Giải bài toán đường vành đai TP.HCM: “Thừa giải pháp… thiếu thực thi”?

Thừa giải pháp…

Theo quy hoạch, TP.HCM sẽ có 3 tuyến đường vành đai với tổng chiều dài khoảng 356 km. Trong đó, đường vành đai 2 đảm nhận chức năng phân luồng giao thông trong khu vực nội thành; đường vành đai 3, vành đai 4 có tính chất liên kết vùng, kết nối các khu công nghiệp, khu đô thị của vùng kinh tế trọng điểm phía nam.

Tuy nhiên đến nay, TP mới chỉ đưa vào khai thác được khoảng 71 km đường vành đai (vành đai 2 khoảng 55 km, vành đai 3 hơn 16 km), đường vành đai 4 còn đang trong quá trình chuẩn bị dự án, chưa được đầu tư xây dựng.

Và theo báo cáo mới nhất của Sở GTVT TP.HCM, đường vành đai 2 còn 14 km chưa khép kín, được chia thành 3 đoạn tương ứng với 4 dự án, gồm: đoạn từ cầu Phú Hữu (Q.9) đến xa lộ Hà Nội, đoạn từ xa lộ Hà Nội đến đường Phạm Văn Đồng (Q.Thủ Đức), đoạn 3 từ Phạm Văn Đồng - nút giao Gò Dưa, QL1 (Q.Thủ Đức) và đoạn 4 từ QL1A - Nguyễn Văn Linh.

Trong đó, đoạn 1 và đoạn 2 đến nay vẫn chưa được thông qua chủ trương đầu tư các dự án để làm cơ sở triển khai thực hiện. Điều đáng nói, mặc dù 2 dự án đã được UBND TP phê duyệt đề xuất dự án từ tháng 12/2016, thế nhưng, các doanh nghiệp tham gia đầu tư tới nay vẫn chưa xác lập được phương án tài chính khả thi. Mặt khác, giai đoạn đó 2 dự án trên được phê duyệt đầu tư theo hình thức BT (xây dựng - chuyển giao), trong khi theo chỉ đạo của UBND TP, Sở Kế hoạch - Đầu tư đang xây dựng quy trình thực hiện dự án theo hình thức PPP (đối tác công - tư, trong đó có hình thức BT) để triển khai thống nhất chung trên toàn địa bàn TP. Do đó, dự án phải nằm chờ gần 4 năm và tới nay vẫn “giậm chân tại chỗ”.

Trước những vấn đề đó, Sở GTVT đã đưa ra nhiều giải pháp và  kiến nghị UBND TP chỉ đạo Sở Kế hoạch - Đầu tư với vai trò cơ quan thường trực Hội đồng thẩm định chủ trương đầu tư các dự án sớm xem xét, thẩm định đối với hồ sơ đề xuất các dự án; kịp thời báo cáo Thường trực UBND TP, Ban Thường vụ Thành ủy có ý kiến chỉ đạo để thông qua HĐND TP trong tháng 12 năm nay, đối với 2 dự án đoạn 1 và đoạn 2.

Theo thông tin chi tiết, dự án vành đai 3 tổng chiều dài hơn 90 km cũng vừa hoàn thiện báo cáo tiền khả thi. Trong đó, 2 dự án thành phần 1 là 1A và 1B thuộc đoạn Tân Vạn - Nhơn Trạch đã xác định được nguồn vốn, phương thức đầu tư, dự kiến sớm được triển khai ngay trong quý 1/2021.

… nhưng thiếu thực tiễn

Điều đáng nói, các đường vành đai được nhận định là hệ thống “xương sống” của hệ thống giao thông TP. Và các dự án đường vành đai 2, vành đai 3 được cho là đã rục rịch từ rất sớm phục vụ cho công tác triển khai, với hy vọng giải quyết tình trạng ách tắc giao thông đang ngày càng nghiêm trọng. Thế nhưng, thực tế và theo báo cáo mới đây nhất của Sở GTVT thì: “các giải pháp để giải quyết những tồn tại và vướng mắc này vẫn còn nguyên trên giấy. Và điều này chính là nguyên nhân cản trở, ảnh hưởng tới tiến độ của các dự án”.

