"Mở lối" chính sách cho thị trường điện – Bài 2: Hoàn thiện hành lang pháp lý

Với mục tiêu đảm bảo hiệu quả kinh tế, trước hết cần thu hút các thành phần tư nhân đầu tư vào lĩnh vực nguồn điện

...Tập trung vào 3 mục tiêu

Đối với thị trường điện: Mục tiêu cải cách thị trường điện thực tế đã có sự thay đổi. Nếu như trước đây mục tiêu cải cách ngành điện chủ yếu tập trung vào hiệu quả kinh tế thì nay hướng đến đồng thời 3 mục tiêu: Hiệu quả kinh tế; An ninh cung cấp điện và Thân thiện với môi trường. Đặc biệt, mục tiêu này được coi trọng khi các Chính phủ cam kết mạnh mẽ việc giảm phát thải và phi carbon hóa.

Với mục tiêu đảm bảo hiệu quả kinh tế, trước hết cần thu hút các thành phần tư nhân đầu tư vào lĩnh vực nguồn điện: Chẳng hạn tại các nước đang phát triển cải cách ngành điện cho phép khối tư nhân đầu tư bình quân khoảng 40% công suất nguồn điện mới. Tuy nhiên, việc phát triển các nguồn này không phải nước nào cũng tuân thủ theo kế hoạch đầu tư nguồn chi phí thấp nhất.

Thống kê cho thấy, gần một nửa số nước đang phát triển thực hiện cải cách ngành điện, trong đó có Việt Nam đã áp dụng mô hình thị trường một người mua (cho phép các nhà máy điện IPP được cạnh tranh cùng với các nhà máy điện của công ty liên kết dọc) như một giai đoạn quá độ trước khi chuyển đổi sang giai đoạn thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đang bị bế tắc do nhiều lý do bao gồm chính sách cho thị trường điện.

Trong đó hành lang pháp lý luôn là vấn đề tối quan trọng trong việc thực hiện cải cách ngành điện: Việc cải cách ngành điện là vấn đề phức tạp do liên quan đến lợi ích khác nhau của các thành phần trong xã hội và do vậy việc ban hành Luật Điện lực (trong đó có quy định cải cách ngành điện), hoặc Luật cải cách ngành điện luôn mất nhiều thời gian, nhưng một khi được thông qua các luật trên thể hiện cam kết chính trị mạnh mẽ dài hạn về cải cách ngành điện đảm bảo quá trình thực hiện được thông suốt.

>>Cần đổi mới sáng tạo thị trường điện và dịch vụ phụ trợ

Sửa Luật giá và Luật Điện lực

 Thị trường điện bán lẻ Singapore

Trong trường hợp tại Việt Nam, Luật Điện lực 2004 chỉ nêu nguyên tắc phát triển thị trường điện tại Việt Nam và giao Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thực hiện các công việc còn lại bao gồm: Lộ trình và nội dung phát triển thị trường điện, Đề án tái cơ cấu EVN và ngành điện… Tuy nhiên, khi tổ chức thực hiện không phải lúc nào cũng thông suốt. Ví dụ khi tổ chức thực hiện VREM, cần thiết phải sửa Luật Giá mới thực hiện được việc xác định giá phân phối và giá SMO dẫn đến chậm trễ thực hiện VREM.

Hiện nay thị trường điện đang tiến triển ở cấp độ thị trường bán buôn cạnh tranh (VWEM), nhưng kết quả chỉ có thêm 5 Tổng công ty phân phối (là các đơn vị thành viên thuộc EVN) tham gia bên người mua, chưa có các thành phần ngoài EVN tham gia. Vì vậy, chúng tôi kiến nghị:

Thứ nhất: Cần thiết bổ sung điều chỉnh Luật Điện lực và các quy định liên quan để triển khai rộng hơn thị trường bán buôn, cho phép các doanh nghiệp thành phần ngoài EVN tham gia VWEM. Đồng thời, hoàn thiện hành lang pháp lý cho việc triển khai thị trường bán lẻ điện (giá phân phối điện, giá điều độ hệ thống điện và giá điều hành giao dịch thị trường điện, bù chéo…) trên cơ sở sớm sửa đổi Luật Giá.

Thứ hai: Chính phủ cần sớm xem xét ban hành cơ chế thí điểm Hợp đồng mua bán điện trực tiếp DPPA. Đây là cơ chế hiệu quả trong thị trường điện bán buôn, hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển nguồn điện sạch, giảm gánh nặng giá đầu vào sản xuất điện cho EVN. (Hiện nay, dự thảo Nghị định thực hiện cơ chế thí điểm DPPA đã được Bộ Công Thương biên soạn, lấy ý kiến các bên liên quan).

Thứ ba: Cần thiết phải sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến các thông tư liên quan về xác định giá phát điện, hợp đồng mua bán điện, các vướng mắc trong thỏa thuận hợp đồng mua bán điện (PPA) như đã phân tích trên.

Ngoài những kiến nghị về chính sách giá điện như đã nêu trên, tôi đề xuất cần tăng giá điện, bởi trong thời gian qua, mặc dù giá nguyên liệu đầu vào biến động mạnh (nhất là trong 2 năm qua) và ngành điện cùng EVN đã nỗ lực các biện pháp tiết giảm chi phí nội tại và các giải pháp quản trị để bù đắp chi phí mua điện ngoài EVN. Tuy nhiên, EVN vẫn bị lỗ cao trong kinh doanh do giá điện gần 4 năm qua không thay đổi. Vì vậy, thực hiện đúng quyết định 24/2017/QĐ-TTg, chúng tôi kiến nghị:

Một là: Trước mắt, Chính phủ cần khẩn trương xem xét tăng giá điện tương ứng với các yếu tố biến động của giá nhiên liệu đầu vào để lành mạnh tài chính cho ngành điện, đảm bảo nguồn vốn tái đầu tư của ngành điện và thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào ngành, nhằm đảm bảo an ninh năng lượng phục vụ phát triển kinh tế.

Hai là: Cần thiết rà soát, xem xét tính hiệu lực của việc thực hiện Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg ngày 30 tháng 6 năm 2017 của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân để có các giải pháp, hoặc điều chỉnh sửa đổi Quyết định này.

Trước những phân tích và đề xuất trên, chúng tôi cho rằng, nếu được sự quan tâm của cấp có thẩm quyền giải quyết những khó khăn và tồn tại như đã nêu, hy vọng, bằng sự cố gắng và thực hiện các giải pháp đặt ra, ngành điện sẽ tiếp tục phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 trên cơ sở đáp ứng cung cấp điện an toàn, tin cậy phục vụ phát triển nền kinh tế đất nước.

(https://nangluongvietnam.vn/chinh-sach-gia-dien-thi-truong-dien-viet-nam-mot-so-van-de-can-quan-tam-hien-nay-30428.html)