Hiện tượng CTCP Thương mại Bách Hóa Xanh (tạm viết tắt BHX), một thành viên của CTCP Đầu tư Thế giới Di động (HoSE: MWG) đã bán tăng giá một số mặt hàng nông sản, thực phẩm trong vài ngày gần đây giữa thời gian giãn cách, làm dấy lên phản ứng nhiều chiều; nếu ở góc nhìn kinh tế, lại có thể xem như một điển hình gợi nhiều vấn đề đáng phân tích về Mô hình kinh doanh, Hoạch định tài chính, Quản lý giá trị doanh nghiệp (cổ phiếu), và xử lý khủng hoảng truyền thông của công ty đại chúng quy mô lớn.

Một mô hình Start up sẵn tiền

So sánh giá bán, và cách bán của BHX với các siêu thị, chuỗi cửa hàng tương tự của những công ty lớn như Saigon Coop, Vinmart, Lotte, Emart, Aeon... nhiều người nhận xét Saigon Coop được xem là siêu thị có giá bình ổn tốt, và Aeon đang có giá bán rau xanh hỗ trợ tốt cho khách hàng mùa dịch.

Tôi cho rằng không nên so sánh giá BHX với Saigon Coop trong giai đoạn khó khăn đại dịch, vì Saigon Coop rất khó tăng giá lúc này, do họ là một công ty Nhà nước, còn có nhiệm vụ nhất định gánh vác trách nhiệm của chính quyền Thành phố giao.

Có thể so sánh BHX với Emart, Aeon về các chính sách giá, vì các quyết định không chỉ dựa trên giá thành nhất thời (chi phí vận chuyển do giãn cách), mà còn trên nhiều chính sách quan trọng khác của những công ty đại chúng quy mô lớn. (Lưu ý rằng BXH không phải là Công ty đại chúng nhưng họ là thành viên do Công ty đại chúng đang niêm yết là Thế giới Di động nắm 99,95% vốn đầu tư). Tuy nhiên có thể Aeon đã có truyền thống kinh doanh siêu việt của Nhật Bản, thì so sánh trực tiếp như vậy cũng… kẹt cho BHX.

Để có thể đánh giá hành vi giá bán BHX trong đại dịch này, thì cần hiểu về mô hình BHX khi thành lập, và sứ mệnh của BHX giai đoạn hiện nay.

Mô hình Start up của BXH khá rõ khi xác lập cách thức kinh doanh mới dựa trên thị trường tiềm năng rất lớn, và hiệu quả chỉ đến khi đạt đến quy mô lớn. Khi càng tăng quy mô thì càng tăng lợi nhuận do lợi nhuận biên của mô hình tạo ra; và sẽ tạo ra công ty khổng lồ về vốn hóa, doanh thu, lợi nhuận.

BHX có mô hình phát triển theo đúng như mô hình thành công Start up: Sau 2 năm ở giai đoạn đầu (First Stage) tạo dựng quy trình, chuẩn hóa các cửa hàng và nhân sự, hình thành và ổn định chuỗi cung ứng, họ đã vượt qua giai đoạn thứ 2 (second Stage) với tốc độ tăng chóng mặt trong vòng 1 năm kể từ tháng 8/2019 đến tháng 9/2020, tốc độ tăng 70 cửa hàng/tháng, đưa số cửa hàng lên 1.595 cửa hàng, vượt bậc về tốc độ tăng trưởng, bỏ xa các cửa hàng thực phẩm tiện lợi như Satrafood và Coopfood.

Hiện BHX đang chiếm 14% doanh số của các hệ thống siêu thị Việt Nam (Saigon Coop 43%). Theo tốc độ này, dự kiến qua năm sau là BHX đã hoàn thành giai đoạn 3 (Third Stage) để chuẩn bị IPO với thị phần lớn thứ nhì (và sẽ thành thứ nhất) trong hệ thống siêu thị. Một Start up quá thành công về quy mô và thương hiệu.

Vì sao Bách Hóa Xanh không cần gọi vốn?

Trên thế giới, các công ty lớn như Apple, Microsoft, Google, Facebook, Amazon…đều có những công ty con ngành khác từ thành lập (setup) hoặc mua bán và sáp nhập (M&A). Nhưng vì sao khi lập hệ thống BHX với quy mô rất lớn theo mô hình start up mà MWG vẫn chưa thực sự vốn hóa để tạo ra các công ty con là những công ty "Thánh Gióng" khác, mà đầu tư gần như 100%? Tất nhiên trước hết là do MWG có tiền để đầu tư, không cần kêu gọi vốn giai đoạn đầu. Tuy nhiên về lâu dài, kế hoạch IPO rồi niêm yết, để thu lợi lớn nhất theo cách của một start up thành công là vốn hóa nó có giá tăng nhiều lần so với vốn điều lệ, các công ty còn dư tiền hơn như Microsoft, Amazon đều làm vậy, cũng có thể diễn ra.

