Gửi bình luận
Cách thức và kết quả phản ứng khác nhau giữa các quốc gia trước đại dịch khiến nhiều người trở lại với cuộc tranh luận thiên thu bất tận: đâu là hình thức chính quyền tốt nhất để phục vụ con người?
Chính phủ Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong các quốc gia xử lý khá tích cực công tác dập dịch COVID-19.
COVID-19 đã đặt nhân loại vào vị thế bình đẳng. Bất kể giàu nghèo, sang hèn, già trẻ, chức tước địa vị, giới tính... mọi cá nhân đều chung nguy cơ trở thành nạn nhân của virus cúm. COVID-19 đã vô hiệu hóa các quy luật thị trường, khiến thị trường không còn duy trì được ưu điểm về tính hiệu lực, hiệu quả, hay linh hoạt trong khả năng đáp ứng nhu cầu.
Phản ứng chậm chạp của các chính quyền dân chủ
Sự bùng phát của COVID-19 nhắc nhở nhân loại về những giá trị cộng đồng mà mọi thành viên phải coi trọng. Cho dù trình độ phát triển khác nhau nhưng sẽ không một quốc gia nào có thể biệt lập theo đuổi sự thịnh vượng và an toàn cho riêng mình. Ý tưởng về một thế giới đại đồng - nơi con người không phân biệt màu da hay quốc tịch cùng chung tay xây dựng cuộc sống dựa trên các giá trị tập thể mang tính phổ quát, lại có thêm sức sống.
Mô hình “nhà nước trách nhiệm” đến từ những hành động thực tiễn, hữu ích cho cộng đồng, chứ không phải dựa trên các cam kết pháp lý giữa công dân và chính quyền như tại các xã hội phương Tây.
Cũng chính COVID-19 giúp nhân loại nhận thức rõ hơn vai trò của các thể chế công trong việc bảo đảm các giá trị chung, vượt trên các lợi ích cá nhân vị kỷ. Hai nguyên nguyên tắc cốt lõi của một nền dân chủ, như nhà triết học người Anh, Jerremy Bentham, đã chỉ ra, đó là "Bình đẳng chính trị" và "Sự kiểm soát của đại chúng đối với quyền lực chính trị". Chính hai nguyên lý căn bản này đã dẫn đến sự thiết lập các chính quyền với những thẩm quyền bị giới hạn và kiểm soát chặt chẽ.
Do đó, khi dịch cúm manh nha, các chính quyền dân chủ phương Tây đã hành động chậm chạp, lúng túng, và kém hiệu quả. Các chính khách không chỉ lo ngại nếu hành động quyết liệt thì có thể vi phạm các quyền cá nhân hoặc động chạm đến các nhóm lợi ích. Họ cũng đồng thời phải dè chừng sự tấn công có thể đến từ các đối thủ chính trị.
Các chính quyền dân chủ đại diện lấy lợi ích công làm cơ sở cho hành động. Tuy nhiên, quá trình xác định thế nào là lợi ích công để có thể can thiệp lại thường rất mất thời gian, dẫn đến phản ứng chậm chạp và thiếu quyết liệt.
Có thể bạn quan tâm
09:53, 16/10/2019
06:00, 01/04/2020
15:24, 27/02/2019
05:00, 22/02/2019
11:48, 02/09/2018
COVID-19 cũng lột tả những hạn chế của chủ nghĩa tự do - nền tảng tư tưởng cho các chế độ dân chủ phương Tây. Bất chấp những cảnh báo, người dân tại nhiều nước phương Tây vẫn tỏ ra chủ quan, tự do di chuyển, và vẫn tụ tập đông người.
Chính quyền thì không thể quyết liệt can thiệp vào các quyền cá nhân đó. Có thể nói, sự lây lan nhanh chóng của virus cúm tại các xã hội dân chủ hàng đầu thế giới có một phần đóng góp rất lớn từ sự tôn trọng các quyền tự do cá nhân.
Đại dịch đã cho thấy nếu các quyền cá nhận bị tuyệt đối hóa, thì cộng đồng xã hội có thể phải tạm dừng lại. Trước đại dịch, chúng ta nhận ra rằng tự do của cộng đồng không thể là phép cộng giản đơn của các quyền tự do cá nhân. Những quyền chính trị cá nhân thiêng liêng mà ngày thường chúng ta theo đuổi bỗng chốc lại trở thành tác nhân đe dọa sự an nguy của cộng đồng.
