Đô thị sông Hồng - Sức hấp dẫn về một thành phố sáng tạo, xanh và bền vững

PHẠM THANH TÙNG - Ủy Viên Ban thường vụ, Chánh văn phòng TƯ Hội KTS Việt Nam• 22/09/2021 13:30

Có lẽ chưa khi nào một dự án quy hoạch phân khu lại có sức hấp dẫn đặc biệt, được nhân dân Thủ đô quan tâm như quy hoạch đô thị sông Hồng.

Có lẽ chưa khi nào một dự án quy hoạch phân khu lại có sức hấp dẫn đặc biệt, được nhân dân Thủ đô quan tâm như quy hoạch đô thị sông Hồng. Tại sao vậy?

Dẫu biết rằng, theo đồ án Quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2011 thì Hà Nội hình thành 05 đô thị vệ tinh, như Hòa Lạc, Xuân Mai, Phú Xuyên, Sóc Sơn và Sơn Tây.

Mỗi đô thị vệ tinh này có đặc điểm, chức năng khác nhau nằm trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của Thủ đô đến 2030, tầm nhìn 2050. Nhưng đô thị sông Hồng lại có vị trí khác, rất đặc biệt, đó không phải là đô thị vệ tinh kiểu như 5 đô thị kia, mà đây là hình thái đô thị mới sát kề trung tâm nội đô, được hình thành trên nền lịch sử - văn hóa nghìn năm của Thăng Long - Hà Nội, với sông Hồng là trung tâm phát triển, phản ánh câu chuyện của lịch sử, của văn hóa, câu chuyện của một đô thị đổi mới, sáng tạo, đô thị xanh, đô thị sinh thái, đủ khả năng thích ứng với thiên tai, đại dịch Covd-19 vì hạnh phúc của nhân dân và sự phát triển bền vững của Thủ đô trong thời kỳ mới.

Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, được bảo vệ bởi con đê hùng vĩ mà cha ông ta xây dựng phòng lũ lụt do sông Hồng gây ra từ phía thượng nguồn phương Bắc, nên đô thị Hà Nội dần quay mặt với dòng sông, bỏ quên một vùng đất bãi rộng lớn nơi có nhiều làng quê, làng nghề truyền thống cùng các di tích kiến trúc-văn hóa-lịch sử. Đồng thời, hàng ngàn ha đất bãi bị dân cư thập phương tìm về trú ngụ, trồng trọt, kiếm sống, hình thành tự phát những xóm, những khu nhà ở lụp xụp, nhếch nhác với hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội thiếu thốn, môi trường sống bị ô nhiễm...

Sau hơn sáu thập niên (nếu tính từ khi Thủ đô được giải phóng 10/10/1954) xây dựng và phát triển, Hà Nội ngày hôm nay đã mở rộng gấp 3,6 lần so với trước năm 2008, với diện tích lên đến hơn 3.300 km2, dân số gần 8 triệu người. Bên cạnh những thành tựu phát triển về kinh tế-xã hội, về kiến trúc đô thị, thì thành phố cũng đã và đang phải đối mặt với những hệ lụy của quá trình phát triển nhanh, thiếu kiểm soát trong nền kinh tế thị trường, làm cản trở sự phát triển bền vững của Thủ đô.

Đặc biệt, đại dịch Covid-19 xảy ra ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và hầu hết các đô thị trên cả nước đã cho chúng ta nhiều bài học quý giá không chỉ trong trong quản trị, quản lý vận hành mà cả trong quy hoạch phát triển đô thị. Đã có ý kiến cho rằng, một trong những nguyên nhân gây bùng phát dịch bệnh chính là do “cấu trúc không gian đô thị bất hợp lý (?!)”.

Thực tế đã cho thấy, các ổ dịch bệnh xảy ra thường tập trung ở các khu vực ngõ, hẻm có hạ tầng kỹ thuật thiếu thốn, mật độ dân cư cao, phức tạp... khả năng phòng chống dịch bệnh yếu hơn rất nhiều so với dân cư sống trên các mặt phố. Câu chuyện di chuyển hơn ngàn dân của Phường Thanh Xuân Trung ở Hà Nội, nơi có nhiều khu nhà ở tập thể cũ nát, chật chội, đông dân đến khu cách ly chỉ trong một ngày đêm vừa qua là một ví dụ.

Đồ án quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng không chỉ có sức hấp dẫn, mà tôi còn gọi đây là Đồ án có tính “lịch sử”, bởi vì, trong 7 lần lập quy hoạch chung Hà Nội trước đây, không gian sông Hồng chỉ được xác định là không gian cảnh quan vùng biên nội đô, còn bây giờ, không gian sông Hồng đã được xác quyết là trục không gian cảnh quan trung tâm của Hà Nội, gắn với trục Hồ Tây - Cổ Loa tạo thành trọng tâm bố cục không gian cho đô thị trung tâm.

