Bảo vệ Quốc ca trước "luật chơi" quốc tế

Màn hình trận đấu hiện dòng thông báo: "Vì lý do bản quyền âm nhạc, chúng tôi buộc lòng phải tắt tiếng ở phần lễ chào cờ. Sau lễ chào cờ, tín hiệu âm thanh sẽ trở lại bình thường, mong khán giả thông cảm".

Tối 6/12, trận đấu giữa đội tuyển Việt Nam - Lào tại vòng bảng AFF Suzuki Cup 2020 ngoài câu chuyện bóng đá thì còn có một câu chuyện khác tác động mạnh tới cảm xúc của người xem: khi bản Quốc ca Việt Nam vang lên thì tiếng bị tắt trên một số kênh YouTube tiếp sóng trận đấu, kèm lời xin lỗi của kênh phát sóng.

Cụ thể, trên màn hình trận đấu hiện dòng thông báo: "Vì lý do bản quyền âm nhạc, chúng tôi buộc lòng phải tắt tiếng ở phần lễ chào cờ. Sau lễ chào cờ, tín hiệu âm thanh sẽ trở lại bình thường, mong khán giả thông cảm"; "chương trình đang tạm thời bị gián đoạn vì lý do bản quyền. Mong quý vị khán giả thông cảm và quay lại sau"…

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử bóng đá Việt Nam mà khán giả xem tường thuật trận đấu này trên các nền tảng xã hội không được xem các cầu thủ hát Quốc ca vì lý do bản quyền.

Ngay sau trận đấu, trên mạng xã hội lan truyền hình ảnh chụp màn hình kênh YouTube Next Sports phát hình ảnh các cầu thủ Việt Nam đang hát Quốc ca nhưng không có tiếng, kèm dòng xin lỗi: "Vì lý do bản quyền âm nhạc, chúng tôi buộc lòng phải tắt tiếng ở phần lễ chào cờ. Sau lễ chào cờ, tín hiệu âm thanh sẽ trở lại bình thường, mong quý vị khán giả thông cảm".

Nhiều bình luận giận dữ trên mạng xã hội "đổ tội" cho BH Media "đánh gậy bản quyền" trên YouTube với ca khúc Tiến quân ca là nguyên nhân khiến khán giả không được nghe Quốc ca của đất nước mình vang lên trong một thời khắc thiêng liêng.

Lý do một số tờ báo và khán giả nghĩ ngay tới BH Media là vì mới đây BH Media từng bị VTV "tố" là "nhận vơ bản quyền Quốc ca". Nhưng BH Media đã khẳng định vụ việc tắt tiếng Quốc ca gây ồn ào trên mạng xã hội tối 6-12 không hề liên quan tới mình, cũng như không hề có bên nào "đánh bản quyền" bài hát Tiến quân ca..

Next Sports đã tự tắt tiếng phần hát Quốc ca Việt Nam để... phòng xa, tránh việc bản Quốc ca được phát trong trận đấu có thể không có bản quyền và khi phát trên YouTube sẽ bị bên sở hữu hợp pháp bản ghi "đánh bản quyền", khiến kênh bị mất doanh thu với video phát trận đấu này.

Nhạc sĩ Văn Cao là tác giả "Tiến quân ca".

Sáng 7/12, sau khi nhận phản ánh sự việc, lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch làm việc với các cơ quan liên quan về sự cố, đưa ra thông báo Bộ là có trách nhiệm thực hiện chức năng quản lý Nhà nước và phải thực hiện các biện pháp cần thiết gìn giữ phát huy giá trị của Quốc ca.

Pháp luật của Việt Nam quy định nghiêm cấm bất kỳ tổ chức, cá nhân nào, dưới bất kỳ hình thức nào có hành vi ngăn chặn, cản trở việc phổ biến tác phẩm này một cách trực tiếp hay gián tiếp (bao gồm trên mạng) theo quy định pháp luật.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu tất cả các cá nhân, tổ chức thực hiện nghiêm, không được có bất kỳ hành vi nào ngăn chặn việc phổ biến Quốc ca Việt Nam.

