Quản hay cấm sàn Forex?

Trên thực tế, hầu hết các sàn Forex thành lập ở nước ngoài nhưng lại có hoạt động tại Việt Nam, do đó có cơ sở  pháp lý để xử lý  hay không - đây là điều chưa rõ ràng.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng đã khẳng định chưa cấp phép cho bất kỳ tổ chức, cá nhân nào kinh doanh hình thức sàn giao dịch vàng, ngoại hối. Ảnh: Sàn forex FXCM công khai tổ chức kêu gọi nhà đầu tư tham gia giao dịch.

Hiện nay, văn bản quy phạm pháp luật chính điều chỉnh vấn đề này là Pháp lệnh ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11 (được sửa đổi, bổ sung năm 2013).

Sàn forex bị cấm

Theo Khoản 20 Điều 4 Pháp lệnh này thì kinh doanh ngoại hối được định nghĩa là hoạt động ngoại hối của tổ chức tín dụng được phép nhằm mục tiêu lợi nhuận, phòng ngừa rủi ro và bảo đảm an toàn, thanh khoản cho hoạt động của chính tổ chức tín dụng đó. Từ quy định trên có thể thấy chủ thể tiến hành kinh doanh ngoại hối chỉ có thể là các tổ chức tín dụng được phép. Khoản 11 của Điều này cho thấy các tổ chức tín dụng được phép là các ngân hàng, tổ chức tín dụng phi ngân hàng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài được kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối theo quy định tại Pháp lệnh này.

Theo Điều 36 Pháp lệnh Ngoại hối năm 2005 (được sửa đổi, bổ sung năm 2013) quy định nguyên tắc kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối như sau: (i) Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các tổ chức khác được kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối ở trong nước và nước ngoài sau khi được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chấp thuận bằng văn bản; (ii) Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định về phạm vi kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối ở trong nước và nước ngoài, điều kiện, trình tự, thủ tục chấp thuận kinh doanh, cung ứng dịch vụ ngoại hối của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các tổ chức khác.

Ngoài ra, Điều 22 Pháp lệnh cũng quy định: “Trên lãnh thổ Việt Nam, mọi giao dịch, thanh toán, niêm yết, quảng cáo, báo giá, định giá, ghi giá trong hợp đồng, thỏa thuận và các hình thức tương tự khác của người cư trú, người không cư trú không được thực hiện bằng ngoại hối, trừ các trường hợp được phép theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam”. Tuy nhiên, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng đã khẳng định chưa cấp phép cho bất kỳ tổ chức, cá nhân nào kinh doanh hình thức sàn giao dịch vàng, ngoại hối.

Như vậy, mọi hành vi kinh doanh ngoại tệ của cá nhân, tổ chức khác đều là vi phạm pháp luật.

Thiếu chế tài xử phạt

Tuy nhiên, chế tài đối với các hành vi này mới chỉ dừng lại ở mức độ xử phạt hành chính. Theo quy định tại Điều 23, Nghị định 88/2019/NĐ-CP quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng, thì hành vi Mua, bán ngoại tệ tại tổ chức không được phép thu đối ngoại tệ có thể bị phạt tiền lên tới 100 triệu đồng.
Trong khi đó, Bộ luật Hình sự hiện hành cũng không có quy định về tội phạm liên quan đến mua bán, kinh doanh ngoại tệ trái phép. Chính vì vậy, trong các vụ triệt phá những sàn Forex trái phép vừa qua, cơ quan chức năng chỉ có thể khởi tố được một số đối tượng có hành vi có tính chất lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định tại Điều 290 của Bộ luật Hình sự về “Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản”.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã hợp pháp hóa Forex như tại nhóm quốc gia tại Liên minh Châu Âu (EU), Singapore, Mỹ, ...nhưng ở Việt Nam, mặc dù chúng ta đã có Sandbox – cơ chế thử nghiệm hoặc thí điểm các chính sách, ý tưởng hoặc mô hình kinh doanh mới trong phạm vi và thời gian xác định nhưng vẫn phải chịu sự giám sát chặt của các nhà quản lý và chưa thực sự trở nên phổ biến. Forex vẫn chưa được pháp luật quy định chính thức do nhiều lý do như: nền kinh tế thị trường ở nước ta còn chưa phát triển mạnh, bên cạnh đó, kiến thức và kinh nghiệm của các sàn giao dịch cũng như nhà đầu tư còn hạn chế so với quốc tế.

Do đó, ở thời điểm hiện tại, việc hợp pháp hóa forex phải được cân nhắc kỹ lưỡng.

Trong trường hợp Việt Nam cho phép hoạt động này thì cũng cần phải có những quy định riêng đối với Forex như: quy định về cơ quan có trách nhiệm quản lý, giám sát trực tiếp; quy định về việc thành lập, các điều kiện và các chứng chỉ được yêu cầu đối với những sàn Forex; yêu cầu, điều kiện đối với những người tham gia môi giới Forex; quy định về thuế đối với sàn và đối với nhà đầu tư; quy định về hạn chế mức đòn bẩy.

Theo đó, chỉ những sàn Forex nào đã được các cơ quan nhà nước thông qua thì mới được cung cấp dịch vụ cho các nhà đầu tư. Đồng thời, văn bản luật cần quy định rõ các chế tài đối với các hành vi tư vấn thiếu chính xác, gây nhầm lẫn cho nhà đầu tư; không cung cấp rõ các thông tin khi cung cấp dịch vụ trao đổi ngoại tệ.