Và với vị thế ấy, sông Hồng sẽ có vai trò quan trọng tác động đến sự hình thành và phát triển không gian đô thị ở hai bên bờ sông của thành phố này.

Đồ án Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng , tỷ lệ 1/5000 (đoạn từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở có tổng chiều dài hơn 40 Km) với quy mô diện tích 11.000 ha; dân số tính toán cho 280.000 ÷ 320.000 người (còn hiện trạng là khoảng 228.860 người). Theo đó, dọc hai bên sông thuộc địa phận Hà Nội đều được phát triển khang trang, hiện đại.

Cụ thể, quy hoạch được lập ra thành 5 phân khu trên đoạn sông dài 40km, từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở. Khu vực này sẽ là trục không gian đặc trưng cây xanh mặt nước, văn hóa lịch sử, cảnh quan chủ đạo của đô thị trung tâm với các chức năng chính là công trình công cộng, các công viên cây xanh văn hóa dịch vụ du lịch, giải trí biểu tượng của Thủ đô.

Quy hoạch cũng bố trí các dịch vụ giao thông đầu mối hạ tầng kỹ thuật đô thị, kết nối và hình thành trục không gian văn hoá cảnh quan sinh thái (trục tâm linh Hồ Tây – Cổ Loa) phù hợp với quy hoạch 1295 đã được Thủ tướng phê duyệt, cùng với đó là phát triển hệ thống đường trục và mạng lưới đường ven sông, đường dành cho người đi bộ và xe đạp, hệ thống cầu, hầm kết nối đô thị hai bên bờ sông, kết nối giao thông đô thị và đường thủy… tạo điều kiện và là động lực phát triển cho khu vực. Đồng thời cải tạo, chỉnh trang hệ thống nhà ở dân cư hiện hữu, bảo tồn các công trình di tích, kiến trúc có giá trị lịch sử, kết hợp với khai thác quỹ đất hai bên sông để tạo lập diện mạo kiến trúc đô thị theo hướng xanh, sinh thái và bền vững.

Điều đặc biệt của Đồ án này là không gian nghiên cứu lập quy hoạch thuộc không gian dành cho thoát lũ ngoài đê sông Hồng, có tính chất thủy văn phức tạp với nhiều yếu tố đan xen, liên quan đến nhiều cấp ngành, các tầng bậc quy hoạch như Quy hoạch Vùng; Quy hoạch chung Hà Nội (điều chỉnh, sửa đổi); Quy hoạch phòng, chống lũ và quy hoạch đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình và các quy hoạch có tính chất kỹ thuật, chuyên ngành khác có liên quan... theo Luật Quy hoạch 2017. Vì thế, trong quá trình triển khai Đồ án, rất cần sự tham gia tư vấn của các Bộ, ngành liên quan, các nhà khoa học, ý kiến của người dân, cộng đồng khu vực đất bãi sông Hồng...

Trong Đồ án do Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội lập và sắp được phê duyệt này, thì hai tuyến đường cấp đô thị dọc hai bên sông Hồng rất quan trọng, có tính quyết định đến hình thành kiến trúc đô thị hai bờ sông Hồng. Hai tuyến đường giao thông chính này được xây dựng hiện đại, bền vững thay cho đê bối hiện nay, nhưng có cao trình như đê bối cũ để đảm bảo thoát lũ.

Chúng ta xác định, đô thị sông Hồng phải thích ứng với thiên tai, với chế độ thủy văn khắc nghiệt, lũ lụt bất thường và với dịch bệnh Covid-19, để có ứng xử quy hoạch đúng. Vì thế, đô thị hai bờ sông Hồng phải là đô thị xanh, đô thị sinh thái, đô thị thông minh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và internet kết nối vạn vật vào trong vận hành, quản trị và thiết kế đô thị.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, khi làm Bí thư Thành ủy Hà Nội cũng đã khẳng định "Trước đây sông Hồng cận biên là phía Bắc. Bây giờ tư duy quy hoạch mới rồi, trục nằm giữa lòng sông Hồng, từ đó phát triển hài hòa hai bên bờ sông". Và ông chỉ đạo, đây là quy hoạch quan trọng, phải thay đổi cách tiếp cận theo nguyên tắc thuận thiên, lấy phòng chống lũ và chỉnh trị sông Hồng làm mục tiêu hàng đầu, không chất tải các cao ốc hai bên bờ sông Hồng.

Để phù hợp với địa hình, cảnh quan ngoài đê, cần quy hoạch xây dựng làm hai khu vực riêng biệt.

