[VIỆT NAM HÙNG CƯỜNG] Thịnh vượng và kiểm soát quyền lực (Bài 2)

Trương Khắc Trà• 17/10/2019 05:02

Để đất nước thịnh vượng kinh tế phải phát triển, nhưng tìm cách "giữ" lại những đồng tiền khỏi thất thoát cũng quan trọng không kém.

Cách phòng chống tham nhũng triệt để nhất là phải kiểm soát được quyền lực, bằng hai công cụ, thể chế và thay đổi phẩm chất con người. Thể chế có thể sửa đổi ngay lập tức nhưng con người phải mất một quá trình dài.

Năm 2013, chính phủ Liên bang Mỹ đóng cửa do mâu thuẫn của lưỡng viện, ngay lập tức hàng trăm ngàn viên chức nhà nước trả lại lương cho ngân sách vì… họ không làm việc.

Điều đó cho thấy tâm lý công chức Mỹ rất tiến bộ, họ giàu lòng tự trọng, họ không nhận thù lao từ tiền thuế của người dân khi không phục vụ. Ngược lại ở Việt Nam có quá nhiều trường hợp khai man thành tích, tuổi tác, bằng cấp để được “ở lại” lâu hơn nhằm thực hiện mục đích cá nhân.

Rất nhiều người “tâm tư” khi bước vào giai đoạn “tuổi 59”, họ trăn trở vì sắp bàn giao quyền lực, họ tìm mọi cách như bổ nhiệm hàng loạt, cài cắm nhân sự thân hữu, cái mà cựu Đại biểu Quốc hội Lê Như Tiến từng nói gãy gọn “chuyến tàu vét ở cuối nhiệm kỳ”…

Góc tối này không phải do thể chế, mà có gốc gác sâu xa nơi văn hóa phương Đông nói chung và con người Việt Nam nói riêng. Vì sao nguyên tắc phê bình và tự phê bình không mấy phát huy tác dụng?

Tâm lý tiểu nông là rào cản không nhỏ trên con đường hội nhập (Hình minh họa - nguồn:daidoanket)

Đó là do người Việt mang nặng tính cả nể, ngại đối diện, sợ mếch lòng, kiêng nể trước quyền lực, an phận thủ thường. Đặc tính này như một “gen” di truyền rất khó cải tạo.

Xuất phát từ nền văn minh lúa nước, vì yêu cầu trị thủy nên người Việt xưa sống cố kết thành cộng đồng, hình thành làng, xã, trong đó các mối quan hệ xã hội, huyết thống đan xen vào nhau và chi phối tất cả.

“Một người làm quan, cả họ được nhờ” hay “cua có vọ mừng” là những mối quan hệ đậm đặc văn hóa làng xã. Khi đối diện với công việc cần lý tính thì nhiều người không thể gạt bỏ được cái cảm tính sẵn có.

Ví dụ, việc phải chọn lựa người có tài năng và người có huyết thống là bài toán rất khó mà không ít trường hợp “cả họ làm quan”.

Ảnh hưởng tính cộng đồng quá lâu khiến người Việt cũng mất đi óc phản biện, thể hiện cái tôi cá tính cần có của một người quản lý, lãnh đạo. Việc gì cũng phải thiết lập ban bệ, tập thể.

Điều đó tuy thể hiện tính dân chủ nhưng khi có sai phạm rất khó xác định ai là người phải chịu trách nhiệm cao nhất và cuối cùng. Chính tập thể ấy đôi lúc cũng “đoàn kết” lại bao che cho nhau.