Còn nhiều “điểm đen” trong đấu thầu

>>Chống thất thu thuế thương mại điện tử: Cần bắt buộc nhà bán hàng chia sẻ thông tin

Luật sư Lê Cao, Giám đốc Công ty Luật FDVN chia sẻ với DĐDN về những thuận lợi của Luật Đấu thầu 2005 đối với cộng đồng doanh nghiệp, địa phương. Tuy nhiên, trong đó vẫn còn nhiều bất cập cần được gỡ bỏ để vấn đề đấu thầu trở nên minh bạch, công bằng, đúng hướng.

- Thưa Luật sư, kể từ khi có Luật Đấu thầu 2005 với nhiều sự điều chỉnh đã mang lại nhiều thuận lợi cho địa phương cũng như doanh nghiệp. Vậy Luật sư đánh giá Luật Đấu thầu đã hỗ trợ cho doanh nghiệp và địa phương như thế nào trong 17 năm qua?

Khi nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường, yêu cầu về tính minh bạch, công bằng, cạnh tranh được đặt ra như một nhu cầu tất yếu để đảm bảo hình thức lựa chọn nhà thầu một cách văn minh trong một nền kinh tế ngày càng hiện đại. Từ khi Luật Đấu thầu 2005, sau đó được thay thế bởi Luật Đấu thầu 2013, hoạt động đấu thầu được điều chỉnh bởi những quy định nền tảng và mang lại nhiều ý nghĩa trong nền kinh tế.

Thứ nhất, pháp luật đấu thầu ngày càng hoàn thiện tạo nên công cụ pháp lý điều chỉnh hoạt động đầu tư công tốt hơn. Việc mở rộng khả năng tiếp cận các nguồn đầu tư cho giao thông, y tế, giáo dục, hạ tầng … đòi hỏi việc sử dụng nguồn vốn, đảm bảo chất lượng cho các công trình, hoạt động chi tiêu công quan trọng của nền kinh tế có được công cụ sàng lọc, kiểm soát nhằm tăng cường sự công bằng, tăng sự cạnh tranh công khai, minh bạch và thúc đẩy hiệu quả đầu tư.

Nhà nước thông qua công cụ pháp luật sẽ kiểm soát tốt hơn hoạt động đầu tư công, kiểm soát tốt hơn chi tiêu ngân sách và là công cụ để sàng lọc, phòng chống các hành vi tham nhũng, lãng phí trong công tác đấu tư công. Công tác đấu thầu được quản lý hiệu quả hơn cũng góp phần làm chuyển biến nền kinh tế từ cơ chế tập trung bao cấp sang cạnh tranh minh bạch, tạo động lực thúc đẩy sự sáng tạo và tự do kinh doanh theo cơ chế thị trường.

Thứ hai, pháp luật về đấu thầu tạo nên động lực phát triển cho cả chủ đầu tư và nhà thầu, và lợi ích lớn nhất là cho nền kinh tế. Trong khi chủ đầu tư thông qua các quy trình đấu thầu có thể nâng cao hiệu quả quản lý về đầu tư công, góp phần hạn chế thất thoát, lãng phí ngân sách và đảm bảo được tốt chất lượng công trình đấu tư; thì về phía nhà thầu, việc đấu thầu chặt chẽ sẽ tạo nên động lực để các nhà thầu nâng cao chất lượng và năng lực thực hiện các dự án, đồng thời có hành lang pháp lý đảm bảo cho sự minh bạch, công bằng, cạnh tranh.

Việc pháp luật đầu thầu được thiết lập, qua đó mở rộng hoạt động đấu thầu trong nước và quốc tế sẽ giúp không chỉ chất lượng của các nhà thầu tăng cao mà còn là cơ sở để tiếp nhận sự tiến bộ về công nghệ kỹ thuật từ nước ngoài thông qua hoạt động chuyển giao công nghệ góp phần tạo nên giá trị và hiệu quả của hoạt động đầu tư.

- Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế, vướng mắc cần tháo gỡ đối với cả địa phương và doanh nghiệp, theo Luật sư, những bất cập hạn chế ấy xuất phát từ đâu?

Luật đấu thầu 2005, Luật đấu thầu 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo nên một hệ thống quy phạm góp phần kiểm soát hoạt động đấu thầu. Nhưng thời gian qua với rất nhiều vụ việc liên quan đến chất lượng công trình, các vi phạm trong hoạt động đấu thầu, cho thấy công tác đấu thầu chưa được quản lý đủ tốt, và đó một phần đến từ nguyên nhân các quy định pháp luật về đấu thầu chưa được hoàn thiện.

Những bất cập, hạn chế về quy định pháp luật đấu thầu hiện nay đang được khắc phục, với việc Dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) đang được lấy ý kiến và hoàn thiện. Thế nhưng, quy định pháp luật chỉ là một phần trong việc đảm bảo thực thi hoạt động đấu thầu đảm bảo minh bạch, công bằng và cạnh tranh, công khai.

