Gỡ rào cản cho PPP: Cần giải “nút thắt” từ thể chế

>> Cần hoàn thiện các quy định, hướng dẫn để thúc đẩy các dự án PPP phát triển

Theo đó, tháng 6/2020, Quốc hội đã thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (Luật PPP), có hiệu lực từ ngày 01/01/2021. Luật ra đời được kỳ vọng như một trong những phương thức phát huy sức mạnh của các thành phần kinh tế một cách hiệu quả. Thế nhưng, từ khi Luật có hiệu lực đi vào thực tiễn, phương thức này vẫn chưa thể tạo ra được sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư, dù dư địa cho huy động nguồn lực xã hội tham gia đầu tư các dự án công cùng Nhà nước còn rất lớn.

Nguyên nhân được chỉ ra, do tiềm lực tài chính của doanh nghiệp thực hiện các dự án hay nhà đầu tư không mạnh, việc huy động vốn vay của các doanh nghiệp này chủ yếu phụ thuộc vào các tổ chức tín dụng. Trong khi đó, đa số các tổ chức tín dụng đều đánh giá các dự án đầu tư đường bộ cao tốc theo phương thức PPP là lĩnh vực đầu tư không hấp dẫn, vì tổng vốn đầu tư lớn, thời gian hoàn vốn kéo dài và có nhiều rủi ro về phương án tài chính.

Trong khi đó, giải thích về sự không “mặn mà” của nhà đầu tư đối với dự án PPP, các chuyên gia cho rằng, điều quan trọng nhất của doanh nghiệp hiện nay là cần sân chơi bình đẳng về vốn, thay vì chỉ mặc định mỗi nguồn vốn tín dụng sẽ rất khó cho doanh nghiệp. Tại sao Nhà nước không triển khai phát hành trái phiếu cho doanh nghiệp vay hoặc mở quỹ đầu tư phát triển hạ tầng giao thông.

Thực tế cho thấy, dù phương thức PPP là cơ hội để thu hút các nguồn lực xã hội tham gia xây dựng mạng lưới đường cao tốc. Thế nhưng, từ trước tới nay, Việt Nam mới khai thác chủ yếu loại hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT), bởi khó áp dụng các loại hợp đồng khác như xây dựng - chuyển giao - kinh doanh (BTO), xây dựng - chuyển giao - thuê dịch vụ (BTL), đặc biệt là hợp đồng kinh doanh - quản lý (O&M), vì các dự án cao tốc đều do Nhà nước đầu tư, trong khi phương thức PPP có 7 loại hợp đồng dự án.

Vì thế, theo các chuyên gia, cần mở rộng các hình thức hợp đồng, điều kiện về vốn huy động ít áp lực hơn hình thức hợp đồng BOT.

>> 5 dự án giao thông trọng điểm: Không triển khai PPP do giải phóng mặt bằng lớn

Bên cạnh đó, nhượng quyền khai thác, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc được đầu tư công cũng đang là loại hình rất được nhà đầu tư tư nhân quan tâm. Như mô hình “đầu tư công quản lý tư” có thể kích hoạt được sự tham gia của các nhà đầu tư, nhưng mô hình này đang vướng các quy định của Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách.

Từ thực tế đã nêu, nhiều chuyên gia đề xuất, muốn phương thức PPP đạt được như kỳ vọng, cần giải “nút thắt” từ thể chế. Theo đó, Nhà nước làm đường rồi bán quyền thu phí cũng chính là hình thức hợp đồng của phương thức đầu tư PPP theo hợp đồng O&M. Và đây được cho là một trong những mô hình tỏ rõ hiệu quả mà nhiều quốc gia như: Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc,... đã áp dụng.

Đánh giá về phương thức PPP, Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cũng chỉ rõ, hiện nay, chính sách về hình thức PPP trong phát triển hạ tầng giao thông của Việt Nam vẫn còn một số bất cập cần tháo gỡ như: Luật Đất đai cấm việc thế chấp đất đai và tài sản gắn liền với đất để đảm bảo cho bên vay, nên đối tác nước ngoài không dám cho vay; Luật PPP chỉ đưa ra cam kết bảo lãnh chuyển đổi thành USD 30% doanh thu bằng VNĐ cho các dự án PPP do Quốc hội hoặc Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư hiện quá ít;

Quỹ bù đắp tài chính, đảm bảo doanh thu và chia sẻ rủi ro hiện nay thiếu các hướng dẫn hiện hành liên quan; Luật PPP yêu cầu hợp đồng PPP phải được điều chỉnh bởi luật pháp Việt Nam, trong khi Bộ luật Dân sự lại cho phép chọn pháp luật nước ngoài; Thời hạn thu xếp tài chính hiện quá ngắn, chỉ 18 tháng kể từ khi ký kết hợp đồng dự án; Chưa có quy định cụ thể về việc thẩm định đối với cơ quan nhà nước về việc chuyển nhượng vốn, có thể gây trở ngại cho nhà đầu tư; Luật PPP giới hạn các trường hợp được chấm dứt hợp đồng PPP trước hạn;

Luật PPP cũng loại bỏ quyền can thiệp và tiếp quản dự án của bên cho vay trong trường hợp vi phạm quy định trong tài liệu cấp vốn dự án; Luật PPP không quy định rõ các bên có được tự do thỏa thuận các nguyên nhân khác để được phép sửa đổi hợp đồng hay không và được thực hiện như thế nào.

Ngoài những rào cản, vướng mắc đã nêu, trước đó, tại Tọa đàm “Tìm kiếm phương thức hợp tác công tư hiệu quả trong các dự án xây dựng và vận hành đường cao tốc theo mô hình BOT tại Việt Nam”, nhiều chuyên gia cũng đánh giá, pháp luật về đầu tư theo phương thức PPP cơ bản đã hình thành, với hệ thống văn bản tương đối hoàn chỉnh, bao gồm 1 Luật, 2 Nghị định hướng dẫn thi hành và một số văn bản có liên quan. Tuy nhiên, sau gần 2 năm triển khai vào thực tiễn, đã xuất hiện những mâu thuẫn, chồng chéo trong các quy định, gây khó cho nhà đầu tư.