Xuất khẩu gỗ: Hướng đi nào sau đại dịch COVID-19?

Diễm Ngọc• 07/05/2020 06:15

Cần xác định chiến lược cho ngành gỗ Việt nhằm giúp giảm được các rủi ro do thị trường, bệnh dịch và đi theo hướng bền vững trong tương lai.

Cần xác định chiến lược cho ngành gỗ Việt, nhằm giúp giảm được các rủi ro do thị trường và bệnh dịch và đi theo hướng bền vững trong tương lai

Ngành gỗ Việt Nam cần chiến lược để phát triển bền vững trong tương lai.

Xuất khẩu gỗ “đóng băng"

Xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ được coi là một trong những nghành công nghiệp mũi nhọn, với kim ngạch xuất khẩu năm 2020 dự kiến đạt 12 tỷ USD. Tuy nhiên, có nhiều tín hiệu rõ ràng cho thấy đại dịch COVID-19 sẽ làm sụp đổ kỳ vọng này. Trừ Trung Quốc, nơi dịch có vẻ đã được kiểm soát, dịch bùng phát mạnh tại tất cả các thị trường nhập khẩu quan trọng của Việt Nam.

Hiện Chính phủ Mỹ và EU đang áp dụng các chính sách mạnh nhằm kiểm soát dịch lan rộng như đóng cửa biên giới, đóng toàn bộ các chuỗi cửa hàng không thiết yếu. Điều này dẫn đến các đứt gãy nghiêm trọng các chuỗi cung ứng toàn cầu, nhiều giao dịch thương mại bị đình trệ hay hủy bỏ. Điều này đã tác động trực tiếp đến các doanh nghiệp ngành gỗ.

Cụ thể, các doanh nghiệp trong ngành liên tục nhận được các thông báo từ đối tác về giãn thời gian giao hàng, dừng hoạt động giao hàng kể cả các lô hàng đã hoặc đang trong quá trình sản xuất. Nhiều đơn hàng bị cắt giảm, chậm thanh toán và thậm chí là hủy đơn hàng. Các doanh nghiệp cũng được thông báo một số khách hàng lớn rơi vào tình trạng chuẩn bị phá sản.

Theo báo cáo nội bộ trong các hiệp hội gỗ ngày 30 tháng 3 vừa qua của VIFOREST dựa trên thông tin chia sẻ từ một số doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ đi Mỹ và EU cho biết khoảng 80% người mua từ các thị trường này hiện đã dừng hoặc đang hủy đơn hàng. Việc hủy bỏ hoặc dừng đơn hàng cũng thấy ở các thị trường xuất khẩu như Nhật Bản và Hàn Quốc.

Ông Nguyễn Đức Kiên, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH Kẻ Gỗ - doanh nghiệp chủ yếu xuất khẩu gỗ dán sang Hàn Quốc, Nhật Bản và xuất khẩu dao dĩa gỗ sang EU cho biết hiện tại các khách hàng đình trệ hết các đơn hàng. Theo ông Kiên, trước dịch, bình quân mỗi tháng doanh nghiệp xuất khẩu 50 container hàng, hiện lượng xuất khẩu chỉ còn 5 container mỗi tháng, tương đương 10% trước khi dịch xảy ra. Hiện công ty cũng chưa nhận được đơn hàng từ tháng 5 trở đi.

Ngoài ra, xuất khẩu dăm gỗ của Việt Nam cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch. Trung Quốc là thị trường nhập khẩu dăm nhiều nhất từ Việt Nam, với 60% lượng dăm của Việt Nam hàng năm được xuất khẩu vào thị trường này.

“Dịch bệnh làm giảm lượng xuất khẩu dăm sang Trung Quốc giảm 35%. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhập khẩu Trung Quốc cũng đang yêu cầu các doanh nghiệp dăm của Việt Nam giảm giá”, ông Thang Văn Thông, phó Tổng giám đốc của Công ty Hào Hưng chia sẻ.