Hiệu lực và hiệu quả của các nhà nước trách nhiệm
Ở một thái cực khác, các nhà nước phương Đông với cấu trúc tập trung quyền lực hoặc đã từng trải qua truyền thống tập quyền lại thể hiện uy lực và hiệu quả cao khi ứng phó dịch COVID-19. Nói cách khác, đại dịch đã một lần nữa chứng minh, một chính quyền tốt không hẳn là chính quyền hành động dựa trên nguyên tắc số đông. Các nhà nước tập quyền đã phản ứng mau lẹ với việc sử dụng tổng lực các phương tiện sẵn có trong tay.
Ý kiến của giới chuyên môn nhanh chóng được lắng nghe và chuyển hóa thành hành động của chính quyền – điều thường rất dễ bị bỏ ngoài tai dưới các chế độ dân chủ đại diện, vốn vận hành dựa trên nguyên tắc đa số. Thành công của Trung Quốc, Hàn Quốc, và Đài Loan trong việc dập dịch hay Việt Nam cho đến nay trong việc kiểm soát sự lây lan dịch cúm là điều không thể không ghi nhận.
Mô hình nhà nước là trung tâm đã cho thấy những giá trị của nó. Đó là một nhà nước đại diện cho cả cộng đồng chứ không phải một nhóm riêng đa số nào cả. Bổn phận chính trị của nhà nước là phải làm những điều tốt, đáp ứng mong đợi của mọi người dân trong cộng đồng. Dịch cúm là tình huống đe dọa an nguy cộng đồng cho nên nhà nước được phép thực thi mọi hành động cần thiết để ứng phó. Khi đó, các giá trị cá nhân nghiễm nhiên phải đặt sau các giá trị chung của cộng đồng.
Thể chế công và các giá trị cộng đồng
Nếu thế giới hiện đại được đặc trưng bởi sự phức tạp, thay đổi nhanh, và phụ thuộc lẫn nhau, thì nhân loại sẽ thường xuyên phải đối diện với những vấn đề nan giải.
Khi đó, trước sự an nguy của cộng đồng, các giá trị và lợi ích tập thể mới bộc lộ vai trò và ý nghĩa rõ hơn. Cũng khi đó, những hạn chế cố hữu của các chủ thể thị trường và chủ thể xã hội khiến họ không đủ khả năng cũng như sự chính danh để hiện thực hóa các giá trị được chia sẻ bởi mọi thành viên trong cộng đồng.
COVID-19 khiến người ta nhớ lại nhận định của John Donne, học giả, nhà thơ người Anh từ thế kỷ 16: "không có ai tự mình là một hòn đảo biệt lập. Mỗi người đều là một phần của lục địa, một bộ phận của tổng thể". Nhận định này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của cộng đồng xã hội mà mỗi cá nhân là một thành viên trong đó. COVID-19 cũng khiến các quốc gia ý thức thêm được rằng: không một nước nào có thể biệt lập theo đuổi sự thình vượng và an toàn cho riêng mình. Thế giới này là một cộng đồng, ngày càng phụ thuộc lẫn nhau.
Để có được cộng đồng bền vững, ở mọi cấp độ, không một chủ thể nào khác có thể làm thay các chủ thể công – những chủ thể có thể vượt lên trên lợi ích cá nhân hay lợi ích nhóm để hành động vì cộng đồng. Vấn đề đặt ra: đâu là hình thức tổ chức quyền lực phù hợp nhất để có thể bảo vệ các giá trị cộng đồng? Thực tế ứng phó với dịch cúm COVID-19 cho thấy, các chính quyền dân chủ phương Tây chưa hẳn là hình thức chính quyền tốt nhất cho nhân loại. Và cũng không thể phủ nhận những ưu điểm rõ rệt của cấu trúc nhà nước tập quyền phương Đông, đặc biệt trong những tình huống quản trị bất thường.Do đó, xét từ góc độ cấu trúc và tổ chức quyền lực công, nếu lịch sử nhân loại là quá trình vận động từ “Tập Quyền” đến “Tản Quyền”, thì thách thức với mỗi quốc gia không chỉ là phải nhận thức được quy luật đó. Hơn thế, tự mỗi quốc gia phải quyết định được cấu trúc chính trị nào sẽ phù hợp với trình độ phát triển cũng như những đặc thù bối cảnh của đất nước mình. Cho dù cấu trúc nào thì để có sự chính danh bền vững, các chủ thể công phải luôn ý thức về trách nhiệm chính trị trước cộng đồng. Nói cách khác, đó là những mong đợi về một mô hình “nhà nước trách nhiệm”, mà cơ sở trên hết cho sự tồn tại là trách nhiệm bảo vệ các lợi ích và giá trị cộng đồng.
