Gửi bình luận
Bất cập về thể chế kinh tế và môi trường kinh doanh đã "trói buộc" các thực thể kinh tế và kìm hãm động lực phát triển tạo nên nghịch lý lạ thường của nền kinh tế.
Thể chế bao trùm sẽ quyết định xã hội công bằng, văn minh, thịnh vượng. Cùng với thể chế, môi trường kinh doanh đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với các thực thể kinh tế tham gia hoạt động sản xuất kinh doanh. Môi trường kinh doanh công bằng, rõ ràng, minh bạch, ổn định, môi trường kinh doanh tốt là điều kiện tiên quyết, tạo cơ hội thuận lợi nhất để các chủ thể kinh tế hình thành, phát triển bền vững.
Để kiến tạo và duy trì môi trường kinh doanh tốt, Chính phủ và các địa phương cần tạo dựng môi trường vĩ mô ổn định, minh bạch, dễ tiên đoán về thể chế, môi trường pháp lý, cơ chế vận hành của nền kinh tế; hệ thống chính trị ổn định; xã hội sôi động với những xu hướng phát triển công nghệ, văn hoá, đạo đức lành mạnh.
Môi trường kinh doanh tốt còn đòi hỏi môi trường vi mô cạnh tranh lành mạnh giữa các thực thể kinh tế; đảm bảo quyền và lợi ích của nhà sản xuất và người tiêu dùng; tạo niềm tin cho các chủ thể sản xuất hình thành định hướng, chiến lược và phát huy tối đa những lợi thế cho sản xuất kinh doanh phù hợp với điều kiện của mình và có thể bắt kịp những xu hướng mới.
Môi trường kinh doanh tốt là điều kiện tiên quyết, là cơ sở cho một nền kinh tế phát triển nhanh. Ngược lại, trong môi trường kinh doanh không thuận lợi sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới các thực thể kinh tế, kìm hãm đất nước phát triển.
Thứ nhất, thể chế kinh tế còn nhiều bất cập. Thể chế kinh tế kiến tạo, công khai, minh bạch là động lực quan trọng nhất, đóng vai trò khơi thông, thúc đẩy và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực của đất nước cho phát triển.
Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã tập trung vào xây dựng mới, bổ sung, sửa đổi luật và các văn bản quy phạm pháp luật, đồng thời rà soát, sửa đổi, cắt giảm các thủ tục hành chính gây cản trở, khó khăn trong hoạt động kinh tế, xã hội. Tuy vậy, thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chậm được hoàn thiện, hệ thống thị trường hình thành và phát triển chưa đồng bộ; chất lượng nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế đang cản trở sự phát triển.
Chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng nhu cầu thực tiễn, một số luật mới ban hành đã phải sửa đổi, các quy định chưa đồng bộ còn chồng chéo, nhiều quy định gây khó khăn, cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực, chưa tạo môi trường thực sự thuận lợi để thu hút nguồn lực của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, khơi thông nguồn lực trong dân. Thủ tục hành chính còn rườm rà, dịch vụ công trực tuyến tuy đã được cải tiến nhưng chưa thuận tiện, thông suốt.
Hệ thống pháp luật và thực thi pháp luật chưa minh bạch, thiếu cụ thể và không ổn định, khả năng tiên liệu thấp dẫn đến rủi ro gia tăng cho các thực thể kinh tế.
Tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, xung đột giữa các văn bản quy phạm pháp luật gây nhiều khó khăn cho việc triển khai thực hiện, gây lãng phí thời gian, công sức, tiền bạc, bỏ lỡ cơ hội đầu tư thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, gia tăng chi phí và rủi ro đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Tính ổn định của pháp luật thấp, phải thường xuyên sửa đổi, bổ sung dẫn đến những tác động tiêu cực tới quyền, lợi ích hợp pháp của các thực thể kinh tế, gây nhiều khó khăn trong thực hiện pháp luật và hoạt động quản lý của bộ máy nhà nước.
Tổ chức thực thi pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu; phân cấp, phân quyền chưa triệt để, chưa rõ trách nhiệm; sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, giảm đầu mối, giảm cấp trung gian còn bất cập.
