Bồi thường vi phạm hợp đồng thương mại

>>Giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng liên quan đến gốc và lãi suất ngân hàng

Đây là chia sẻ của Luật sư Nguyễn Thành Luân – Giám đốc Công ty Luật TNHH Hà Việt với Diễn đàn Doanh nghiệp.

- Hiện đang có tình trạng một số doanh nghiệp lợi dụng những “kẽ hở” trong hợp đồng đã ký kết để cố tình vi phạm những giao kết với đối tác, Luật sư đánh giá sao về vấn đề này?

Trên thực tế, các vụ việc vi phạm hợp đồng thương mại xảy ra ngày càng nhiều, dẫn đến tranh chấp giữa các doanh nghiệp do đó mà tăng lên.

Và BTTH do vi phạm hợp đồng là biện pháp pháp lý quan trọng có vai trò bù đắp cho bên bị thiệt hại (bên có quyền) những tổn thất là hậu quả của hành vi vi phạm hợp đồng. Trong đó, việc xác định được các căn cứ, điều kiện quy trách nhiệm cụ thể đối với bên vi phạm, là những vấn đề cốt yếu phải được làm rõ mới có thể giải quyết tranh chấp xảy ra.

Tuy nhiên, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn có những khác biệt về biện pháp này chẳng hạn như, đối tượng thiệt hại nào được bồi thường, căn cứ áp dụng biện pháp BTTH ra sao, xác định mức BTTH như thế nào và các trường hợp nào được miễn trách nhiệm BTTH… Dẫn tới việc quy định, áp dụng pháp luật liên quan vấn đề này đã và đang bộc lộ những hạn chế nhất định; nhiều tranh chấp xảy ra khó giải quyết kịp thời và triệt để.

- Với vai trò là hai đạo luật quan trọng nhất điều chỉnh về hợp đồng nói chung và chế tài BTTH do vi phạm hợp đồng thương mại nói riêng, Bộ Luật Dân sự 2015 (BLDS) và Luật Thương mại 2005 (LTM), liệu đã đảm bảo hành lang pháp lý?

Thực tế, nếu BLDS ghi nhận yếu tố lỗi là một trong các căn cứ phát sinh trách nhiệm BTTH, thì trong LTM không ghi nhận yếu tố lỗi.

Cụ thể, LTM quy định có bốn trường hợp miễn trách nhiệm cho bên vi phạm hợp đồng, bao gồm: xảy ra trường hợp miễn trách nhiệm mà các bên đã thỏa thuận; xảy ra sự kiện bất khả kháng; hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia; hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.

Còn BLDS không đưa “hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng” làm căn cứ miễn trách nhiệm bồi thường, mà yêu cầu bên vi phạm phải bồi thường toàn bộ thiệt hại về vật chất và tinh thần cho bên bị thiệt hại.

Trong đó, về xác định giá trị bồi thường thiệt hại, khoản 2 Điều 302 LTM xác định, giá trị bồi thường thiệt hại bao gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm thì BLDS lại cho phép thoả thuận.

>>Xác định mức phạt vi phạm hợp đồng

Chưa kể, các quy định về miễn trách nhiệm BTTH do vi phạm hợp đồng thương mại còn một số điểm chưa được quy định rõ ràng và còn thiếu, như: Điều 294 LTM quy định về việc miễn trách nhiệm do sự kiện bất khả kháng nhưng không quy định rõ sự kiện bất khả kháng xảy ra với chính chủ thể trong quan hệ hợp đồng hay sự kiện bất khả kháng xảy ra với bên thứ ba;

Quy định miễn trách nhiệm BTTH trong trường hợp hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng cũng chưa hoàn toàn triệt để vì chưa dự liệu trách nhiệm của Nhà nước đối với người bị thiệt hại trong trường hợp này;...

Ngoài ra, pháp luật Việt Nam về BTTH do vi phạm hợp đồng thương mại còn nhiều điểm chưa phù hợp, không tương thích với pháp luật quốc tế. Cụ thể: pháp luật Việt Nam chưa quy định rõ vi phạm bồi thường có bao gồm những thiệt hại phi tiền tệ hay không (như thiệt hại do mất uy tín, thiệt hại do người bị chết, bị thương,…) và thiệt hại có tính đến mọi khoản lợi cho bên có quyền từ một khoản chi phí hay tổn thấy tránh được hay không.

- Việc áp dụng biện pháp BTTH do vi phạm hợp đồng là cần thiết để đảm bảo sự công bằng, minh bạch trong hoạt động kinh doanh, theo Luật sư, giải pháp nào khắc phục hiện trạng đã nêu?

Yêu cầu sửa đổi và hoàn thiện pháp luật Việt Nam nói chung, hoàn thiện pháp luật Thương mại nói riêng đã và đang là nhu cầu cần thiết hiện nay.

Do đó, để đảm bảo quyền tự do kinh doanh của các chủ thể trong nền kinh tế, quyền tự do hợp đồng và đảm bảo điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ kinh tế, tạo ra tính cần thiết về mặt pháp lý để cho các chủ thể có thể thực hiện được quyền tự do kinh doanh của mình. Việc hoàn thiện các quy định về BTTH do vi phạm hợp đồng thương mại phải theo hướng chi tiết hoá các quy định hiện còn nhiều cách hiểu khác nhau, lược bỏ những quy định cứng nhắc nhằm hạn chế sự can thiệp không cần thiết của Nhà nước vào sự thoả thuận của các bên.

Đồng thời, cần nghiên cứu cơ chế điều chỉnh phù hợp đảm bảo sự thống nhất giữa các văn bản pháp luật. Việc hoàn thiện các quy định pháp luật về BTTH do vi phạm hợp đồng thương mại không thể tiến hành một cách độc lập mà phải tính đến sự thống nhất, tính đồng bộ trong toàn hệ thống pháp luật, tránh sự chồng chéo, mâu thuẫn, đặc biệt phải xét đến mối quan hệ giữa BLDS với LTM.

Những quy định mang tính nguyên tắc cần được loại bỏ khỏi luật chuyên ngành và cần tham chiếu theo các quy định trong BLDS. LTM chỉ quy định các nội dung đặc thù về quyền và nghĩa vụ của các bên trong một số hợp đồng được thương nhân xác lập phục vụ cho hoạt động kinh doanh thương mại của mình.

Hơn nữa, cần có sự so sánh, đối chiếu quy định trong LTM với các văn bản pháp luật có liên quan để đảm bảo sự thống nhất, phù hợp khi áp dụng trên thực tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.

- Xin cảm ơn luật sư!