Gửi bình luận
Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị khẳng định định hướng chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp và nền kinh tế.
Đây không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật hành chính đơn thuần, mà là một bước ngoặt tư duy thể chế, gắn liền với chiến lược cải cách, minh bạch hóa và hiện đại hóa môi trường kinh doanh.
Việc giảm thiểu các khâu cấp phép tiền kiểm sẽ góp phần tháo gỡ nút thắt về thủ tục hành chính – vốn được xem là một rào cản lớn cho sự sáng tạo, đổi mới và hội nhập. Đồng thời, cơ chế hậu kiểm – nếu được triển khai đúng chuẩn – sẽ thúc đẩy tính tự chịu trách nhiệm, giảm quyền lực tùy nghi của công chức và tạo ra động lực mới cho cải cách bộ máy Nhà nước.
Gỡ rào cản thủ tục hành chính
Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm giúp doanh nghiệp thoát khỏi nhiều thủ tục hành chính rườm rà, kéo dài thời gian và làm tăng chi phí tuân thủ.
Theo Báo cáo Môi trường Kinh doanh Việt Nam 2024 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (cũ), thời gian trung bình để hoàn tất thủ tục cấp phép kinh doanh tại một số ngành nghề có điều kiện hiện vẫn lên tới 45- 60 ngày, trong khi nhiều quy định tiền kiểm không còn phù hợp với thực tiễn thị trường. Chuyển sang hậu kiểm sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp triển khai nhanh hoạt động, đặc biệt trong các lĩnh vực đổi mới sáng tạo, công nghệ số, dịch vụ mới - nơi mà thời gian ra thị trường là yếu tố sống còn.
Cơ chế tiền kiểm vốn là “mảnh đất màu mỡ” cho sự tùy tiện trong áp dụng pháp luật và nhũng nhiễu doanh nghiệp. Theo Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2023 do VCCI công bố, khoảng 41% doanh nghiệp cho biết vẫn phải chi “chi phí không chính thức” để được giải quyết các thủ tục hành chính thuận lợi hơn.
Việc hậu kiểm, nếu được thực hiện công khai, minh bạch, theo chuẩn mực rủi ro, sẽ góp phần giảm thiểu quyền lực tùy nghi của cán bộ thực thi, tăng trách nhiệm giải trình và giảm thiểu tiêu cực.
Tuy nhiên, trong bối cảnh bộ máy thực thi còn nặng về tư duy kiểm soát, hành chính hóa, thì quá trình chuyển đổi này đòi hỏi những cải cách thể chế sâu sắc để không dẫn đến tình trạng “hậu kiểm biến tướng”, trở thành khoảng trống cho các hành vi gian lận, trốn tránh nghĩa vụ pháp lý.
Tạo nền tảng cho quản lý hiện đại
Để hậu kiểm trở thành công cụ hiệu quả thúc đẩy tăng trưởng và kỷ cương thị trường, cần một hệ sinh thái đồng bộ từ thể chế, công nghệ đến con người.
Một là, hoàn thiện khung pháp lý theo hướng phân loại rủi ro và trách nhiệm rõ ràng. Việc xây dựng quy chuẩn kỹ thuật minh bạch, phân loại doanh nghiệp theo mức độ rủi ro và lịch sử tuân thủ sẽ giúp hậu kiểm linh hoạt, tránh “cào bằng”. Đồng thời, quy định rõ trách nhiệm pháp lý khi có sai phạm để thúc đẩy doanh nghiệp tự giác tuân thủ, thay vì phụ thuộc vào phê duyệt hành chính.
Hai là, phát triển hệ thống dữ liệu số hóa, kết nối liên thông giữa các lĩnh vực như đăng ký kinh doanh, thuế, hải quan… để phục vụ hiệu quả công tác hậu kiểm. Ứng dụng Big Data và AI giúp phát hiện rủi ro phục vụ kiểm tra có trọng tâm, tránh tràn lan. Bài học từ Estonia cho thấy khả năng triển khai hậu kiểm dựa hoàn toàn trên dữ liệu thời gian thực, không cần kiểm tra trực tiếp doanh nghiệp.
Ba là, nâng cao năng lực và đạo đức công vụ của đội ngũ kiểm tra, thanh tra để đáp ứng yêu cầu hậu kiểm dựa trên phân tích rủi ro và dữ liệu. Điều này đòi hỏi cơ chế tuyển dụng, đào tạo và sàng lọc chặt chẽ, cùng với tăng cường giám sát độc lập và xử lý nghiêm sai phạm, tránh tình trạng hậu kiểm biến tướng thành can thiệp hành chính.
Bốn là, tăng cường vai trò phản biện và giám sát của xã hội, hiệp hội, báo chí. Một môi trường hậu kiểm hiệu quả đòi hỏi minh bạch thông tin và vai trò giám sát xã hội được phát huy. Cần tăng cường hợp tác giữa Nhà nước và các hiệp hội ngành nghề trong ban hành chuẩn mực, hướng dẫn kỹ thuật và cùng thực hiện hậu kiểm.
Năm là, gắn hậu kiểm với trách nhiệm giải trình và cơ chế thưởng - phạt rõ ràng. Doanh nghiệp vi phạm phải bị xử lý minh bạch, kịp thời. Doanh nghiệp tuân thủ tốt được ưu tiên hỗ trợ và giảm kiểm tra. Cơ quan quản lý nếu buông lỏng cũng phải chịu trách nhiệm. Bài học từ quốc tế như Singapore, New Zealand, Canada là những nước đi đầu trong hậu kiểm với mô hình quản lý dựa trên “risk-based regulation” (quản lý theo mức độ rủi ro), trong đó các doanh nghiệp có lịch sử tuân thủ tốt được xếp loại và miễn kiểm tra thường kỳ.