Thứ hai, môi trường kinh doanh chưa minh bạch, khó tiên đoán, chi phí không chính thức trở thành phổ biến.
Trong những năm qua, mặc dù đã có những đột phá về cải cách thể chế, hoàn thiện môi trường pháp lý về đầu tư kinh doanh với nhiều kết quả đáng khích lệ, tuy vậy hệ thống pháp luật và thực thi pháp luật vẫn chưa minh bạch, thiếu cụ thể. Môi trường pháp lý thiếu tính ổn định và khả năng tiên liệu thấp dẫn đến rủi ro gia tăng cho doanh nghiệp. Báo cáo tình hình phát triển doanh nhân, doanh nghiệp và Hiệp hội doanh nghiệp của Việt Nam do Viện Phát triển doanh nghiệp thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phản ánh trong năm 2022, tỷ lệ doanh nghiệp không bao giờ hoặc hiếm khi dự đoán được sự thay đổi trong quy định pháp luật của Trung ương lên tới 70,8%, trước đó năm 2021 là 68,8% và năm 2020 là 67,4%. Việc chính quyền địa phương thực thi chính sách, pháp luật của Trung ương cũng đang là vấn đề lớn với nhiều doanh nghiệp.
Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của VCCI cho thấy tỷ lệ dự đoán được của cộng đồng doanh nghiệp đối với việc thực thi pháp luật có chiều hướng suy giảm. Đa số doanh nghiệp không dự đoán được việc thay đổi và thực thi pháp luật của bộ máy quản lý nhà nước. Luật pháp kinh doanh bị hành chính hoá, can thiệp, nhũng nhiễu, trục lợi, gây rào cản, kìm hãm hoạt động của doanh nghiệp.
Báo cáo tình hình phát triển doanh nhân, doanh nghiệp và Hiệp hội doanh nghiệp của Việt Nam phản ánh năm 2022 có tới 71,7% doanh nghiệp đồng ý với nhận định “Tình trạng nhũng nhiễu khi giải quyết các thủ tục cho doanh nghiệp là phổ biến”, cao đáng kể so với con số 57,4% của năm 2021. Tình trạng nhũng nhiễu diễn ra ở các cấp, vào các thời điểm có thể nhũng nhiễu. Chủ cửa hàng ăn tại một phường thuộc trung tâm Hà Nội cho biết họ thường xuyên nhận được các cú điện thoại từ cơ quan chức năng ở phường đề nghị hỗ trợ cho các ngày lễ, tết, đi nghỉ mát, sinh nhật. Nếu chủ cửa hàng không biết điều, ngày hôm sau sẽ có chiếc xe đỗ ngay trước cửa, hết đường kinh doanh.
Bên cạnh đó, đội ngũ vệ sinh an toàn thực phẩm cũng thường xuyên đến kiểm tra, nhũng nhiễu cửa hàng. Đây là hiện tượng được gắn mác “Tham nhũng vặt” nhưng với số lượng khá lớn cửa hàng kinh doanh trong phường và số lần phải nộp thì số tiền nhũng nhiễu không hề nhỏ.
Hiện nay, doanh nghiệp, hộ kinh doanh phải trả chi phí không chính thức (CPKCT) trong hoạt động gia nhập thị trường, trong quá trình sản xuất kinh doanh, trong xử lý tranh chấp. Chi phí không chính thức diễn ra khá phổ biến. Các công việc chỉ đạt được kết quả mong đợi sau khi đã trả CPKCT. Doanh nghiệp và hộ kinh doanh phải trả CPKCT cho cán bộ thanh tra, kiểm tra trong các lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy, cho cán bộ quản lý thị trường, thanh tra, kiểm tra thuế. Tỷ lệ không nhỏ các doanh nghiệp phải chi trả CPKCT để đẩy nhanh việc thực hiện thủ tục đất đai; chi trả "hoa hồng" là cần thiết để có cơ hội thắng thầu; có tranh chấp song không lựa chọn Tòa án để giải quyết do lo ngại tình trạng "chạy án" là phổ biến.
