Bất ổn với thương mại toàn cầu khi thuế quan Mỹ sắp có hiệu lực

Thuế mới của Mỹ vẫn cao kỷ lục

Dù được xây dựng với mục tiêu giảm thâm hụt thương mại và đưa việc làm trở lại Mỹ, nhưng các biện pháp này đang tạo ra làn sóng lo ngại sâu rộng trong giới doanh nghiệp, chính phủ và nhà đầu tư quốc tế.

Theo hướng dẫn vừa được Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ công bố, các mức thuế quan đối ứng mới sẽ không áp dụng đối với những lô hàng đã được chất lên tàu để vận chuyển vào Mỹ trước thời điểm 12:01 sáng (giờ New York) ngày 7/8.

Tuy nhiên, phần lớn các lô hàng nhập khẩu sau mốc thời gian này sẽ phải chịu mức thuế tăng mạnh, khiến thuế suất trung bình tại Mỹ vọt lên 15,2%, so với mức 13,3% hiện tại và chỉ 2,3% vào năm 2024 trước khi ông Trump quay trở lại Nhà Trắng.

Các mặt hàng được miễn trừ chỉ giới hạn trong khuôn khổ Hiệp định thương mại tự do Mỹ - Mexico - Canada (USMCA) và một số hàng cứu trợ nhân đạo như thực phẩm, thuốc men và quần áo. Những mặt hàng bị phát hiện là có hành vi “trung chuyển” nhằm né tránh thuế theo quốc gia sẽ chịu mức phạt bổ sung lên tới 40%.

Tuy nhiên, điểm gây tranh cãi lớn hơn lại nằm ở cách chính quyền Trump triển khai các “thỏa thuận trên khăn ăn” – cách gọi của bà Deborah Elms, chuyên gia thương mại tại Tổ chức Hinrich – để chỉ những thỏa thuận vội vàng, thiếu tính ràng buộc và thiếu chi tiết pháp lý.

Theo bà Elms, chỉ vài ngày trước hạn chót ngày 1/8, ông Trump công bố kết quả đàm phán với một số đối tác lớn như EU, Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy nhiên, thay vì có được 90 thỏa thuận trong 90 ngày như từng cam kết, chính quyền Mỹ chỉ đạt được một số ít thỏa thuận sơ sài, chủ yếu xoay quanh những lời hứa chung chung về đầu tư và mua hàng hóa từ Mỹ, mà không rõ chi tiết thuế quan cụ thể.

Sau các thỏa thuận này, ông Trump tiếp tục ban hành hàng loạt sắc lệnh thương mại đơn phương, áp đặt các mức thuế sửa đổi cho từng quốc gia.

Mức thuế cơ bản được nâng từ 10% lên 15% cho phần lớn hàng hóa nhập khẩu, và nhiều quốc gia đã bị áp mức thuế cao đột biến.

Brazil bất ngờ chịu mức thuế tổng cộng 50% từ hai sắc lệnh khác nhau. Thụy Sĩ bị áp thuế 39%, trong khi Canada phải chịu mức 35% với các mặt hàng không đáp ứng yêu cầu của USMCA.

Ấn Độ bị áp thuế 25% kèm theo một mức phạt bổ sung chưa được tiết lộ, còn New Zealand cũng bị nâng thuế lên 15% mà không có lý do rõ ràng.

Các nước ASEAN dù ban đầu lo sợ bị đánh thuế lên đến 40% đã “thở phào” khi Mỹ giảm thuế quan đối với các quốc gia này. Tuy nhiên, theo bà Elms, đây không phải là lý do để ăn mừng.

Chỉ bốn tháng trước, hàng hóa của ASEAN vào Mỹ chỉ phải chịu mức thuế khoảng 2%. Mức thuế hiện tại vẫn cao một cách bất thường, và đáng lo hơn là các quốc gia Đông Nam Á đã không duy trì được sự đoàn kết, khi từng nước đàm phán riêng lẻ và cuối cùng bị áp các mức thuế chênh lệch từ 10% đến 49%.

Cùng lúc đó, hầu hết các quốc gia đều không tránh khỏi các mức thuế theo ngành hàng. Mỹ tiếp tục duy trì thuế suất cao cho các ngành nhạy cảm như thép, nhôm và đồng, với mức thuế lên tới 50%. Ô tô và linh kiện bị đánh thuế 25%. Thêm vào đó, chính quyền Trump đang mở rộng thuế sang các ngành khác như dược phẩm, chất bán dẫn, xe tải hạng nặng, gỗ, khoáng sản, máy bay không người lái và polysilicon. Không quốc gia nào được miễn trừ thuế quan hoàn toàn, kể cả các đồng minh truyền thống như Anh hay Nhật Bản.

Sự bất an bao trùm

Theo bà Elms, chiến lược “chia để trị” của ông Trump lần này tỏ ra hiệu quả hơn nhiều so với đợt đầu tiên vào tháng 4 – khi chính quyền Mỹ bị phản đối dữ dội và phải tạm hoãn.

Lần này, nhờ sự thiếu đồng thuận và phối hợp giữa các nước – phần vì tốc độ phản ứng chậm, phần vì lo ngại về các ràng buộc an ninh với Mỹ – ông Trump đã dễ dàng thiết lập một trật tự thương mại mới với các điều kiện bất lợi cho phần còn lại của thế giới.

Trong khi chính phủ các nước còn đang loay hoay tìm cách thích nghi, thì các doanh nghiệp không thể chờ đợi. Với hệ thống thuế quan và quy định mới bắt đầu có hiệu lực từ ngày 7/8, họ sẽ buộc phải đánh giá lại toàn bộ chiến lược thị trường.

Những công ty không đủ năng lực để hấp thụ chi phí mới và vượt qua các rào cản tuân thủ phức tạp sẽ phải rút khỏi thị trường Mỹ và tìm đến những cơ hội khác, tạo ra làn sóng điều chỉnh chuỗi cung ứng toàn cầu.

Điều trớ trêu là, trong khi chính quyền Trump mong muốn thúc đẩy tăng trưởng nội địa và thu hút đầu tư, thì kết quả trước mắt lại là sự bất ổn tràn lan.

Theo bà Elms, điều duy nhất có thể khẳng định lúc này là thương mại sẽ không kết thúc, nhưng sự “tự do” của nó đang bị thử thách nghiêm trọng. Các điều chỉnh – cả nhanh lẫn chậm – sẽ tiếp tục diễn ra trong thời gian tới, và nỗi bất an hiện tại có lẽ chỉ là sự khởi đầu.