Hủy và chậm đơn hàng đang gây ra những thiệt hại kinh tế rất lớn cho doanh nghiệp. Đơn hàng bị hủy bỏ hoặc chậm nằm trong nguyên nhân bất khả kháng, do vậy người mua hàng không có trách nhiệm bồi thường về mặt tài chính cho doanh nghiệp, kể cả trong trường hợp hàng hóa được doanh nghiệp sản xuất ra. Hủy và chậm đơn hàng có nghĩa doanh nghiệp không có dòng tiền vào trong khi các chi phí như lao động, bảo hiểm, thuế, phí... vẫn phải chi trả.

Theo kết quả khảo sát nhanh từ 124 doanh nghiệp trong ngành gỗ cho thấy 100% các doanh đều cho biết đại dịch đang ảnh hưởng nặng nề tới các doanh nghiệp xuất khẩu. Một doanh nghiệp giấu tên cho biết chỉ trong 2 tuần, doanh nghiệp đã mất khoảng 4 triệu USD vì người mua hủy đơn hàng.

Sáng kiến và hành động của doanh nghiệp

Trong bối cảnh đại dịch chưa có dấu hiệu bị dập tắt, cộng đồng doanh nghiệp đang hết sức nỗ lực, cố gắng duy trì phần nào hoạt động sản xuất kinh doanh, để giảm thiểu các tác động của dịch tới hoạt động doanh nghiệp.

Ông Điền Quang Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Dương, Tổng Giám đốc Công ty Minh Phát 2 (MIFACO) nhận xét: Trong bối cảnh này, doanh nghiệp chỉ có 2 sự lựa chọn, một là cố gắng tìm các giải pháp để tồn tại và chuẩn bị kỹ càng các bước tiếp theo để khi nào bệnh dịch qua đi thì doanh nghiệp có thể tăng tốc trở lại vị trí trước dịch. Hai là đóng cửa và phá sản. Tất nhiên chẳng doanh nghiệp nào muốn lựa chọn phương án thứ hai, thành thử doanh nghiệp nào cũng phải cố gắng tìm mọi cách để tồn tại.

Cũng theo ông Hiệp, hoạt động sản xuất kinh doanh trùng xuống trong giai đoạn này bên cạnh những tác động tiêu cực tới doanh nghiệp có lợi thế là tạo ra khoảng thời gian để doanh nghiệp nhìn nhận lại hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, tìm ra các khía cạnh, các khâu chưa hiệu quả, từ đó đưa ra phương án cải thiện để nâng cao hiệu quả sản xuất, nâng cao năng suất lao động.

“Trước khi dịch xảy ra, công ty hoạt động hết công suất, thậm chí liên tục tăng ca, hầu như không nghỉ... Đây là thời điểm tốt để ngồi nhìn lại cái gì cần cải thiện, nâng cao tay nghề cho anh em công nhân, nâng cao năng suất lao động, sẵn sàng chuẩn bị cho các hoạt động sau dịch”, ông Hiệp nhấn mạnh.

Hiện trong cộng đồng doanh nghiệp bắt đầu thực hiện các sáng kiến để tồn tại và chuẩn bị để quay trở lại sau dịch. Bước đầu, các doanh nghiệp xuất khẩu phải thu hẹp quy mô sản xuất. Thông tin từ Công ty TNHH Juma Phú Thọ - một trong những công ty sản xuất và xuất khẩu gỗ dán lớn nhất tại Việt Nam, với lượng xuất khẩu sang Hoa Kỳ chiếm 30% trong tổng lượng gỗ dán xuất khẩu của cả Việt Nam vào Hoa Kỳ cho biết, trước dịch lượng xuất được khoảng 450 container mỗi tháng, tuy nhiên hiện co hẹp lại chỉ còn khoảng 200 container. Lịch sản xuất hàng của công ty phải điều chỉnh từng ngày, bởi do lo sợ về dịch sẽ làm cản trở lưu thông hàng hóa, không thanh toán được tiền hàng.