Thực trạng này đã gióng lên hồi chuông báo động, đó là lý do ngày 19/4/2023, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện số 280/CĐ-TTg nhằm chấn chỉnh những tồn tại, hạn chế, tăng cường trách nhiệm, đẩy mạnh tinh thần dám nói, dám nghĩ, dám làm của một bộ phận cán bộ, công chức tại các bộ, cơ quan, địa phương, khắc phục tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm trong giải quyết công việc.
Đồng thời, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương hành chính và nâng cao hiệu lực, hiệu quả chỉ đạo, điều hành, tháo gỡ khó khăn; xử lý nghiêm minh những hành vi gây phiền hà, nhũng nhiễu, tham nhũng, tiêu cực, nhằm tạo dựng niềm tin cho cộng đồng doanh nhân.
Thứ ba, nghịch lý của nền kinh tế. Bất cập về thể chế kinh tế và môi trường kinh doanh đã trói buộc các thực thể kinh tế và kìm hãm động lực phát triển. Doanh nghiệp và các hộ sản xuất không phát huy được hết năng lực và hiệu quả trong sản xuất kinh doanh đã tạo nên nghịch lý lạ thường của nền kinh tế đó là: doanh nghiệp không muốn mở rộng quy mô; nền kinh tế khát vốn, nhưng không hấp thu được nguồn vốn sẵn có trong nước cho phát triển.
Thể chế đóng vai trò quan trọng nhất cho một xã hội thịnh vượng. Nền thể chế khuyến khích sự tham gia rộng rãi của người dân vào hoạt động kinh tế và chính trị, bảo vệ quyền sở hữu tài sản của người dân, khuyến khích sáng tạo, đổi mới (thể chế bao trùm) sẽ tạo động lực và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn. Ngược lại, quốc gia có thể chế chỉ phục vụ lợi ích của một nhóm nhỏ cầm quyền, dẫn đến tham nhũng, bóc lột, bất công xã hội (thể chế chiếm đoạt) sẽ kìm hãm sự phát triển, dẫn tới nghèo đói.
Tổng bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ thực trạng về thể chế của đất nước đó là: thể chế hiện đang là điểm nghẽn của điểm nghẽn và đột phá về thể chế là đột phá của đột phá. Vì vậy, để cải thiện mạnh mẽ môi trường kinh doanh theo hướng giảm chi phí tuân thủ, bảo đảm an toàn và phù hợp với thông lệ quốc tế; thúc đẩy tinh thần kinh doanh, tạo điểm tựa cho doanh nghiệp phục hồi và phát triển giải pháp quan trọng.
Một là, Đảng và Nhà nước phải đổi mới tư duy, đột phá trong cải cách thể chế, kiến tạo, vận hành nhà nước quản trị quốc gia hiệu lực, hiệu quả, phục vụ doanh nghiệp, phụng sự đất nước, đặt lợi ích quốc gia lên trên hết. Lúc này nếu không đổi mới tư duy, đột phá về cơ chế, chính sách, doanh nghiệp và các hộ kinh doanh khó có thể vượt qua khó khăn, ổn định và phát triển. Tổng bí thư đã chỉ đạo: “Cần quyết liệt cải cách thể chế trên nền tảng đổi mới tư duy trong cải cách mạnh mẽ nền hành chính hướng đến phục vụ người dân, doanh nghiệp.” Chỉ đạo của Tổng bí thư phản ánh thực trạng một nhà nước quản lý cứng nhắc cần phải chuyển sang nhà nước quản trị quốc gia liên thông, hiệu quả, phù hợp với xu hướng quản trị mới, trong đó đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại của cuộc CMCN 4.0 để phục vụ doanh nghiệp và nhân dân, phụng sự đất nước.
Để thể chế, chính sách sát với thực tiễn, có tính khả thi, Chính phủ cần thiết lập cơ chế đối thoại, phản biện chính sách hiệu quả, tạo điều kiện để cộng đồng doanh nghiệp và các hộ kinh doanh tham gia góp ý vào quá trình xây dựng pháp luật và hoạch định chính sách kinh tế.