Tiến quân ca ra đời tháng 10/1944, khi tác giả Văn Cao mới 21 tuổi. Ngày 22/12/1944, bài hát được sử dụng làm bài ca chính thức của 34 chiến sĩ đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân. Ca khúc được chọn làm Quốc ca của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm 1946. 75 năm qua, nhạc phẩm đã đồng hành dân tộc Việt Nam trong suốt quá trình đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước cũng như trong thời kỳ hòa bình, xây dựng phát triển và bảo vệ Tổ quốc, được nhiều thế hệ ca sĩ biểu diễn ở các sự kiện long trọng.

Tại cuộc họp ở Trung tâm Bảo vệ Quyền tác giả Âm nhạc Việt Nam hồi tháng 11, ông Văn Thao - con trai cố nhạc sĩ Văn Cao - cho biết gia đình đã hiến tặng tặng ca khúc Tiến quân ca cho Nhân dân, Nhà nước Việt Nam từ năm 2016. Ông bức xúc khi một số đơn vị ghi âm cho rằng họ có quyền sở hữu bản thu do mình tự sản xuất.

Liên quan đến sự việc lần này, họa sĩ Văn Thao - con trai cố nhạc sĩ Văn Cao bày tỏ nỗi bức xúc với Dân Trí khi phần hát Quốc ca bị tắt tiếng trên YouTube trong trận đấu giữa đội tuyển Việt Nam - Lào tại AFF Cup.

Họa sĩ Văn Thao cho biết, từ tối qua đến giờ, không chỉ trên mạng xã hội mà ông còn nhận được rất nhiều cuộc gọi tin nhắn hỏi han, bức xúc về nghi vấn Quốc ca bị "đánh" bản quyền tại AFF Cup.

"Vụ việc các kênh YouTube tắt tiếng Quốc ca đã xảy ra và đây không phải lần đầu. Cách đây nửa tháng, chúng tôi họp ở Trung tâm bảo vệ Quyền tác giả Âm nhạc Việt Nam, tôi cũng phát biểu rồi.

Nếu ca khúc Tiến quân ca còn thuộc về gia đình thì vấn đề nó khác. Nhưng thực hiện theo nguyện vọng của cha tôi, cố nhạc sĩ Văn Cao nên gia đình đã hiến tặng ca khúc Tiến quân ca cho nhân dân, nhà nước Việt Nam. Như vậy, bản quyền của tác phẩm thuộc về quốc gia, về nhân dân chứ không còn thuộc về gia đình nữa.

Gia đình tôi thấy rất buồn, lạ và vô lý trước sự việc Quốc ca bị "đánh gậy bản quyền". Nhân dân còn bức xúc nữa là gia đình tôi. Gia đình tôi rất bức xúc. Họ đã xâm phạm bản quyền của quốc gia.

Còn việc có tổ chức nào đó đứng ra nhận là bản ghi âm của mình, nhưng khi làm bản đó họ có hỏi đến quyền tác giả ca khúc không? Thế là họ vi phạm rồi. Nếu họ dàn dựng bản ghi âm đó thì họ phải hỏi tác giả, phải xin phép chứ? Giờ là phải xin phép nhà nước chứ? Nếu không xin phép thì họ đã vi phạm bản quyền quốc gia. Mà vi phạm bản quyền quốc gia, thì đại diện là Bộ Văn hóa đứng ra xử lý việc này cho rõ ràng…", họa sĩ Văn Thao nói.

Sự việc khiến hàng triệu người dân bức xúc. (Ảnh chụp màn hình)

Được biết, hiện có rất nhiều đơn vị sản xuất bản ghi “Tiến quân ca” cả trong nước và ngoài nước. Theo Luật Sở hữu trí tuệ, nếu bất kỳ ai bỏ tiền, thời gian, công sức, kỹ thuật ra sản xuất bản ghi (mà đã thanh toán quyền tác giả) thì là chủ sở hữu hợp pháp của bản ghi; bất kỳ ai sử dụng bản ghi đó thì phải xin phép nhà sản xuất.

Sự việc lần này cho thấy nếu ban tổ chức sân sử dụng bản ghi có bản quyền thì các kênh YouTube ở Việt Nam tiếp sóng trận đấu sẽ không phải tắt tiếng, tránh việc vi phạm dẫn đến thiệt hại về kinh tế, cũng như gây bức xúc cho khán giả.

