Doanh nhân Trung Quốc dẫn đầu quá trình chuyển đổi kinh tế

Trong hơn một thập kỷ qua, các nhà bình luận đã cảnh báo về nguy cơ suy thoái kinh tế đang rình rập Trung Quốc. Ngày nay, những thách thức đó là có thật: căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, tiêu dùng hộ gia đình yếu, lĩnh vực bất động sản khủng hoảng và lực lượng lao động đang thu hẹp. Việc kiếm lợi nhuận ở Trung Quốc có thể đang trở nên khó khăn hơn trước.

Tuy nhiên, một cuộc chuyển mình sâu sắc đang diễn ra bên trong Trung Quốc. Quốc gia này đang tái cơ cấu và nuôi dưỡng một thế hệ doanh nhân và người tiêu dùng đang thúc đẩy khả năng cạnh tranh trên quy mô lớn và tiếp tục hội nhập vào các hệ thống toàn cầu.

Theo Tiến sĩ Wei Li, giảng viên cao cấp về kinh doanh quốc tế tại Trường Kinh doanh, Đại học Sydney, một khía cạnh then chốt nhưng thường bị đánh giá thấp trong khả năng chống chịu của Trung Quốc là thế hệ doanh nhân hiện nay. Thế hệ lãnh đạo kinh doanh đầu tiên, sinh vào thập niên 1940 và 1950, đã nhường chỗ cho những người sinh vào các năm 1960, 1970 và đầu thập niên 1980.

Không giống như các thế hệ trước vốn thường dựa vào các mối quan hệ phi chính thức, nhóm doanh nhân hiện tại được đào tạo bài bản về kỹ thuật, được thúc đẩy bởi đổi mới sáng tạo và tinh thần đồng kiến tạo.

Danh sách 10 tỷ phú giàu nhất Trung Quốc năm 2025 do Forbes công bố, đã củng cố xu hướng này. Phần lớn họ đến từ thế hệ trẻ hơn này, bao gồm các nhà sáng lập của ByteDance, Tencent Holdings, Xiaomi, Pinduoduo, NetEase, BYD và Tập đoàn Alibaba.

Bà Li chỉ ra, hầu hết trong số họ đều có bằng cấp về kỹ thuật và nhiều người đến từ các tỉnh Chiết Giang hoặc Quảng Đông, nơi nổi tiếng với văn hóa kinh doanh mạnh mẽ. Trưởng thành trong thời kỳ cải cách của Trung Quốc, họ kết hợp kinh nghiệm từng trải trong giai đoạn khan hiếm với những cơ hội do thị trường và sự đồng kiến tạo về công nghệ giữa Nhà nước và các đối tác mang lại.

Một ví dụ điển hình là sự hợp tác giữa BYD và chính quyền thành phố Thâm Quyến trong việc phát triển thị trường xe điện (EV).
Thay vì nhắm đến cá nhân ngay từ đầu, BYD đã hợp tác với chính quyền để điện khí hóa đội xe buýt và taxi của thành phố. Nhu cầu thể chế sớm này đã tạo ra hiệu ứng quy mô, giúp giảm chi phí và xây dựng niềm tin công chúng vào công nghệ.

Chỉ sau khi đặt nền móng này, BYD mới chuyển trọng tâm sang thị trường tiêu dùng cá nhân, một mô hình đồng kiến tạo công - tư giúp hình thành hệ sinh thái xe điện hàng đầu thế giới.

Các tập đoàn số như Alibaba và JD.com cũng hợp tác với chính quyền địa phương để hiện đại hóa hệ thống hậu cần và thanh toán, đồng thời tích hợp các doanh nghiệp nhỏ và vừa vào nền tảng trực tuyến, từ đó tạo nên một trong những hệ sinh thái thương mại điện tử tiên tiến nhất thế giới.

Là một trong những quốc gia đông dân nhất thế giới, người tiêu dùng Trung Quốc là một lực lượng mạnh mẽ thúc đẩy quá trình chuyển đổi kinh tế.

Chuyên gia Wei Li nhận định, thu nhập bình quân đầu người của Trung Quốc tăng lên, người tiêu dùng ngày càng trở nên lý trí nhưng cũng táo bạo hơn. Xu hướng tiêu xài xa hoa của những năm 2000 đã nhường chỗ cho sự chú trọng hơn vào giá trị, chất lượng và chức năng.

Đặc biệt, người tiêu dùng Trung Quốc chấp nhận cái mới trên quy mô lớn. Họ sẵn sàng chuyển sang sản phẩm khác khi thấy đặc điểm tốt hơn hoặc giá rẻ hơn.