Nhưng trong chiến lược phát triển của MWG, có lẽ Bách Hóa Xanh sẽ không trở thành công ty đại chúng mà vẫn là sẽ đơn vị do chủ đầu tư sáng lập nắm quyền kiểm soát lợi ích kinh tế; bởi BHX sẽ là át chủ bài của MWG, có thế cùng gánh vác, thậm chí trở thành vai chính trong doanh thu lợi nhuận của MWG trong giai đoạn sau, thay cho doanh thu từ Smartphone và Thiết bị số hiện nay.

Nhiều người sẽ không đồng ý quan điểm này vì doanh thu, lợi nhuận của nhóm Smartphone đang khủng. Nhưng hiện nay tại VN, thực tế lĩnh vực này đang bị bão hòa, gặp áp lực và cạnh tranh lớn, biên lợi nhuận ngày càng giảm. Nếu để ý, khi vào các cửa hàng Thế giới Di Động, đã thấy bớt thông thoáng vì chen vào là các mặt hàng đồng hồ trung cấp chiếm vị trí khá đắc địa. Điều này cho thấy mảng Smartphone không đủ sức gánh vác lợi nhuận của cửa hàng như cách nó đã làm lên công ty vốn hóa thành công bậc nhất của VN.

Hệ thống cửa hàng BHX đã đạt mức doanh thu 2000 tỷ đồng/tháng váo cuối năm 2020; và kế hoạch 2021, doanh thu BHX sẽ chiếm 25% của MWG và có lãi. Theo margin (tỷ lệ đòn bẩy) của lĩnh vực nông sản thực phẩm mô hình Start up; và theo mức độ phát triển trong vòng 3 - 5 tới, rõ ràng doanh thu của BHX sẽ lớn nhất trong MWG và lợi nhuận cũng sẽ cao nhất. Đó là lý do vì sao BHX là thành phần trụ cột của MWG, chứ không thể là công ty cổ phần đại chúng để có những đối tái tài chính và sau đó là nhiều cổ đông tham gia để niêm yết như các công ty Start up khác. Cụ thể trong giai đoạn hiện nay, nhu cầu mua hàng tại BHX vượt hơn hẳn 2 chuỗi Thế giới Di Động và Điện Máy xanh, thì MWG đã điều động hơn 3000 nhân viên tăng cường cho BHX, điều này càng thấy vai trò của BHX trong MWG.

Đối thủ chính của Bách Hóa Xanh là ai?

Với sự so sánh giá, dễ thấy các đối thủ cạnh tranh trực tiếp của BHX là các hệ thống siêu thị và cửa hàng tiện lợi. Điều đó không hoàn toàn chính chính xác nếu nhìn vào chiến lược phát triển của BHX với các cửa hàng có diện tích thường lớn gấp đôi, gấp ba các cửa hàng Satrafood, Coopfood. Có lẽ BHX không hề có ý định cạnh tranh với siêu thị lớn, mà chọn chủ yếu cửa hàng quy mô nhỏ và vừa đặt ngay các chợ hoặc gần đó. Điều đó cho thấy đối thủ mà họ muốn giành thị phần chính là các chợ truyền thống, bao gồm các chợ chính thức có nhà lồng chợ, và các chợ nhóm tự phát ở một khu phố với nhiều tiệm tạp hóa.

Vì sao họ chọn thị trường này?

Vì đây là thị trường bán lẻ bách hóa gia dụng và nông sản thực phẩm lớn nhất, chiếm 70 – 80% thị trường bán lẻ Việt Nam. Hiện nay, thị phần này ít bị cạnh tranh bởi các ông lớn mà chỉ từ các tiểu thương nhỏ lẻ. Hệ thống BHX chỉ cần chuyển 20 - 30% thị trường chợ và cửa hàng tạp hóa truyền thống vào hệ thống của mình, thì đủ trở thành nhà bán lẻ lớn nhất Việt Nam.

Thực tế BHX đang làm được điều đó trong năm 2019 - 2020 với các cửa hàng xuất hiện rất nhanh, doanh thu tăng rất mạnh, trên 130%, gấp 10 lần tốc độ tăng trưởng doanh thu bán lẻ chung của toàn ngành. Với tốc độ này, chỉ cần 3 năm nữa là hệ thống BHX trở thành con bò sữa số 1 của MWG, chủ động tuyệt đối về nguồn hàng, và margin sẽ cao hơn hẳn lĩnh vực Smartphone, do đặc thù ngành này khi làm được ở quy mô lớn.

Kỳ 2: Mô hình kinh doanh của Bách Hóa Xanh: Ứng xử với đại chúng - Chọn lối nào?