Xã hội hóa cấp, thoát nước: Chính sách cần khả thi

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cho rằng, cấp nước và thoát nước là hai ngành riêng biệt. Về cấp nước, đến nay có thể nói Việt Nam đã đạt chỉ tiêu, như khu đô thị có đến 90% nước sạch nhưng ở khu vực nông thôn, tỷ lệ cấp nước sạch thấp hơn rất nhiều và hoạt động cũng không hiệu quả. Còn thoát nước thì nhiều chỉ tiêu không đạt. Hiện cả nước có 860 đô thị, nhưng chính quyền địa phương ít quan tâm đầu tư vào hệ thống thoát nước đặc biệt là các nhà máy xử lý nước thải. Cũng vì thế, hiện mới chỉ có khoảng 15% nước thải được xử lý, còn lại đổ hết ra môi trường.

Toàn cảnh Tọa đàm “Xã hội hóa đầu tư ngành nước: Cơ hội và thách thức”, do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam, tổ chức chiều 22/4

Xã hội hóa cấp, thoát nước gặp nhiều khó khăn

Về vấn đề có nên xã hội hóa dịch vụ cấp thoát nước hay không, PGS. Tiến cho rằng, nếu có cơ chế chính sách phù hợp sẽ thu hút được nhiều doanh nghiệp đầu tư lĩnh vực này. Thực tế hiện nay, các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực cấp nước nhiều hơn về lĩnh vực thoát nước. Nguyên nhân là bởi các quy định về pháp luật liên quan đến cấp nước đã tương đối đồng bộ; tốc độ đô thị hoá, công nghiệp và tốc độ phát triển về thương mại dịch vụ thì nhu cầu về nước sạch rất lớn. Đặc biệt, cấp nước có nguồn thu rõ ràng, tương đối ổn định và dài hạn.

Còn theo ông Nguyễn Quang Huân, Uỷ viên Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam, hiện nay, các doanh nghiệp tư nhân khi đầu tư vào lĩnh vực nước sạch còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là về vốn, vì những công trình cấp nước lớn ở các đô thị đòi hỏi vốn rất lớn nên không phải doanh nghiệp tư nào cũng tiếp cận được các ngân hàng. Thứ hai, không phải nhà đầu tư nào cũng có kinh nghiệm về quản lý ngành nước nên khi đầu tư sẽ gặp khó khăn. Thứ ba, là giá nước tại các tỉnh, thành duyệt nên giá mỗi nơi là khác nhau dù đã có mức giá trần (nhưng không đạt đến trần). Một khó khăn nữa là hiện nay các nhà đầu tư rất khó có cơ hội để lấy thông tin dự án một cách minh bạch, công khai để tìm hiểu trước khi đầu tư.

Hơn nữa, tại nhiều địa phương dù có quy hoạch nhưng không thực hiện theo nên càng xây dựng nhiều khu đô thị thì nguy cơ ngập lụt càng lớn, người dân cũng không được tiếp cận đầy đủ với nước sạch. Ngoài ra, ở vùng sâu vùng xa, vùng nông thôn hiện mới dừng ở việc cấp nước hợp vệ sinh nhưng chưa đạt tiêu chuẩn của Việt Nam. Điều này tiềm ẩn nguy cơ về bệnh tật từ ô nhiễm nguồn nước có thể xảy đến với người tiêu dùng.

Chính sách nào để thu hút đầu tư cấp, thoát nước

Theo ông Olli Keski-Saari, chuyên gia ngành nước Phần Lan, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Halcom Việt Nam, các kế hoạch phát triển dịch vụ về nước và nước thải cần được minh bạch. Mặc dù nhiều doanh nghiệp có tiềm lực thực sự muốn đầu tư nhưng lại không thể tiếp cận dự án vì vướng cơ chế “xin cho”. Các vấn đề khác gây khó khăn với các nhà đầu tư tiềm năng là quy trình chuẩn bị dự án tại Việt Nam kém hiệu quả, tốn thời gian và cứng nhắc. Các điều khoản hợp đồng không rõ ràng về quyền và nghĩa vụ giữa chính quyền địa phương và các nhà đầu tư tư nhân tiềm năng.

Ông Nguyễn Quang Huân cho rằng, để ngành nước thực sự phát triển bền vững thì việc thông tin phải minh bạch, tạo sự cạnh tranh bình đẳng và càng thu hút được đầu tư nhiều hơn. Thứ hai, Nhà nước cần có cơ chế kiểm soát sau khi cấp phép đầu tư, để khi công trình vận hành doanh nghiệp phải tuân thủ cam kết. Ngoài ra, cơ quan Nhà nước trong quá trình kiểm tra định kỳ không được báo trước, ngoài lấy mẫu nước còn kiểm tra chất lượng nước cuối nguồn; kiểm tra trong quá trình vận hành, thao tác của công nhân và các điều kiện kỹ thuật.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, chính sách của nhà nước đã có rất nhiều, nhưng tính khả thi chưa cao. Bởi vậy, để thu hút đầu tư, đầu tiên quy hoạch phải ổn định, tránh điều chỉnh; trong đó bao gồm: quy hoạch cấp nước; sự ổn định về điều hành quản lý chứ không phải điều chỉnh chính sách theo nhiệm kỳ cấp lãnh đạo; nhà nước cần cắt giảm bớt thủ tục hành chính khi thẩm định, thẩm tra các dự án đầu tư. Đồng thời, nâng cao năng lực, kiến thức của các đối công chức, viên chức làm việc về lĩnh vực này.

“Theo Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư 2020 (PPP) thì ngành xử lý nước thải, thoát nước được đưa vào lĩnh vực ưu tiên về đầu tư theo hình thức PPP, nhưng đến thời điểm này thì Nghị định hướng dẫn thực hiện PPP là chung chung. Đối với ngành thoát nước, xử lý nước thải hay rác thải thì có những đặc thù riêng nên không chỉ áp dụng nghị định chung chung như vậy. Thay vào đó, Chính phủ cần giao cho Bộ chủ quản xây dựng Nghị định về PPP cho lĩnh vực cấp thoát nước”, PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Văn Bút, Chủ tịch HĐQT Công ty CP cấp nước Phú Thọ:

Hiện nay, việc cấp nước ở đô thị thì các doanh nghiệp đi trước đã “có phần”, thị phần còn lại chủ yếu ở nông thôn. Tuy nhiên, vấn đề hiện tại là làm thế nào để có vốn. Đồng thời, nhân dân chấp nhận dùng nước với nguyên tắc dùng nước trả tiền ứng với tiêu chuẩn nước mà doanh nghiệp sản xuất ra, chứ không phải trả tiền theo chương trình nước sạch nông thôn 2.000- 3.000 VNĐ/m3.

Tôi cho rằng, xã hội hoá là một chính sách tốt, mang tính ưu việt của nhà nước. Các doanh nghiệp đã đầu tư thì phải bán hàng và chất lượng nước tốt nên nhân dân chấp nhận. Chứ không phải chương trình nước sạch nông thôn cứ đưa về là dân hưởng thụ, sạch hay bẩn không cần biết. Thực tế, sau khi bàn giao công trình nước sạch cho UBND xã, vài ba tháng sau thì công trình xem như hỏng bởi chẳng ai quan tâm. Bởi vậy, xã hội hóa ngành nước là một việc cần thiết và cấp bách đáp ứng nhu cầu nước sạch trong sinh hoạt và sản xuất của nhân dân.