Kinh tế TP. HCM cần “sốc lại tinh thần và sức khỏe” trong bối cảnh mới

TS.TÔ VĂN TRƯỜNG - Chuyên gia độc lập về Tài nguyên và Môi trường• 14/04/2023 05:00

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, Quý 1/2023 Thành phố Hồ Chí Minh thuộc nhóm 10 địa phương có tốc độ tăng trưởng thấp nhất cả nước, vì sao nên nỗi?

>>TP Hồ Chí Minh cần cơ chế phát triển đột phá để tiên phong trung hòa phát thải

Thành phố Hồ Chí Minh - ngọn cờ đầu về tăng trưởng kinh tế của cả nước chỉ tăng 0,7%, kết quả cho thấy sự ảm đạm chưa từng thấy, khi thành phố thuộc nhóm 10 địa phương có tốc độ tăng trưởng thấp nhất cả nước, quả là rất sốc, vì ngoài khả năng dự báo....

Nguyên nhân do đâu

Thành phố Hồ Chí Minh bị giảm tăng trưởng sâu như thế tác động rất lớn đến kinh tế xã hội của cả nước thì không ổn chút nào. Từ chỗ đóng góp gần 1/3 ngân sách nhà nước hàng năm trong thập kỷ trước, mấy năm gần đây mức đóng góp ngân sách đã giảm chỉ còn khoảng ¼ ngân sách, Thành phố Hồ Chí Minh đang đối mặt với nguy cơ mất vị thế là đầu tàu kinh tế của cả nước.

cú sốc phong tỏa Covid 19 và suy thoái kinh tế làm thay đổi hành vi tiêu dùng của người dân TP.HCM khi hệ số nhân tiêu dùng sụt giảm

Cú sốc phong tỏa Covid-19 và suy thoái kinh tế làm thay đổi hành vi tiêu dùng của người dân TP.HCM khi hệ số nhân tiêu dùng sụt giảm

Đã có một số phân tích về nguyên nhân và đề xuất giải pháp của các chuyên gia để Thành phố tăng tốc trở lại về kinh tế như cải thiện chính sách tài chính, tiền tệ, mở rộng thị trường xuất khẩu, ổn định thị trường bất động sản và trái phiếu…

Theo tôi nghĩ nguyên nhân chính vẫn là do yếu tố con người. Sau những sóng gió của đại dịch Covid-19 và chiến dịch giải cứu công dân làm hàng trăm cán bộ ngành y tế và ngoại giao vướng vòng lao lý, cơn bão bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp tiếp tục quét qua thành phố làm cho cán bộ phần đông ngồi yên thủ thế, tính “ỳ” lớn, chùn tay vì sợ. Quý 1/2023 giải ngân vốn đầu tư công quá thấp cũng một phần do các đầu mối sợ trách nhiệm, cho dù các đoàn công tác của Chính phủ đã đốc thúc và có những hứa hẹn về chủ trương bảo vệ người dám nghĩ, dám làm.

Tuy nhiên, công tác thoả thuận phát triển các dự án đã có trong các quy hoạch cấp Chính phủ, cấp bộ trên địa bàn thành phố như chủ trương đầu tư, điều chỉnh cục bộ quy hoạch, thoả thuận địa điểm, hướng tuyến công trình hiện nay còn quá chậm. Công tác phối hợp, chia sẻ thông tin hạ tầng hiện hữu phục vụ công tác thiết kế như giao thông, kênh rạch, cấp thoát nước, điện, thông tin liên lạc, cây xanh … còn quá nhiêu khê, kéo dài. Đầu tư vào công nghệ hầu hết chưa thành công vì công nghệ không chỉ cần tiền mà quan trọng là ý tưởng và sáng tạo công nghệ.

TS.Tô Văn Trường Chuyên gia độc lập về Tài nguyên và Môi trường

Người dân TP.Hồ Chí Minh vốn rất năng động, phóng khoáng, hào hiệp, nhanh nhạy trong thương trường. Tuy nhiên, bản sắc quyết đoán, sáng tạo và dám nghĩ, dám làm của bộ máy chính quyền, doanh nghiệp và người dân TPHCM đã bị mai một và thay thế bằng tư duy phòng thủ, không làm, không sai.

Bên cạnh đó, cú sốc phong tỏa Covid 19 và suy thoái kinh tế làm thay đổi hành vi tiêu dùng của người dân TP.HCM khi hệ số nhân tiêu dùng sụt giảm, du lịch đóng băng, đơn hàng sản xuất giảm, đầu tư công đình trệ, các rào cản về chính sách và thủ tục hành chính mới làm nản lòng các nhà đầu tư trong và nước ngoài là bức tranh toàn cảnh mà chính quyền TP. HCM đối mặt và phải cải thiện để đem lại hành lang đầu tư kinh doanh thông thoáng cho tư nhân, doanh nghiệp và tạo niềm tin cho người dân.