Thị trường xe điện là minh chứng rõ ràng: Trung Quốc có hơn 150 thương hiệu xe điện đang hoạt động. BYD và Nio cạnh tranh cùng hàng chục startup linh hoạt, buộc thị trường phải liên tục cải tiến sản phẩm và giảm chi phí.

Kết quả là, xe điện hiện chiếm hơn một nửa tổng số xe mới bán ra tại Trung Quốc. Người tiêu dùng ở đây đánh giá cao tốc độ, giá cả phải chăng và thiết kế tiên tiến – những yếu tố đang ngày càng trở thành chuẩn mực toàn cầu.

Bà Li cho biết: "Hệ thống đổi mới sáng tạo của Trung Quốc được củng cố bởi sự cạnh tranh khốc liệt hiếm thấy. Các ứng dụng, nền tảng và chuỗi cung ứng trỗi dậy và sụp đổ với tốc độ chóng mặt. Danh sách tỷ phú của Trung Quốc thay đổi gần như hàng năm. Sự thay đổi liên tục này không phải là bất ổn mà là sự năng động".

Chẳng hạn như BYD, năm ngoái, họ phá kỷ lục doanh số bán hàng hàng tháng, với hơn nửa triệu xe được bán mỗi tháng trong quý 4. Nhưng tháng tốt nhất của năm nay mới chỉ đạt hơn 380.000 xe, do các đối thủ đang tăng tốc.

Trong nền kinh tế số, Meituan, JD.com và Alibaba đang cạnh tranh khốc liệt trong lĩnh vực giao đồ ăn, với các cuộc chiến giảm giá, đổi mới hậu cần và dịch vụ mới. Muốn tồn tại, doanh nghiệp phải liên tục tái tạo chính mình.

Dù sản xuất cấp thấp có thể đang dịch chuyển ra nước ngoài, nhưng sản xuất công nghệ cao và các chuỗi cung ứng tiên tiến vẫn được giữ vững ở Trung Quốc. Nước này dẫn đầu toàn cầu về các chuỗi cung ứng từ pin xe điện, tấm pin mặt trời, lưu trữ năng lượng cho đến máy móc tự động.

Các nhà máy vẫn đang tuyển dụng, nhưng bản chất sản xuất đã thay đổi. Việc Bắc Kinh chuyển hướng khỏi mô hình kinh tế dựa vào bất động sản sang mô hình trọng tâm vào sản xuất công nghệ cao và thiết bị công nghiệp đánh dấu một cuộc chuyển đổi cơ cấu sâu sắc.

Trung Quốc đang triển khai nhiều robot công nghiệp hơn cả phần còn lại của thế giới cộng lại, cho thấy quy mô và tốc độ nâng cấp sản xuất. Ngành thép là ví dụ điển hình cho sự thay đổi: năm 2010, lĩnh vực xây dựng chiếm 42% nhu cầu thép của Trung Quốc. Đến năm 2023, lĩnh vực máy móc đã vượt xây dựng, chiếm 30% so với 24%. Sự tái cân bằng này phản ánh sự tái định hướng sâu sắc hơn, hướng tới những ngành công nghiệp bền vững và gắn liền với đổi mới.

Để đối phó với thuế quan và chi phí trong nước tăng cao, các nhà sản xuất Trung Quốc đang mở rộng hiện diện toàn cầu. Thay vì chỉ mua lại các công ty nước ngoài, họ đang xây dựng nhà máy ở nước ngoài, đặc biệt là tại các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Thái Lan và Malaysia.

Sự mở rộng này tập trung vào các lĩnh vực như xe điện, năng lượng mặt trời và điện tử, thể hiện không phải sự rút lui, mà là hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đối với phần còn lại của châu Á, sự chuyển mình này của Trung Quốc mở ra một cơ hội rõ ràng. Thay vì chỉ thụ động, các quốc gia châu Á có thể tham gia như những đối tác trong tiến trình tái cơ cấu của Trung Quốc. Tham gia chiến lược và lựa chọn các quan hệ đối tác trong các lĩnh vực như năng lượng sạch và hệ sinh thái số là hướng đi được khuyến nghị.

Điều then chốt là các quốc gia châu Á cần kiên quyết yêu cầu mô hình hợp tác tạo ra giá trị tại chỗ, đảm bảo rằng các công ty Trung Quốc cùng kiến tạo và đóng góp trực tiếp vào quá trình nâng cấp công nghiệp trong nước.

Đây là một hướng đi thực tế, vì các doanh nhân Trung Quốc đã chứng minh năng lực đồng kiến tạo và hợp tác trong thị trường nội địa, khiến họ trở thành đối tác lý tưởng để mở rộng những thực tiễn này ra toàn khu vực.