Ngoài ra, xác định dòng sản phẩm và thị trường chiến lược có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của ngành chế biến gỗ xuất khẩu. Điều này đặc biệt đúng trong bối cảnh đại dịch đang xảy ra.

Dòng sản phẩm chiến lược là các sản phẩm có nhu cầu lớn, có độ ổn định cao và cầu liên tục mở rộng. Thị trường chiến lược là thị trường chiếm thị phần lớn, có độ ổn định cao và cầu luôn tăng, như thị trường Hoa Kỳ, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Theo ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch VIFOREST: “Trong khi hầu hết các doanh nghiệp trong ngành hiện đang phải thu hẹp quy mô sản xuất, một số doanh nghiệp vẫn hoạt động bình thường, lý do là bởi doanh nghiệp này đi vào các dòng sản phẩm có độ ổn định rất lớn, tại các thị trường trọng điểm.”

“Hiện cơ cấu dòng sản phẩm gỗ của Việt Nam đang sai” - ông Đỗ Xuân Lập nhận xét. Theo ông Lập sai là bởi ngành hiện đang sản xuất các sản phẩm không có nhu cầu lớn và nhu cầu không tăng cao trong tương lai. Cụ thể, nhóm đồ gỗ phòng bếp, phòng tắm và bàn trang điểm hiện đang chiếm khoảng 60% trong tổng cầu của tất cả các loại đồ gỗ trên toàn thế giới. Phần 40% còn lại là các nhóm đồ gỗ khác như đồ gỗ văn phòng, đồ gỗ ngoài trời... Khi dịch bệnh xảy ra, chuỗi cung cho các loại đồ gỗ chiến lược không bị biến động quá lớn, do nhu cầu về các sản phẩm thuộc nhóm vẫn còn tồn tại, trong khi nhu cầu về các nhóm đồ gỗ khác gần như mất hẳn.

Tuy nhiên, hiện nay tại Việt Nam sản xuất các mặt hàng thuộc nhóm đồ gỗ chiếm lược này lại bị nhiều doanh nghiệp của Trung Quốc chiếm lĩnh, đặc biệt là kể từ lúc cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung nổ ra. “Miếng bánh này hiện nay Việt Nam đang cho người khác hưởng” từ góc nhìn của ông Lập.

Nhìn rộng hơn, ngành gỗ hiện vẫn đang còn thiếu một chiến lược phát triển bền vững. Chiến lược này cần định dạng chính xác ngành gỗ Việt Nam trên bản đồ chế biến, thương mại và tiêu thụ các mặt hàng gỗ toàn cầu. Chúng ta thường nghe nói kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam mới chiếm khoảng 6% thị phần toàn cầu, và như vậy đồ gỗ Việt Nam còn dư địa để phát triển.

Tuy nhiên chúng ta chưa xác định được cơ hội của Việt Nam trong việc gia tăng thị phần toàn cầu có hay không, nếu có cơ hội này nằm ở đâu về mặt dòng sản phẩm và thị trường. Chúng ta cũng chưa có thông tin chính xác về các đối thủ cạnh tranh của Việt Nam, đặc biệt là các đối thủ cũng đang muốn tăng thị phần của họ trong phần 94% thị phần toàn cầu còn lại.

Chiến lược phát triển bền vững cho ngành gỗ cũng cần bao hàm thông tin về xu hướng thay đổi cung – cầu thế giới về đồ gỗ. Bức tranh cung – cầu này luôn biến động, không chỉ bởi các cơ chế chính sách của nhà nước mà còn do thay đổi thị hiếu và nhận thức của người tiêu dùng toàn cầu. Xác định một chiến lược cho ngành gỗ Việt, với các hợp phần này sẽ giúp cho ngành gỗ giảm được các rủi ro do thị trường và bệnh dịch, và đi theo hướng bền vững trong tương lai.