế, dư địa và tiềm năng thị trường quốc tế còn rất lớn, quan trọng nhất đối với hoạt động đầu tư ra nước ngoài là cần hoàn thiện cơ chế, chính sách, tạo điều kiện nhiều hơn cho doanh nghiệp đầu tư nguồn lực ra nước ngoài.

Về phía các doanh nghiệp cần có năng lực quản trị, khả năng nắm bắt thị trường và dòng tiền đủ mạnh. Luật Ðầu tư (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2021 đã hoàn thiện pháp luật, chính sách đầu tư ra nước ngoài theo hướng cập nhật rõ các trường hợp cấm đầu tư ra nước ngoài, đầu tư ra nước ngoài có điều kiện; bổ sung quy định về vấn đề cho vay ra nước ngoài, bảo lãnh cho tổ chức kinh tế thành lập ở nước ngoài gắn với dự án đầu tư ra nước ngoài; sửa đổi chế độ báo cáo đầu tư ra nước ngoài của các cơ quan quản lý Nhà nước;…