Phó giáo sư, tiến sỹ Bùi Hoài Sơn, ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa-Giáo dục của Quốc hội, cho rằng thực tế có những vấn đề liên quan đến việc sử dụng Quốc ca mà Luật chưa bao quát được. Ông Sơn cho rằng cần xin ý kiến của Quốc hội vì các vấn đề như Quốc huy, Quốc kỳ, Quốc ca đều do cơ quan đại diện nhân dân này quyết định.

Một chuyên gia trong lĩnh vực bản quyền cho biết dường như đang có một sự lách luật khi hãng đĩa nước ngoài bỏ phần lời của tác giả và chỉ phát sóng, đăng tải phần phối nhạc. Chuyên gia này khẳng định tác phẩm đặc biệt như Quốc ca không thuộc phạm vi xử lý của các trung tâm bản quyền mà cơ quan quản lý Nhà nước cần phải vào cuộc.

Bày tỏ sự bức xúc, nhạc sỹ Giáng Son cho rằng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phải xử lý việc này ngay lập tức.

“Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có rất nhiều nhạc sỹ, nhà hát, đơn vị nghệ thuật trực thuộc. Bộ hoàn toàn có đủ khả năng và nguồn lực để thu âm một bản Quốc ca thật hay và miễn phí dành cho toàn dân sử dụng, thưởng thức mà không phải lo ngại vi phạm bản quyền. Quốc ca vốn thuộc về nhân dân Việt Nam và hiện đang do Bộ quản lý,” nhạc sỹ Giáng Son cho biết.

Phân tích sự cố Quốc ca bị tắt tiếng trên YouTube, nhạc sỹ Giáng Son cho rằng trường hợp một hãng đĩa nước ngoài thực hiện bản ghi âm Quốc ca thì phải có sự cho phép bằng văn bản của Nhà nước Việt Nam với những điều khoản thỏa thuận rõ ràng về quyền liên quan.

Mỗi bản ghi âm, audio của một bài hát khi được phát hành, sẽ chứa đựng 2 loại quyền tách biệt là: Quyền bản ghi (Sound Recording) liên quan đến phần nhạc, hòa âm phối khí và âm thanh giọng hát có trong bản ghi âm; Quyền tác giả (Musical Composition) liên quan đến phần giai điệu, tiết tấu và lời của bài hát được sử dụng trong bản ghi âm. Theo luật bản quyền, hãng đĩa hoặc nhà sản xuất ra bản ghi âm là người nắm giữ phần quyền bản ghi, còn nhạc sỹ, người sáng tác bài hát nắm giữ quyền tác giả hay còn gọi là tác quyền.

“Ở trong nước thì Hồ Gươm Audio sản xuất và sở hữu một bản ghi Quốc ca, ở nước ngoài thì có một hãng đĩa nào đó. Lẽ nào gần 100 triệu người dân Việt Nam lại không có một bản Quốc ca cho riêng mình? Tôi thấy đau lòng khi giai điệu hào hùng của đất nước lại bị tắt đi vì lý do bản quyền,” nhạc sỹ Giáng Son chia sẻ.

Trước đó, vấn đề bản quyền Tiến quân ca từng gây tranh cãi hồi tháng 11, khi công ty BH Media cho rằng họ sở hữu bản ghi Tiến quân ca do Hồ Gươm Audio thu âm, ủy quyền cho đơn vị này khai thác.

Đại diện BH Media lý giải: "Quốc ca của Mỹ hiện có nhiều bản ghi do nhiều hãng đĩa khác nhau sản xuất. Các hãng đĩa bỏ tiền ra sản xuất các bản ghi quốc ca Mỹ, là chủ sở hữu hợp pháp của các bản ghi này. Bất kỳ cá nhân, tổ chức nào trong xã hội muốn sử dụng các bản ghi này, thì đều phải xin phép các hãng đĩa. Tương tự, ở Việt Nam, các cá nhân, tổ chức có thể tự bỏ tiền sản xuất một bản ghi Tiến quân ca riêng. Khi đó các tổ chức, cá nhân đó là chủ sở hữu hợp pháp của bản ghi. Bất kỳ ai hay tổ chức nào, kể cả Đài Truyền hình Quốc gia muốn sử dụng những bản ghi này đều phải xin phép chủ sở hữu".