Tri thức là chìa khóa phát triển trong nền kinh tế tư nhân

Tại hội nghị “Gặp gỡ Đông Tây về Khoa học, Giáo dục và năng lực xã hội”, PGS TS Nguyễn Đức Thành của Đại học Thái Bình Dương đã mang đến một góc nhìn mới mẻ, mang tính học thuật khi định nghĩa doanh nghiệp tư nhân không chỉ là đơn vị kinh doanh mà còn là một "bể tri thức của xã hội". Góc nhìn này được đưa ra trong bối cảnh tư duy lãnh đạo Việt Nam đã có sự cách tân rõ rệt, đặc biệt qua Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị, đặt khu vực kinh tế tư nhân là động lực phát triển chính của nền kinh tế trong kỷ nguyên mới.

“Bể tri thức”

Theo PGS Nguyễn Đức Thành, tri thức là yếu tố then chốt giải thích sự tăng trưởng của doanh nghiệp. Lịch sử kinh tế học đã chứng minh điều này. Ban đầu từ Adam Smith đã nhận thức được sự quan trọng của phân công lao động. Sau đó nhà kinh tế học Hayek đã phát triển ý tưởng của Smith, cho rằng bản chất của phân công là "phân hữu tri thức", nghĩa là mỗi cá nhân, mỗi đơn vị kinh doanh sở hữu một phần tri thức chuyên biệt và làm tốt nhất công việc của mình.

PGS Thành nhấn mạnh rằng sự tăng trưởng của doanh nghiệp bị giới hạn bởi tri thức, chứ không phải chỉ bởi vốn. Một tập đoàn khổng lồ có thể tích lũy lượng vốn lớn nhưng không thể thành công trong mọi ngành chỉ bằng cách bơm tiền, nếu thiếu tri thức chuyên biệt.

Ông cũng giải thích thêm, tri thức được sản sinh và tích lũy qua kinh nghiệm, know-how và quy trình nội bộ là "rất đắt" và cần đến hàng chục năm. Do đó, tri thức cần phải được tư hữu hóa để được bảo vệ và phát huy hiệu quả tốt nhất, và đây chính là lý do khiến khu vực tư nhân thống trị nền kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, vị chuyên gia này cũng bày tỏ lo ngại về thực trạng tại Việt Nam, nơi còn "rất mơ hồ về quyền tài sản của tri thức", dẫn đến các vấn đề như sao chép, in lậu tài sản trí tuệ. PGS Nguyễn Đức Thành khẳng định, một nền kinh tế thịnh vượng là nơi tôn trọng và nuôi dưỡng tất cả các tổ hợp kinh doanh, từ nhỏ nhất như bà bán phở, bán cà phê (những người có tri thức về cách nhập nguyên liệu, cách pha chế, và hiểu khách hàng) đến những tập đoàn lớn, vì mỗi đơn vị là một "bể chứa tri thức" chuyên biệt sẵn sàng giải quyết mọi vấn đề mà xã hội cần.

Thúc đẩy bằng chính sách công nghiệp

Tiếp nối góc nhìn về tri thức, Giáo sư Trần Văn Thọ, Trường Đại học Waseda (Nhật Bản), đã đặt vấn đề tri thức vào bối cảnh cụ thể của Việt Nam, một nước đang đi sau, đang ở ngưỡng thu nhập trung bình và có tầm nhìn đạt mức thu nhập cao vào năm 2045.

GS Trần Văn Thọ nhìn nhận, mặc dù Việt Nam đã tận dụng được lợi thế nước đi sau bằng cách thu hút FDI để rút ngắn giai đoạn phát triển, nhưng khu vực kinh tế tư nhân trong nước (nội lực) vẫn còn yếu và tương tác kém hiệu quả với nguồn vốn nước ngoài. Để phát triển bền vững và tự chủ, Việt Nam cần phải tăng cường nội lực để dần dần thay thế các nguồn lực kinh doanh nước ngoài (tư bản, công nghệ, tri thức quản lý) bằng nguồn lực trong nước.

Về quy mô doanh nghiệp, mặc dù GS Thọ đồng tình với PGS Thành rằng doanh nghiệp nhỏ vẫn là tổ hợp tri thức, nhưng ông nhấn mạnh rằng, trên thực tế, doanh nghiệp lớn thì đầu tư và phát triển đổi mới sáng tạo sẽ có hiệu quả hơn.

Để củng cố nội lực, GS Thọ viện dẫn kinh nghiệm phát triển của các nền kinh tế Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, đều cho thấy vai trò của chính sách công nghiệp hữu hiệu nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh.

Phân tích kinh nghiệm Nhật Bản, GS Thọ chỉ ra rằng họ đã tích cực du nhập công nghệ nhưng song song đó, chính phủ Nhật cũng đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển (R&D) trong nước. Nhật Bản cũng áp dụng chính sách tổ chức thị trường (hạn chế số lượng doanh nghiệp tham gia ban đầu) để tận dụng tính quy mô kinh tế (economies of scale), giúp các doanh nghiệp tiên phong đạt quy mô đầu tư hiệu quả. Đặc biệt, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) của Nhật Bản không chỉ dừng lại ở việc tháo gỡ rào cản hành chính, mà còn cung cấp chức năng tư vấn, nghiên cứu thị trường và công nghệ thông qua các báo cáo chuyên sâu, giúp các SME khắc phục hạn chế về nguồn lực và tri thức.

Trong khi đó, Trung Quốc, tuy cũng du nhập nguồn lực qua FDI, đã chứng kiến sự lớn mạnh của doanh nghiệp tư nhân trong nước, dần dần thay thế vị trí của doanh nghiệp nước ngoài trong tổng kim ngạch xuất khẩu. Theo thống kê được GS Thọ đưa ra, tỷ trọng xuất khẩu của doanh nghiệp FDI tại Trung Quốc đã giảm từ gần 60% vào năm 2005 xuống chỉ còn khoảng 27%, trong khi doanh nghiệp tư nhân trong nước vươn lên chiếm gần 70%.

Hiện trạng của Việt Nam lại khác, với khu vực tư nhân còn yếu, đa số là quy mô siêu nhỏ, phi chính thức và có năng suất rất thấp. Sự phụ thuộc vào nguồn lực nước ngoài vẫn rất lớn, khi doanh nghiệp FDI chiếm tới 70-75% tổng xuất khẩu.

Từ kinh nghiệm Đông Á, GS Trần Văn Thọ đưa ra hàng loạt kiến nghị chính sách cho Việt Nam. Ông đề xuất Nhà nước cần có chính sách công nghiệp hữu hiệu và chia sẻ tầm nhìn dài hạn về hướng đi của nền kinh tế với doanh nghiệp. Việt Nam cần đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu và triển khai (R&D), hiện chỉ đạt 0,7% GDP, thông qua các biện pháp về thuế để khuyến khích đầu tư.

Quan trọng hơn, để nâng cao tri thức và năng lực, cần liên kết các doanh nghiệp lớn với SME và với FDI để lan tỏa công nghệ và tri thức kinh doanh.

Việt Nam, trong giai đoạn phát triển mới, cần phải tạo ra nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn mạnh, có khả năng đổi mới sáng tạo và đầu tư lớn. “Điều này sẽ là điều kiện để kinh tế tăng trưởng tốc độ cao, và là quá trình củng cố nội lực, dần dần thay thế nguồn lực nước ngoài”, GS Thọ nhận định.