“Bệnh” lãng phí, mối hoạ của đất nước - Bài 3: Công trình “chống ngập” bị “chìm” 8 năm

Đây là một trong những "điển hình của sự lãng phí" mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhắc tới trong bài viết về “Chống lãng phí”. Trải qua hai nhiệm kỳ, tiền Nhà nước bỏ ra nhưng Nhân dân TPHCM vẫn phải chịu cảnh ngập lụt. Tổng Bí thư đã nhấn mạnh: “Phải làm thế nào chứ để mãi như vậy là vi phạm, dù không tham ô, tham nhũng cũng là tội lãng phí”.

“Mịt mù” ngày về đích, nhà thầu chịu lãi gần 2 tỷ đồng mỗi ngày.

Theo đó, khởi công giữa năm 2016 và dự kiến hoàn thành năm 2018, dự án chống ngập gần 10.000 tỷ đồng là một trong những dự án trọng điểm, có vai trò trọng yếu, đặt mục tiêu kiểm soát ngập do triều, ứng phó biến đổi khí hậu cho 570 km2 với khoảng 6,5 triệu dân ven sông Sài Gòn và trung tâm TP HCM. Thế nhưng đã 8 năm trôi qua, dự án vẫn chưa hẹn ngày "về đích". Việc chậm hoàn thành dự án, đồng nghĩa với việc vùng diện tích 570 km2 với khoảng 6,5 triệu dân TPHCM sẽ phải tiếp tục sống chung với triều cường.

Theo cơ quan chức năng, ngay từ đầu dự án có một số thiếu sót về thủ tục pháp lý. Với tổng mức đầu tư gần 10.000 tỷ đồng, công trình này thuộc nhóm A, trong đó thẩm quyền quyết định chủ trương sử dụng vốn nhà nước tham gia là Thủ tướng. Tuy nhiên, năm 2016 dự án đã triển khai khi mới được Thường trực Chính phủ chấp thuận chủ trương, mà chưa có quyết định phê duyệt.

Ngoài ra, dù chưa có quy định cụ thể tỷ lệ thanh toán bằng quỹ đất và tiền, việc UBND TPHCM ký hợp đồng với nhà đầu tư theo tỷ lệ giá trị quỹ đất bằng 16% tổng chi phí dự án, còn lại bằng tiền được cho là chưa phù hợp.

Sau hai lần tạm ngưng năm 2018 và 2019, từ tháng 11/2020 tới nay công trình tiếp tục dừng do hết thời gian thực hiện hợp đồng BT, hết hạn giải ngân tái cấp vốn. Dự án tạm ngưng, chưa nghiệm thu, vướng pháp lý nên TPHCM chưa thể thanh toán cho nhà đầu tư. Vì vậy, nhiều năm qua nhà đầu tư chưa có nguồn vốn trả nợ vay và tiếp tục thi công dù tiến độ chung đã đạt hơn 90%.

Theo báo cáo của chủ đầu tư dự án là Công ty cổ phần Đầu tư xây dựng Trung Nam, tổng mức đầu tư dự kiến điều chỉnh tăng từ 9.976 tỷ đồng lên thành 14.398 tỷ đồng (theo tiến độ dự kiến hoàn thành Dự án cuối năm 2025).

Chỉ tính riêng chi phí lãi vay tính đến ngày 26/7/2024 đã lên đến 2.369 tỷ đồng, trung bình mỗi ngày lãi vay phát sinh hơn 1,7 tỷ đồng. Lãi vay mỗi ngày phát sinh như vậy nhưng công trình lại đang tạm dừng thi công từ ngày 15/11/2020 cho đến nay.

Cần quyết liệt gỡ vướng

Mới đây nhất, TPHCM đã có buổi họp tháo gỡ vướng mắc cho dự án chống ngập này. Ngay sau cuộc họp, lãnh đạo thành phố đã yêu cầu các đơn vị xử lý hàng loạt vấn đề tồn đọng của dự án trong tháng 11.

Cụ thể, UBND TPHCM chỉ đạo, trước ngày 5/11, Sở Giao thông Vận tải chủ trì, phối hợp Sở Xây dựng khẩn trương xem xét, cấp giấy phép cáp ngầm và trụ cần vươn tại Cống ngăn triều Bến Nghé cho nhà đầu tư. Cùng thời hạn trên, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chịu trách nhiệm hoàn thiện báo cáo thẩm định dự toán, ca máy và thiết bị thi công các hạng mục.

Lãnh đạo UBND TPHCM cũng giao Sở Kế hoạch và Đầu tư chủ trì xem xét đề nghị của Công ty TNHH Trung Nam về đề xuất nguồn cát đắp nền các hạng mục thuộc dự án. Sở cần sớm có văn bản hướng dẫn nhà đầu tư thực hiện theo đúng quy định.

Trong đầu tháng 11, các đơn vị cần hoàn thành việc xem xét, xác nhận khối lượng hoàn thành, khối lượng thực hiện dự án. Đến trước ngày 15/11, các sở cùng Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng hạ tầng đô thị cần rà soát nhân sự, gửi Sở Nội vụ để trình ban hành quyết định kiện toàn nhân sự tổ công tác dự án chống ngập gần 10.000 tỷ.

Trước đó, để hỗ trợ dự án, tháng 4/2021 Chính phủ cũng đã có Nghị quyết số 40 chấp thuận cho thành phố tiếp tục thực hiện công trình theo cơ chế đặc thù, đảm bảo lợi ích kinh tế, tránh lãng phí nguồn lực đã đầu tư.

Nhìn lại quá trình gian nan triển khai “siêu dự án” này, luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ nhiệm Đoàn Luật sư TPHCM đánh giá, việc để dự án đình trệ nhiều năm nay khiến hàng ngàn tỉ đồng đã giải ngân bị “đóng băng” trong các hạng mục bỏ hoang, chưa kể phát sinh lãi vay gần 2 tỉ đồng/ngày, lãng phí chồng lãng phí, là không thể chấp nhận được. Theo luật sư Hậu, cho rằng, không có vướng mắc nào là không gỡ được, vấn đề là những người có trách nhiệm, cơ quan có thẩm quyền có dám quyết hay không?

Cũng theo luật sư, thực tế, Chính phủ đã rất tạo điều kiện cho chính quyền TPHCM thông qua các chủ trương, chính sách đặc thù như Nghị quyết 40/NQ-CP (cho phép UBND TPHCM được tiếp tục triển khai thực hiện dự án theo cơ chế đặc thù), Nghị quyết 98/2023/QH15 (về thí điểm các cơ chế, chính sách đặc thù), nhưng có vẻ lãnh đạo thành phố vẫn chưa quyết tâm, dám làm. Chính sự thụ động chờ đợi của thành phố đã đẩy dự án vào “ngõ cụt”, càng để lâu lại càng khó giải quyết vì chi phí, lãi không ngừng phát sinh theo thời gian.

Nhìn nhận đề xuất phương án tháo gỡ mới đây của UBND TPHCM là tín hiệu tích cực, nhưng vị luật sư cho rằng, nếu chính quyền thành phố không tự thay đổi, bứt phá, vẫn tiếp tục không mạnh dạn thì dù có sự chỉ đạo tháo gỡ vướng mắc từ Quốc hội, Thủ tướng, dự án cũng sẽ vẫn có nguy cơ “đắp chiếu, tiếp tục phát sinh các vướng mắc mới”.

Còn nữa…