>>Tái cấu trúc bền vững vùng kinh tế Đông Nam Bộ (Kỳ 1): Các điểm nghẽn

Hành động từ sáng kiến

Có lẽ thời điểm này, rất cần đến “tinh thần Võ Văn Kiệt” ở chỗ cần có những quyết định đột phá khi quy định không cấm, tuy không có văn bản hướng dẫn. Cần có hành động thay vì ngồi chờ Trung ương, bởi vì mỗi ngày chờ đợi qua đi, có nghĩa cơ hội tăng trưởng bị mất đi. Cần có luật sư giỏi để cho ý kiến đột phá như thế nào mà không “phạm quy” để bị Trung ương “tuýt còi”.

Bí thư Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên và Chủ tịch Phan Văn Mãi nhận ra vấn đề “tắc nghẽn” của nền kinh tế nên cũng đốc thúc rất tích cực, đặc biệt là đẩy nhanh thủ tục giải phóng mặt bằng, tháo gỡ các vướng mắc kể cả các dự án ngoài ngân sách nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế.

Trong bối cảnh kinh tế chậm tăng trưởng và những thách thức phát triển bền vững, chúng ta cần phải học hỏi tinh thần của những người đã từng đối mặt với những thử thách tương tự và đã vượt qua chúng. Ông Võ Văn Kiệt, người được biết đến với tài năng lãnh đạo và những cống hiến cho sự phát triển của Việt Nam, là một trong số đó. Nhưng việc học hỏi không chỉ đơn thuần là nhớ lại những kỷ niệm của người đi trước, mà còn là thấu hiểu tinh thần, tư tưởng, và hành động của họ.

Vì vậy, chúng ta cần tinh thần mạnh mẽ để chuyển đổi hệ thống và phát triển bền vững cho đất nước nói chung và TP. HCM nói riêng. Chúng ta không thể chỉ dựa vào khẩu hiệu và nói suông mà cần hành động cụ thể thông qua các chính sách và luật pháp.

Tuy nhiên, để dám đột phá về tư duy và hành động, đáp ứng nhanh nhu cầu hồi phục kinh tế của Thành phố, cần vượt qua một rào cản tâm lý cố hữu của hệ thống quản lý xưa nay vẫn mặc nhiên quan niệm : người dân được làm những gì pháp luật không cấm, còn cán bộ chỉ được làm những gì pháp luật cho phép (!)

Một ví dụ trước mắt là Dự án Tuyến đường sắt Số 1 đã hoàn thành 94% hạng mục nhưng công ty vận hành tuyến đường này thiếu kinh phí, lại đang mắc nợ, nhân viên lần lượt ra đi vì công ty còn thiếu tiền lương, chỉ còn hơn 20 người làm việc lay lắt. Một dự án ODA quan trọng tới phát triển kinh tế – xã hội như thế, và thỏa thuận ODA có nghĩa là hiệp ước quốc tế, thế mà chỉ một công ty nhỏ để vận hành tuyến đường vẫn phải mãi trông chờ quyết định ở Trung ương, bên này đá quả bóng trách nhiệm qua bên kia, trong khi Thành phố đã kêu tới Trung ương, nhà tài trợ Nhật Bản (JICA) cũng đã nhiều lần có văn bản đôn đốc các cấp sớm xem xét giải quyết, mà vẫn chưa giải quyết được, thì vô lý quá! Chậm quyết định về công ty vận hành tuyến đường sắt có nghĩa là chậm tuyển dụng cho đủ số khoảng 700 nhân viên, chậm huấn luyện cho số nhân viên này (mất thời giờ không ít), tức là chậm khởi động vận hành tuyến đường. Mà 1 ngày chậm khởi động tức là thiệt hại không nhỏ về kinh tế – xã hội.

Có thể nào cứ quyết định cho Công ty vận hành vay kinh phí cần thiết nhằm đáp ứng điều kiện hợp đồng đã ký kết với Nhật Bản? Đó là giải pháp trước mắt nhằm tránh các nhà thầu khiếu kiện chủ đầu tư do không cung cấp được nhân sự để tiếp nhận đào tạo, chuyển giao công nghệ theo hợp đồng ban đầu, và tiếp theo nhanh chóng đưa tuyến đường sắt vào vận hành sau nhiều lần lỗi hẹn.

Như vậy, có thể so sánh sai phạm nhỏ là cho Công ty vận hành vay kinh phí để tránh sai phạm lớn là vi phạm điều ước quốc tế ODA; vừa để phát huy nhanh chóng lợi ích lớn, vừa để tránh thiệt hại lớn do các nhà thầu khiếu kiện. Đặt lên bàn cân thì thấy Thành phố nên có quyết định đột phá về việc này thay vì ngồi chờ Trung ương không biết đến bao giờ mới có kết quả.

