Hậu bầu cử Mỹ: Liệu mối quan hệ Mỹ - Trung sẽ có sự thay đổi?

Trung Quốc đã phải mất một thời gian trước khi chúc mừng Joe Biden và bà Harris về chiến thắng dự kiến của họ trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Wang Wenbin nói thêm: "Chúng tôi hiểu rằng kết quả của cuộc bầu cử Mỹ sẽ được xác định theo luật và thủ tục của Mỹ." 

Động thái này được cho là thận trọng bởi mối quan hệ Trung - Mỹ được coi là quan trọng đối với cả hai bên và toàn thế giới. 

Có thể nhắc lại căng thẳng giữa hai quốc gia Mỹ - Trung đã tăng vọt trong thời gian gần đây về thương mại, gián điệp và đại dịch. Một cuộc chiến thương mại do Tổng thống Trump khởi xướng cũng đã ảnh hưởng đến các mối quan hệ. Hai nước cũng tranh cãi về hoạt động gián điệp, hoạt động xây dựng quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông và việc giam giữ hàng loạt người Hồi giáo ở miền Tây Trung Quốc.

Một số nhà chiến lược địa lý đã chỉ ra rằng Trung Quốc, bất chấp khó khăn, có thể muốn Donald Trump thêm bốn năm nữa. Tuy nhiên, có nhiều ý kiến trái chiều về nhận định này. 

Hiện tại, vẫn chưa rõ Joe Biden sẽ thay đổi chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc đến mức nào, vì hiếm có thỏa thuận giữa các bên trong Quốc hội về việc cứng rắn với Bắc Kinh về thương mại và các vấn đề khác. 

Mặc dù vậy, giới truyền thông đang dự đoán về một sự thay đổi chiến thuật, Nhà Trắng - nơi Biden sẽ làm việc tại đó nhiều hơn với các đồng minh để đối đầu với Trung Quốc, đồng thời tìm cách hợp tác trong các lĩnh vực khác, như chống biến đổi khí hậu. 

Cần phải nhấn mạnh rằng mối quan hệ Mỹ-Trung đã xấu đi xuống mức thấp nhất lịch sử trong nhiệm kỳ của Trump. Trong bốn năm qua, cả hai bên đã áp đặt bên kia bằng thuế quan thương mại, hạn chế quyền tiếp cận của các công ty công nghệ, nhà báo và nhà ngoại giao, đóng cửa Lãnh sự quán, và bình phương quân sự ở Biển Đông. Đây là những biện pháp trừng phạt đã phủ bóng lâu dài.

Những ý nghĩa bên trong ma trận này đã thuyết phục các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc cho rằng có những dấu hiệu mà Đảng cầm quyền đang nín thở, không chắc chắn về hướng đi của chính quyền mới của Mỹ. Một số trong số đó, bao gồm cả tờ Global Times đã nhấn mạnh rằng "Trung Quốc không nên nuôi dưỡng ảo tưởng rằng cuộc bầu cử của Biden sẽ xoa dịu hoặc mang lại sự đảo ngược cho quan hệ Trung - Mỹ, cũng như không nên làm suy yếu niềm tin vào việc cải thiện quan hệ song phương. Cạnh tranh của Mỹ với Trung Quốc và sự cảnh giác của họ đối với Trung Quốc sẽ chỉ tăng cường chứ khó giảm đi".

Điều đáng nói ở đây là Biden đã có quan hệ tương tác lâu dài với Trung Quốc. Không có người mới làm chính sách đối ngoại nào, Biden, trong gần 5 thập kỷ tham gia chính trị quốc gia, đã nhiều lần có những cam kết quan trọng với Trung Quốc. Cũng có thể đề cập rằng với tư cách là Thượng nghị sĩ, ông đã đóng một vai trò thuyết phục trong việc Trung Quốc trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001. Điều này một phần là do Trung Quốc đã có được vị thế mới là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. .

Chính quyền Obama, trong đó Biden giữ chức Phó Tổng thống từ năm 2009 đến 2017, đặc biệt lưu ý và thừa nhận rằng mặc dù Trung Quốc đang đạt được sức mạnh cả về kinh tế và quân sự, ngoại giao trong thời kỳ này cần được hướng dẫn thông qua hợp tác, thay vì đối đầu. Do đó, các tranh chấp lớn hầu như đã được kiềm chế.

Biden đã đến Bắc Kinh nhiều lần trong những nỗ lực nhằm đạt được sự ủng hộ của Trung Quốc đối với một số chính sách quan trọng của Obama, bao gồm nỗ lực kiềm chế tham vọng hạt nhân của Triều Tiên. Một trong những chuyến thăm này vào năm 2013 đã kết thúc bằng cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình kéo dài hai giờ thay vì 45 phút như dự kiến.

Họ tập trung vào các vấn đề an ninh - chẳng hạn như quân đội Trung Quốc xây dựng ở Biển Đông và hoạt động gián điệp mạng nhưng đã cố gắng kiềm chế chúng thông qua đối thoại. Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Obama đã nói rõ rằng mối quan hệ giữa hai nước rất có thể sẽ định hình thế kỷ 21, và do đó quan hệ ổn định là rất quan trọng không chỉ đối với Mỹ mà còn đối với thế giới nói chung.

