Việt Nam có thể thoát bẫy thu nhập trung bình?

Việt Nam là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Ngay cả năm 2020, khi hầu hết các quốc gia rơi vào suy thoái do đại dịch, Việt Nam vẫn tiếp tục tăng trưởng.

Trong bài viết được đăng tải trên Financial Times, chuyên gia kinh tế Tej Parikh nhận định, Việt Nam có thể thoát khỏi cái gọi là bẫy thu nhập trung bình. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với một số thách thức, như nền kinh tế hướng về xuất khẩu của Việt Nam đang nằm trong tầm ngắm của Tổng thống Mỹ Donald Trump khi có thặng dư thương mại tương đối cao với Mỹ. Bên cạnh đó, kể từ năm 1960 mới chỉ có hơn 20 quốc gia thoát được bẫy thu nhập trung bình.

Ngân hàng Thế giới định nghĩa các quốc gia có thu nhập trung bình là những nước có thu nhập bình quân đầu người từ 1.136 đến 13.845 USD. Thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam hiện khoảng 4.110 USD. Tuy nhiên, một số nhà kinh tế còn tranh luận rằng khái niệm “bẫy thu nhập trung bình” không hẳn lúc nào cũng đúng.

Ông Parikh đánh giá Việt Nam có vị thế đặc biệt để bứt phá. Cụ thể, Việt Nam đã phát triển thành một trung tâm thương mại lớn ở châu Á, nhờ những lợi thế gần Trung Quốc, bờ biển dài gần các tuyến hàng hải trọng yếu ở Biển Đông, và chính trị ổn định. Điều này giúp Việt Nam thu hút FDI vượt trội so với nhiều nước khác. Dòng vốn FDI hàng năm từ 2015 đến nay đạt trung bình gần 5% GDP, cao hơn nhiều so với tỷ lệ của Trung Quốc và Ấn Độ.

Nhờ vậy, Việt Nam gắn kết sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu so với nhiều quốc gia khác. Thị phần xuất khẩu hàng hóa toàn cầu của Việt Nam tăng từ 0,1% năm 1996 lên 1,7% năm 2022, vượt qua nhiều đối thủ và ngang bằng với Ấn Độ.

Mặt khác, ông Parikh chỉ ra, sự tập trung của các tập đoàn đa quốc gia đã giúp Việt Nam duy trì tăng trưởng kinh tế, ngay cả khi mô hình thương mại toàn cầu thay đổi. Các doanh nghiệp này ở lại và đa dạng hóa sản xuất.

Dữ liệu từ Atlas of Economic Complexity của Đại học Harvard cho thấy, từ năm 2007 đến 2022, Việt Nam bổ sung 44 sản phẩm xuất khẩu mới, gấp hơn hai lần so với Ấn Độ và Trung Quốc. Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung cũng mang lại lợi thế khi nhiều công ty chuyển một phần hoạt động sang Việt Nam để giảm rủi ro chuỗi cung ứng.

Về nguy cơ thuế quan, Trinh Nguyen, chuyên gia kinh tế về châu Á mới nổi tại Natixis cho rằng Việt Nam có thể ứng phó với thuế quan của chính quyền Trump bằng ba chiến lược: Giữ vị thế trung lập về địa chính trị, giảm thuế nhập khẩu một số hàng Mỹ và tăng mua từ Mỹ; Tiếp tục đầu tư để duy trì lợi thế chi phí; Mở rộng tự do hóa thương mại để tăng khả năng tiếp cận thị trường và thu hút đối tác mới...

Chính phủ Việt Nam đã thể hiện thiện chí hợp tác với Mỹ. Là trung tâm của các tập đoàn toàn cầu gần các nút giao thương quan trọng, Việt Nam có điều kiện để đa dạng hóa thị trường.

Sự hiện diện của các tập đoàn lớn của Mỹ như Apple, Boeing, Intel và Coca-Cola cũng có thể hạn chế việc gia tăng thuế quan. Tập đoàn Trump mới đây ký thỏa thuận phát triển tổ hợp sân golf và khách sạn trị giá 1,5 tỷ USD tại Việt Nam; SpaceX của Elon Musk cũng có kế hoạch đầu tư quy mô tương tự.

Quan trọng hơn, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam đã chuyển đổi thành công lợi thế sản xuất để nâng cấp chuỗi giá trị. Nhiều quốc gia mắc kẹt ở bẫy thu nhập trung bình thường tiếp tục sản xuất hàng xuất khẩu giá rẻ, rồi mất lợi thế vào tay các nước có chi phí thấp hơn. Nhưng ở Việt Nam, sản phẩm công nghệ cao hiện chiếm tới 43% kim ngạch xuất khẩu chế tạo. Điều này giúp ngành công nghiệp Việt Nam bền vững hơn.

Mặt khác, nền tảng của tăng trưởng nhanh và bền vững là một chính phủ cải cách đáng ngạc nhiên. Bên cạnh tư nhân hóa, Việt Nam mở cửa đón vốn đầu tư nước ngoài, giảm rào cản thương mại và tham gia các hiệp định thương mại tự do, theo đuổi mô hình phát triển dựa vào xuất khẩu.

Chính phủ đã chứng tỏ sự linh hoạt khi đối phó với các thách thức tăng trưởng bằng cải cách cơ cấu: giảm quyền lực doanh nghiệp nhà nước, đầu tư vào hạ tầng và an ninh năng lượng, cung cấp ưu đãi thuế và quy định thông thoáng.

Nhờ đó, Việt Nam tiếp tục leo lên nấc thang giá trị công nghiệp và duy trì sức cạnh tranh. Theo Economist Intelligence Unit, Việt Nam là quốc gia có môi trường kinh doanh cải thiện mạnh nhất trong 20 năm qua.

Mặc dù vậy, các chuyên gia đều đồng thuận rằng, Việt Nam vẫn còn việc phải làm: phát triển các ngành dịch vụ giá trị gia tăng cao, đầu tư mạnh hơn vào kỹ năng và hạ tầng, xử lý vấn đề tham nhũng... Ngoài ra, cần khéo léo ứng phó môi trường địa chính trị, và FDI vẫn có thể biến động.

Tuy vậy, như Ngân hàng Thế giới chỉ ra, số ít quốc gia chuyển nhanh từ thu nhập trung bình lên cao đều làm được điều đó nhờ xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao. hiện đại hóa chính sách, thể chế...

Với những lợi thế vượt trội nói trên, nhiều chuyên gia nhận định Việt Nam sẽ sớm thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.