Ví dụ thứ hai: Tuổi trẻ Việt Nam năng động và có nhiều sáng kiến khởi nghiệp, chỉ có trở ngại lớn là thiếu vốn. Có thể nào Thành phố lập nguồn vốn để hỗ trợ các dự án khởi nghiệp được không? Có thể bắt đầu bằng một cuộc thi để tiếp nhận những đề án khởi nghiệp với yêu cầu hỗ trợ cụ thể. Cần có một ban chuyên môn để thẩm định, chọn những đề án có triển vọng để Thành phố hỗ trợ. Có lẽ không đặt nặng những chỉ tiêu theo lối mòn như về tính khả thi, tỷ suất lợi ích : chi phí, bởi vì triển vọng khởi nghiệp không phải lúc nào cũng có thể tính ra những con số của đồng tiền. Cần có những con người có chí với cái tâm trong sáng để tránh nhũng lạm, lãng phí trong những công việc khó cân đo đong đếm bằng những con số cụ thể. Ngày xưa, ông Võ Văn Kiệt chỉ với cái tâm trong sáng như thế, cộng với suy nghĩ có tầm nhìn và đôi tai biết nghe, dám nghĩ, dám chịu trách nhiệm mà làm được rất nhiều việc có lợi ích cho dân, cho nước.

Từ hai ví dụ trên, Thành phố có thể thấy nhiều việc, nhiều lĩnh vực cần quyết định đột phá trên tinh thần việc nào không bị cấm thì có thể làm. Đó là tinh thần sống theo pháp luật trong một xã hội tiên tiến, và thể hiện tinh thần của một Thành phố năng động, xứng đáng là đầu tàu của cả nước.

Một yếu tố nữa cần phải quan tâm, đó là hệ thống quản lý của ta hành động rất nhanh khi xử lý tình huống sai phạm, kể cả biện pháp cực đoan như cấm, đình chỉ, khởi tố, nhưng lại rất chậm chạp trong việc điều chỉnh chính sách và khôi phục trạng thái bình thường. Thế nên chờ được vạ thì má đã sưng, thậm chí chờ đợi vô vọng chưa biết bao giờ mới được vạ (!).

Một mảng mà Thành phố cũng cần có dũng khí: làm trong sạch ngành ngân hàng và chứng khoán, có thế mới thu hút vốn đầu tư và ổn định tâm lý những người muốn bỏ tiền vào sự phát triển kinh tế – xã hội của Thành phố. Làm mạnh việc này thì không sợ phạm luật, nhưng có thể “đụng chạm” đến “sân sau” và “nhóm lợi ích”. Dũng khí cần thiết là ở chỗ đó.

Thêm một mảng rất cần sự khai thông quyết liệt là hạ tầng đô thị và cảnh quan môi trường. Những dự án giao thông trọng điểm đáng lẽ đã phải được hoàn tất từ chục năm trước, giờ vẫn còn ì ạch. Trong khi một tuyến đường được hoàn tất là mở ra vô số cơ hội làm ăn và tăng trưởng; còn một tuyến đường ì ạch là bao nhiêu cơ hội bị lãng phí. Điều này ai cũng rõ, nhưng Trung ương vẫn còn sức ỳ và Thành phố thì vẫn chờ đợi. Lãnh đạo Thành phố cần làm rõ quyền hạn, trách nhiệm và quyền lợi của các ban, ngành, không được nhũng nhiễu các doanh nghiệp và người dân. Ai làm không tốt thì phải kỷ luật hoặc điều chuyển để người dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm lên thay, để có thể đảm nhiệm tốt trong việc phát triển kinh tế – xã hội.

Từ trước đến nay, TP.HCM đã đóng góp rất nhiều cho ngân sách quốc gia, trong khi chỉ được giữ lại một phần nhỏ kinh phí từ nguồn thu của Thành phố nên rất thiếu nguồn đầu tư cho hạ tầng và các công trình trọng điểm. Đã đến lúc Trung ương điều chỉnh chính sách này để tăng nguồn kinh phí và quyền chủ động cho Thành phố.

Trước hết, cần có ngay quy định về khuyến khích và bảo vệ cán bộ dám làm, dám chịu trách nhiệm, kể cả khi họ thất bại trong thực thi nhiệm vụ, ít nhất là nhiệm vụ do lãnh đạo Chính phủ hoặc người đứng đầu địa phương giao trực tiếp. Sau đó là đẩy nhanh tiến độ ban hành chính sách và pháp luật để khắc phục ngay các lỗi hệ thống cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội, ví dụ những bất cập trong đấu thầu, phát hành trái phiếu, công tác cán bộ, kê khai tài sản, phòng chống tham nhũng…

Bằng cách giải phóng và phát huy tối đa mọi nguồn lực trong xã hội, chúng ta có thể tạo điều kiện cho mọi người dân phát huy năng lực của mình. Chỉ khi chúng ta làm được điều này, đất nước mới có thể phát triển bền vững và đem lại lợi ích cho toàn thể xã hội.