Khu vực phía trong trục đường giao thông chính tiếp cận với đê hiện nay sẽ xây dựng các khu nhà ở (thương mại và xã hội) cao 5-6 tầng, với tầng 1 để trống (không làm tầng hầm) để không cản trở dòng chảy khi có lũ (tùy từng khu vực có thể xây một số công trình cao tầng, có kiến trúc đặc biệt để làm điểm nhấn đô thị).

Các khu nhà ở 2-3 tầng kiểu nhà vườn, trên cột với tỷ lệ đất cây xanh lớn. Các không gian mở xanh dành cho những hoạt động ngoài trời kết hợp với các công trình công cộng, dịch vụ tạo điều kiện cho người dân tham gia vào phát triển kinh tế, tăng thu nhập. Các khu nhà ở hiện hữu sẽ được cải tạo chỉnh trang bằng nhiều hình thức để nâng cao chất lượng sống cho cư dân cũ và mới.

Khu vực ngoài trục đường giao thông chính tiếp cận với sông Hồng nên quy hoạch thành khu nông nghiệp sinh thái, như trồng rau sạch, trồng hoa, cây cảnh xen kẽ là một số điểm dân cư hiện có, để tạo thành vành đai xanh cho thành phố và tham gia vào chuỗi phát triển du lịch sinh thái.

Nhiều năm qua, Hà Nội đã ưu tiên phát triển nhanh thị trường bất động sản, nhưng lại rất thiếu đất dành cho không gian xanh, không gian công cộng, bãi đỗ xe... Vì thế, Đồ án này tạo điều kiện để Hà Nội điều chỉnh quy hoạch phát triển trước đây, hướng đến khai thác một quỹ đất lớn có giá trị kinh tế rất cao, để tạo dựng những khu nhà ở sinh thái, không gian xanh, không gian công cộng... một cách chủ động, không bị chi phối, bị điều chỉnh bởi các dự án kinh doanh bất động sản của nhà đầu tư.

Đây cũng là cơ hội để Hà Nội tái thiết, chỉnh trang khu vực ngoài đê vốn phát triển rất lộn xộn, nhếch nhác, di dời các khu nhà ở hiện có xây dựng không an toàn và kém chất lượng, ảnh hưởng không gian thoát lũ, là điều kiện để hiện thực hóa chủ trương giãn dân khu vực trung tâm nội đô lịch sử của Thành phố và cảỉ tạo xây dựng lại hàng ngàn chung cư cũ đã xuống cấp tại 4 quận trung tâm Hà Nội.

Đô thị sông Hồng là đồ án quy hoạch rất quan trọng, khi được phê duyệt sẽ có tính pháp lý, là cở sở lập quy hoạch chi tiết, quy hoạch sử dụng đất hai bên bờ sông… Vì vậy, một quy hoạch chi tiết với thiết kế đô thị hiện đại, sáng tạo, thông minh và có bản sắc văn hóa cùng những chính sách phát triển minh bạch, tạo điều kiện trong đấu thầu sử dụng đất, trong đầu tư phát triển bất động sản, thu hút được các nhà đầu tư tiềm năng trong nước và quốc tế... sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quá trình hiện thực hóa Đồ án đã được duyệt, đảm bảo sự phát triển bền vững của Thành phố sông Hồng trong tương lai.

Nếu được như vậy chắc chắn trong tương lai gần, thành phố đôi bờ sông Hồng sẽ hiện lên với cảnh quan kiến trúc tuyệt đẹp, với những khu nhà ở, nhà phố, công trình văn hóa công cộng có kiến trúc đặc sắc mang tính thời đại... ẩn hiện giữa màu xanh ngút mắt của cây xanh, mặt nước, đem đến môi trường sống trong lành, hạnh phúc và bền vững cho nhân dân.

Khi ấy, dòng sông Hồng với những cây cầu hiện đại nối hai bờ, sẽ là trục giao thông thủy quan trọng không chỉ có giá trị phát triển kinh tế thủy mà còn là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch văn hóa, du lịch tâm linh của Hà Nội, góp phần vào phát triển Thủ đô bền vững trong thời kỳ mới.

Và phải chăng, đấy chính là sức hấp dẫn của đồ án quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng mà chúng ta đang nhắc tới./.

Được sự chỉ đạo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chiều 23/9, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức Diễn đàn bất động sản trực tuyến: Hấp lực mới từ chuỗi đô thị ven sông Hồng.

Chương trình được tổ chức trực tuyến qua Zoom DĐDN; truyền hình trực tiếp trên Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp điện tử; Fanpage DĐDN; Kênh YouTube – DĐDN.TV.