Luật có, nhưng bằng những cách nào đó, qua các hoạt động tư vấn luật của chúng tôi, cho thấy rằng hiện tượng “đi đêm” với nhau vẫn diễn ra được, việc này không phải doanh nghiệp nào cũng muốn, chỉ là như thói quen, như thông lệ, như quy định ngầm với nhau, câu chuyện “tỉ lệ” trong đấu thầu chẳng có gì mới, nhưng khâu kiểm tra, giám sát, rồi việc chế tài, hậu kiểm đối với công tác đấu thầu cần được làm mạnh mẽ.

- Vậy phải làm thế nào để hạn chế các sai phạm trong công tác đấu thầu, thưa Luật sư?

Nếu đấu thầu là một khâu trong chuỗi thực hiện một dự án đầu tư công, thì việc giám sát quá trình thực hiện dự án, việc kiểm tra chất lượng công trình, hàng hóa của nhà thầu kịp thời không, có phát hiện ra gian dối, phát hiện ra chất lượng kém hay không để đánh vào chất lượng, thì dù anh có thắng thầu để làm, nhưng đầu ra là chất lượng dự án, chất lượng gói thấu anh làm, anh cung cấp không đạt thì anh phải bị gác lại.

Nếu làm rắn như vậy, thì các nhà thầu không dám làm ẩu, không dám làm gian, không dám “đi đêm”, “ăn chia” lợi ích nhóm vì mất tiền để “chạy thầu” nhưng xong không đủ tài chính để làm, làm những gói thầu mà bị thua lỗ thì họ tự đánh vào họ, không ai dám làm cả. Do đó, cơ chế kiểm soát, kiểm tra cả quá trình thực hiện thầu mà làm hiệu quả thì đoạn trước đó người ta không dám hay không muốn “chạy thầu” làm gì cả, vì đối với doanh nghiệp không đủ năng lực thì họ không dám tham gia, đối với doanh nghiệp đủ năng lực nhưng tham gia mà thua lỗ thì họ thà không tham gia, điều này góp ích cho việc có cơ chế đảm bảo luật đấu thầu được thực thi hiệu quả trên thực tế.

Ở ta, có nhiều quy định, nhiều luật, có cả quy định xử lý hình sự liên quan đến đấu thầu, thế nhưng việc thực thi làm sao cho hiệu quả, khiến các cá nhân, tổ chức không dám làm sai mới là điều rất cần, chứ mọi sai trái không hẳn đỗ cho Luật, mà nhiều trường hợp đang thả cho luật lệ tự tồn tại không sát với thực tế thực hiện, dẫn đến các sai phạm trong công tác đấu thầu vẫn xảy ra.  

- Trong thời gian tới, để hoàn thiện hơn nữa cho Luật Đấu thầu, Luật sư có những kiến nghị thế nào để hỗ trợ thêm cho cộng đồng doanh nghiệp, cùng với đó là gỡ vướng cho các địa phương khi công bố đấu thầu?

Dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) đang được hoàn thiện với nhiều ý kiến góp ý cụ thể với những quy định cụ thể. Tuy nhiên, như đã nói, doanh nghiệp hoặc các địa phương đôi khi họ không thấy vướng quá hoặc bất cập quá về Luật, mà là làm sao không còn lợi ích nhóm, không còn chuyện chạy thầu, không còn ăn chia nữa thì không chỉ quy định trong Luật Đấu thầu làm nổi, mà còn cần nhiều hơn việc thực thi các quy định của luật này trong thực tế.

Đấu thầu cũng như các hành vi khác trong đời sống xã hội, nếu chỉ có luật điều chỉnh với các quy định cấm, bắt buộc phải làm, nhưng khi đi vào thực thi cả một quy trình dài, nếu không có hệ thống giám sát, kiểm tra để việc thực thi đúng thì việc tuân thủ pháp luật bị hạn chế. Hơn nữa, nguồn gốc, mầm mống của tiêu cực, tham nhũng, lợi ích nhóm trong công tác đấu thầu đến từ hệ thống quan lý vận hành như thế nào nữa, để trong hệ thống đó không có chỗ cho việc móc ngoặc, kết nối, thông thầu và hàng loạt vấn đề quân xanh, quân đỏ, ăn chia cống nạp…

Nếu từ quy định của luật đến thực tiễn vận hành, từ riêng Luật Đấu thầu trong sự đồng bộ với hệ thống quản lý và các quy định của các luật khác có liên quan như Luật Đầu tư, Luật Đất đai, pháp luật liên quan đến hoạt động quản lý về tài sản, ngân sách, công trình công và các quy định khác được xây dựng có sự tương thích và hỗ trợ nhau đồng thời các quy phạm đó được kiểm soát trên thực tế, thì chúng ta mới có những cơ sở để trông đợi hiệu quả mà pháp luật về đấu thầu mang lại trên tực tế.

- Xin cảm ơn Luật sư!