Trao đổi với báo chí về những tồn tại và vướng mắc liên quan tới các dự án đường vành đai, đại diện lãnh đạo Sở GTVT, cho biết: Hiện Sở GTVT đã tham mưu kiến nghị UBND TP.HCM, bố trí nguồn vốn ngân sách để thực hiện công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đối với 2 phân đoạn từ cầu Phú Hữu đến xa lộ Hà Nội, từ xa lộ Hà Nội đến đường Phạm Văn Đồng và đã được UBND TP chấp thuận. Tuy nhiên, đến nay, 2 dự án này vẫn chưa được thông qua chủ trương đầu tư.

Riêng đoạn 3 từ Phạm Văn Đồng - nút giao Gò Dưa được triển khai thi công từ năm 2017 với tổng vốn đầu tư hơn 2.100 tỉ đồng (gồm cả chi phí giải phóng mặt bằng) và đến nay cũng đang tạm ngưng. Nguyên nhân, Sở Tài nguyên - Môi trường, Sở Tài chính chưa hoàn thành rà soát, báo cáo và dự thảo văn bản để UBND TP trình Thủ tướng xem xét chấp thuận các khu đất để thanh toán cho nhà đầu tư theo hợp đồng; tiến độ giải phóng mặt bằng do Q.Thủ Đức thực hiện còn chậm và nhà đầu tư chậm trễ trong việc lập hồ sơ điều chỉnh dự án...

Cũng theo đại diện Sở GTVT TP, thời gian vừa qua Sở thừa nhận TP.HCM đã tích cực triển khai rất nhiều dự án mở rộng cầu, đường, làm cầu vượt giải tỏa các điểm nghẽn giao thông, nhưng đó chỉ là giải pháp mang tính cấp bách, giải quyết cục bộ. Do đó, TP.HCM muốn thoát khỏi kẹt xe thì phải nhanh chóng hoàn thiện hệ thống đường vành đai cùng các công trình giao thông quy mô lớn.

Liên quan tới những rào cản và khó khăn nhất hiện nay, đại diện Sở GTVT TP.HCM, cho biết: Hiện khó khăn lớn nhất để triển khai các phân đoạn khép kín đường vành đai 2 và triển khai tiếp vành đai 3, vành đai 4, chính là xác lập phương án tài chính khả thi. Cụ thể, việc đầu tư theo hình thức BOT chỉ phù hợp với tuyến đường làm mới, đồng thời trạm thu phí không quá gần với trạm thu phí khác và nguồn thu phải phù hợp với chi phí đầu tư. Nếu đầu tư theo hình thức BT, cần phải có đủ quỹ đất có giá trị phù hợp để thanh toán cho nhà đầu tư. Tuy nhiên với thực tế hiện nay, quỹ đất trên địa bàn TP không nhiều, chưa đủ khả năng đáp ứng.

Về bản chất, TP.HCM vẫn có thể tiếp tục triển khai các dự án theo loại hình BT theo hướng doanh nghiệp xây dựng, sau đó chuyển giao lại cho TP. Song song đó, TP.HCM phải lên kế hoạch và chuẩn bị sẵn một khoản tiền để trả lại cho nhà thầu. Tuy nhiên, do ngân sách không đủ đáp ứng nên TP đã chọn phương án trả bằng đất, gọi là đổi đất lấy hạ tầng. Theo quy định, miếng đất sẽ được đem bán đấu giá công khai, minh bạch, sau đó dùng tiền này trả cho nhà thầu của dự án. Vấn đề là miếng đất được đem ra đấu giá phải là đất “sạch” và đã có trong quy hoạch, vì đất chưa có quy hoạch thì không thể định giá và kéo theo nhiều rủi ro cho doanh nghiệp về sau. Song, "trên thực tế, hiện quỹ đất đủ điều kiện, trên địa bàn TP đến nay hầu như không còn. Do đó, TP.HCM gần như không còn cách nào ngoài việc tiếp tục chờ đợi. Mặt khác, vay vốn ODA sẽ phải ràng buộc rất nhiều điều kiện và gia tăng áp lực nợ công" – đại diện Sở GTVT cho biết.

Như vậy, mặc dù rất nhiều các giải pháp đã được đưa ra để thực hiện các đường vành đai được cho là hệ thống “xương sống” của giao thông TP.HCM. Tuy nhiên, trên thực tế thì những tồn tại và vướng mắc này vẫn “thiếu thực thi”, chưa được giải quyết chính là nguyên nhân đến tình trạng bị ùn tắc giao thông trong suốt thời gian qua.