Minh bạch trong đấu thầu

>>Sửa Luật Đấu thầu: Cần tăng cường tính công khai, minh bạch

Đây là chia sẻ của ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) với Diễn đàn Doanh nghiệp.

- Hoạt động đấu thầu, đã và đang cho thấy nhiều bất cập, nhất là sau hàng loạt các vụ việc đã được các cơ quan chức năng đưa ra ánh sáng, không ít cơ quan, đơn vị đã xuất hiện tâm lý lo sợ khi thực hiện mua sắm công, quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Với đấu thầu mua sắm công, Luật Đấu thầu chưa quy định đầy đủ về quy trình kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm; chưa có quy định cụ thể về chế tài xử lý vi phạm đối với bên mời thầu, chủ đầu tư, người có thẩm quyền (là các bên quan trọng trong việc quyết định đến tính hiệu quả, minh bạch trong đấu thầu).

Luật cũng chưa có quy định về chế tài xử lý đối với trường hợp các cơ quan có thẩm quyền buông lỏng việc kiểm tra, giám sát, giải quyết kiến nghị trong đấu thầu dẫn đến hiệu quả của việc thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, giải quyết kiến nghị về đấu thầu trong thời gian qua chưa cao, chưa gắn được trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước trong hoạt động đấu thầu…

Vì vậy, tâm lý e sợ trách nhiệm trong đấu thầu mua sắm công sau những vụ việc vừa qua cũng có thể hiểu được. Nhưng, cá nhân tôi cho rằng, gốc rễ của việc đấu thầu mua sắm công vẫn là tính chuyên nghiệp và tính phi vụ lợi.

Để thực hiện việc mua sắm công thường xuyên cần có những thiết chế, người cực kỳ am hiểu quy trình, thủ tục, pháp luật để quy trình này được tiến hành một cách tốt nhất. Điều quan trọng nữa là tính phi vụ lợi, nếu việc mua sắm công không cài cắm lợi ích cá nhân, không chung chi, “bôi trơn” thì chắc chắn sẽ không xảy ra những vụ việc đáng tiếc như vừa qua.

>>Chống “cài cắm” tiêu chí trong đấu thầu

Một phần nguyên nhân nữa là do công tác truyền thông về các vụ việc sai phạm chưa được kịp thời, cụ thể. Mỗi khi có vụ việc sai phạm về đấu thầu thì các cơ quan nên sớm có thông báo về hành vi sai phạm là gì, có yếu tố vụ lợi hay không. Điều này sẽ giúp các cá nhân, tổ chức khác giải toả được tâm lý “cứ làm là sai, không làm không sai”.

- Ngoài những vấn đề đã nêu, khó khăn thường gặp của doanh nghiệp khi tham gia đấu thầu mua sắm công hiện nay được cho xuất phát từ sự chồng chéo giữa một số quy định của Luật Đấu thầu và các luật khác?

Kết quả điều tra diện rộng hơn 1.100 doanh nghiệp có tham gia đấu thầu mua sắm công mà VCCI tiến hành thời gian qua cho thấy, các khó khăn nổi bật doanh nghiệp hay gặp phải khi tham gia đấu thầu là thời gian chuẩn bị (nộp) hồ sơ dự thầu quá ngắn (17%); tiếp đến thư mời thầu không công bố rộng rãi (15,9%), điều kiện thực hiện hợp đồng quá khó (15,1%). Bên cạnh đó, gần 14% doanh nghiệp cho rằng bên mời thầu đưa ra tiêu chuẩn về năng lực và kinh nghiệm cho nhà thầu khó bất thường, 11,4% doanh nghiệp nêu vấn đề các tiêu chí phụ đôi khi không thỏa đáng… Qua điều tra của chúng tôi, có tới 41,5% doanh nghiệp tham gia đấu thầu mua sắm công trong 2 năm qua gặp phải một trong các vấn đề nêu trên.

Thực tế, có sự chồng chéo và quy định chưa thống nhất về hợp đồng giữa Luật Đấu thầu và Luật Xây dựng. Chẳng hạn, Luật Đấu thầu quy định trường hợp điều chỉnh tiến độ thực hiện hợp đồng làm kéo dài tiến độ hoàn thành dự án thì phải báo cáo người có thẩm quyền xem xét, quyết định; trong khi Luật Xây dựng lại quy định khi điều chỉnh hợp đồng làm thay đổi mục tiêu đầu tư, thời gian thực hiện hợp đồng, làm vượt dự toán gói thầu xây dựng được duyệt thì phải được người quyết định đầu tư cho phép. Quy định không thống nhất giữa 2 luật đang gây nhiều vướng mắc khi thực hiện.

Hay, Luật Đấu thầu quy định hợp đồng trọn gói bắt buộc áp dụng đối với gói thầu xây lắp có giá không quá 20 tỷ đồng và gói thầu hàng hóa có giá không quá 10 tỷ đồng. Đây là quy định chưa phù hợp thực tiễn do một số gói thầu xây lắp, hàng hóa quy mô nhỏ nhưng không thể lường trước hết được thay đổi, bổ sung khối lượng trong quá trình thực hiện và việc phát sinh, bổ sung khối lượng công việc luôn xảy ra. Việc xác định các yếu tố rủi ro và dự phòng trượt giá ngay từ bước lập giá gói thầu để tính toán chi phí dự phòng cũng rất khó chính xác…

Riêng trong một số lĩnh vực như đấu thầu thuốc, trang thiết bị y tế cũng có nhiều quy định bất hợp lý. Ví dụ: quy định giá của gói thầu sau không được cao hơn giá của gói thầu trước, hay quy định phải tham khảo giá của các gói thầu tương tự trước đó. Các quy định này khiến việc đấu thầu rất khó thực hiện.

- Vừa qua, Dự án Luật Đấu thầu (sửa đổi) đã được trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV, để dự Luật này được hoàn thiện, ông có khuyến nghị gì?

Để Luật Đấu thầu (sửa đổi) được hoàn thiện, theo tôi Ban soạn thảo cần tiếp tục rà soát, làm rõ hơn các quy định về các trường hợp áp dụng hình thức chỉ định thầu, đặc biệt là các trường hợp khẩn cấp như khắc phục thiên tai, dịch bệnh theo quy định của pháp luật về đấu thầu và pháp luật khác có liên quan; đảm bảo cho việc triển khai thực hiện đồng bộ với các quy định của pháp luật khác có liên quan (Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công); giảm trần giá trị áp dụng chỉ định thầu về hạn mức tương đương với quy định của các tổ chức quốc tế và hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam vừa ký kết.

Đặc biệt, cần tăng tính minh bạch với sự giám sát của các bên độc lập như hiệp hội ngành nghề, báo chí vào quá trình đấu thầu… chẳng hạn, đối với các gói thầu về y tế, bên giám sát có thể là đại diện từ hiệp hội các nhà sản xuất thuốc, hoặc đại diện của hiệp hội y tế. Thông tin về các gói thầu, đánh giá hồ sơ dự thầu và nhà thầu trúng thầu, hợp đồng… cần công khai kịp thời để báo chí, người dân và các tổ chức xã hội có thể tiếp cận và giám sát.

- Xin cảm ơn ông!