Để tạo dựng nền thể chế bao trùm, Nhà nước phải thường xuyên sửa đổi, hoàn thiện môi trường pháp lý về đầu tư kinh doanh và thực thi nghiêm minh các chế tài tạo môi trường kinh doanh minh bạch, nâng đỡ doanh nghiệp phát triển, đồng thời xây dựng đạo đức kinh doanh, ngăn ngừa doanh nhân vướng vào vòng lao lý.
Hai là, khẩn trương kiểm soát, cắt giảm các thủ tục hành chính, thực hiện hiệu quả cải cách hành chính. Các bộ, ngành, địa phương khẩn trương rà soát tất cả các thủ tục hành chính liên quan tới thực hiện chi phí tuân thủ của doanh nghiệp để bãi bỏ, sửa đổi, bổ sung, thay thế, công bố mới thuộc lĩnh vực bộ, ngành, địa phương quản lý theo quan điểm phục vụ doanh nghiệp, phụng sự đất nước, đặt lợi ích quốc gia lên trên hết. Giải quyết các thủ tục hành chính theo cơ chế một cửa tại trụ sở cơ quan ổn định và hiệu quả.
Chính phủ nên thành lập một cơ quan chuyên trách thực hiện cải cách thủ tục hành chính thay vì giao cho từng bộ, ngành như hiện nay. Cơ quan chuyên trách này sẽ có trách nhiệm rà soát giảm thiểu thủ tục hành chính. Nếu thấy thủ tục nào không cần thiết có thể kiến nghị bãi bỏ luôn.
Ba là, cắt giảm tối đa các chi phí không hợp lý cho doanh nghiệp trong tuân thủ quy định pháp luật về điều kiện kinh doanh, cải thiện năng lực cạnh tranh và nâng xếp hạng chỉ số tuân thủ pháp luật. Đặc biệt cần tập trung rà soát, đánh giá toàn bộ các quy định về phí, lệ phí gây khó khăn, nhũng nhiễu doanh nghiệp và hộ kinh doanh.
Lập danh sách các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư, kinh doanh có nội dung chưa rõ, khó hiểu, mâu thuẫn, chồng chéo hoặc thiếu khả thi, khó tuân thủ để sửa chữa, bổ sung, bãi bỏ theo đúng thẩm quyền. Công bố kịp thời trên các phương tiện truyền thông về điều kiện kinh doanh đã được bãi bỏ, các điều kiện kinh doanh đã được đơn giản hóa, các quy định mới dễ làm phát sinh các chi phí không chính thức.
Bốn là, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giải quyết, xử lý các thủ tục hành chính liên quan tới hoạt động sản xuất kinh doanh, thực hiện một cách triệt để, thống nhất, xoá bỏ tình trạng "một cửa nhưng nhiều dấu", doanh nghiệp nộp hồ sơ giấy tờ và được trả kết quả trên hệ thống; có phương thức để doanh nghiệp chủ động biết được tiến trình xử lý hồ sơ để bổ sung, hoàn thiện nếu cần thiết theo phương thức trực tuyến.
Cùng với đó, Chính phủ cần ứng dụng các công nghệ mới như dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo trong quản lý, lưu trữ hồ sơ, xử lý yêu cầu hay vướng mắc của doanh nghiệp để đẩy nhanh thời gian giải quyết các thủ tục liên quan tới kinh doanh, đầu tư. Việc ứng dụng công nghệ còn giảm tiếp xúc giữa doanh nghiệp và người dân với các đầu mối xử lý thủ tục, giảm thiểu nguy cơ phát sinh chi phí không chính thức.
Năm là, các bộ, ngành và địa phương định kỳ hàng tháng hoặc hàng quý gặp gỡ, đối thoại với doanh nghiệp và các hộ kinh doanh để giải quyết kịp thời các khó khăn, vướng mắc; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, dịch vụ bưu chính trong tiếp nhận giải quyết thủ tục hành chính, giảm tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ công quyền với doanh nghiệp và người dân trong giải quyết công việc liên quan tới hoạt động đầu tư, sản xuất kinh doanh.