Tuy nhiên, quan điểm dường như đã thay đổi phần nào trong những năm gần đây và Washington hiện ngày càng coi Bắc Kinh không phải là đối tác tiềm năng của Mỹ mà là đối thủ chính của họ. Điều này cũng có vẻ đúng với Biden. Ông nhấn mạnh rằng Trung Quốc phải "chơi đúng luật". Điều này đã được phản ánh trong tài liệu Cương lĩnh của Đảng Dân chủ, được phát hành vào tháng 8 năm 2020.

Một khía cạnh quan trọng sẽ thu hút sự chú ý ngay lập tức của chính quyền Biden sẽ là vấn đề thương mại song phương giữa hai nước.

Có thể nhắc lại rằng kể từ giữa năm 2018, chính quyền Trump đã áp thuế đối với hàng trăm tỷ đô la hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc, nhằm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc và buộc Bắc Kinh mở cửa nền kinh tế hơn nữa. Đã có "giai đoạn một" của thỏa thuận thương mại giữa hai nước vào tháng 1 năm 2020, nhưng nhiều lĩnh vực bất đồng vẫn chưa được giải quyết, trong đó có việc Trung Quốc trợ cấp cho các công ty nhà nước đang cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. 

Điều này rõ ràng sẽ nhận được sự chú ý ngay lập tức từ Biden. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng việc rà soát này sẽ phải được thực hiện rất cẩn thận, nếu không việc áp thuế cũng có thể gây ảnh hưởng xấu đến Mỹ trong bối cảnh hậu đại dịch khi ngành sản xuất rơi vào suy thoái, nông nghiệp đã mất hàng tỷ đô la và người nộp thuế đã phải bù đắp thâm hụt. Theo đó, những người thân cận với Biden đã gợi ý rằng Biden có thể sẽ ủng hộ việc thành lập một liên minh toàn cầu để thuyết phục Trung Quốc tự do hóa nền kinh tế của mình.

Nền tảng Dân chủ 2020 cũng ở cùng phe với Trump và đã kín đáo bao hàm các khía cạnh của cuộc chiến công nghệ của Trump chống lại Trung Quốc. Có thể nhắc lại rằng Trump đã cố gắng thúc đẩy các đối tác ngoại giao từ chối công nghệ 5G được sản xuất tại Trung Quốc, cắt đứt với Bắc Kinh khỏi các thành phần quan trọng của Mỹ và nhắm mục tiêu vào các ứng dụng phổ biến do các công ty Trung Quốc điều hành. Sẽ không ngạc nhiên nếu chính quyền Biden tiếp tục thúc đẩy của Trump ngăn chặn các đồng minh sử dụng công nghệ 5G do gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc Huawei sản xuất với lý do họ đang cố gắng giải quyết các mối đe dọa trong không gian mạng.

Sau đó là câu hỏi địa chiến lược liên quan đến vấn đề Hoa Nam. Cả Chính quyền Obama và Trump trong 8 năm qua đều theo đuổi các chính sách phản đối tuyên bố bành trướng của chính phủ Trung Quốc ở Biển Đông và tích cực đe dọa các biện pháp trực tiếp chống lại việc chính phủ Trung Quốc xây dựng và quân sự hóa các đảo nhân tạo trên vùng biển rộng lớn. Một số nhà phân tích chiến lược đã chỉ ra rằng Biden đã không có tuyên bố công khai lớn về Biển Đông nhưng không có dấu hiệu nào ở giai đoạn này cho thấy ông sẽ đảo ngược các chính sách cứng rắn của Trump trong khu vực, ông ấy thậm chí có thể củng cố chúng. 

Thế giới cũng sẽ theo dõi rất kỹ cách Biden giải quyết tình hình Đài Loan - bị Trung Quốc coi là gây tranh cãi. Trump đã thực hiện các bước để tăng cường quan hệ chính thức với Đài Loan, đặc biệt là trong 12 tháng qua và cũng đã ủy quyền, nhất quán với cách tiếp cận của ông đối với ngoại giao giao dịch, bán vũ khí trị giá hàng tỷ đô la Mỹ cho hòn đảo tự quản đó. Đây không phải là một bước đi có thể chấp nhận được của Trung Quốc. 

Biden, trong tất cả khả năng, sẽ tiếp tục hỗ trợ của Hoa Kỳ cho Đài Loan và chính phủ được bầu cử dân chủ của nó. Có thể nhắc lại điều này rằng trong thời gian làm Thượng nghị sĩ, Tổng thống đắc cử đã bỏ phiếu cho Đạo luật Quan hệ Đài Loan ban đầu vào năm 1979, cho phép Mỹ duy trì quan hệ không chính thức với Đài Bắc đồng thời chính thức công nhận chính quyền Bắc Kinh. Điều này thuyết phục người ta tin rằng nền tảng như vậy có nghĩa là Biden có thể ủng hộ các chính sách của Trump. Thật thú vị, Biden đã viết tweet lời chúc mừng của mình tới Tổng thống Đài Loan Tsai Ing-wen khi bà tái đắc cử vào tháng 1 năm 2020 và bà cũng đã đáp lại bằng cách chúc mừng Tổng thống đắc cử.