Cuộc đua chuỗi phòng khám tiêm chủng tại Việt Nam

Các chuỗi phòng khám tiêm chủng, từ những thương hiệu đã ăn sâu vào tâm trí người tiêu dùng cho đến những cái tên mới nổi, đều nỗ lực chiếm lĩnh “miếng bánh” tiềm năng trong một thị trường được dự báo sẽ đạt doanh thu lên đến hơn 31.000 tỷ đồng vào năm 2030.

Thị trường tiềm năng

Truyền thống, việc tiêm chủng tại Việt Nam chủ yếu do các cơ sở y tế công lập đảm nhiệm. Tuy nhiên, trong 5-7 năm qua, khi nhu cầu phòng ngừa bệnh tăng mạnh cùng với xu hướng tiêu dùng cá nhân hóa, các doanh nghiệp tư nhân đã nhanh chóng gia nhập thị trường, mở rộng hệ thống trung tâm tiêm chủng nhằm khắc phục hạn chế như tình trạng quá tải, xếp hàng dài và thiếu hụt vaccine tại các cơ sở công.

Sự chuyển dịch này không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêm chủng bắt buộc (cho trẻ em và phụ nữ mang thai) mà còn mở rộng ra mảng tiêm chủng dịch vụ, những loại vaccine không nằm trong chương trình miễn phí của Chính phủ, như vaccine ngừa cúm, HPV hay phế cầu khuẩn. Sự gia tăng thu nhập khả dụng và mức độ quan tâm tới sức khỏe đã tạo đà cho xu hướng lựa chọn dịch vụ tiêm chủng tư nhân, hứa hẹn mở ra những cơ hội tăng trưởng mới cho các doanh nghiệp trong ngành.

Theo báo cáo của Công ty Chứng khoán VDSC (tháng 5/2024), thị trường vaccine Việt Nam đạt 20.010 tỷ đồng năm 2023, tăng trưởng trung bình 3,1%/năm trong thập kỷ qua. Giai đoạn 2024-2030, con số này dự kiến tăng vọt lên 6,9%/năm nhờ thu nhập khả dụng tăng và ý thức phòng bệnh của người dân. Đây chính là “mảnh đất màu mỡ” thu hút sự cạnh tranh khốc liệt của bộ ba VNVC (210 cơ sở), Long Châu (110 cơ sở) và Nhi Đồng 315 (60 cơ sở).

Thành lập năm 2017, VNVC nhanh chóng chiếm lĩnh thị phần nhờ chiến lược “thần tốc”: Mở 100 trung tâm chỉ trong 4 năm. Lợi thế của VNVC không chỉ đến từ mối quan hệ chiến lược với các hãng vaccine hàng đầu thế giới như GlaxoSmithKline, Sanofi Pasteur, Pfizer hay Merck, mà còn từ hệ sinh thái y tế phong phú, bao gồm các bệnh viện đa khoa và chuỗi nhà thuốc uy tín. Theo ông Nguyễn Như Vinh, Giám đốc VDSC: “VNVC thành công nhờ mô hình chuỗi tập trung, hệ thống logistics vaccine bài bản và thương hiệu được định vị rõ ràng là ‘chuyên gia tiêm chủng’.”

Một người chơi khác là Long Châu, đang được coi là “kẻ thách thức” ngôi vương của VNVC. Mặc dù ra mắt sau VNVC nhưng Long Châu (thuộc Công ty Cổ phần Dược phẩm Long Châu) tận dụng lợi thế mạng lưới 1.200 nhà thuốc để “đánh cắp” nguồn khách hàng từ tay các đối thủ. Bắt đầu từ tháng 7/2023 với chỉ 2 trung tâm tiêm chủng, đến nay Long Châu đã mở rộng lên tới 110 cơ sở, trung bình đạt 8 trung tâm mỗi tháng. Mô hình “shop-in-shop” của Long Châu, được tích hợp ngay bên trong hệ thống nhà thuốc Long Châu với hơn 16 triệu khách hàng hiện hữu, mang lại lợi thế cạnh tranh vượt trội về giá cả và tiện ích.

Theo khảo sát của VDSC, giá vaccine tại Long Châu thấp hơn 2%–7% so với VNVC và Nhi Đồng 315, đồng thời doanh thu thực thu của một trung tâm tại Long Châu vào khoảng 2,5 tỷ đồng/tháng, với doanh thu từ tiêm chủng đạt 1,5 tỷ đồng/tháng. Bà Lê Thị Hồng, Chuyên gia y tế tại FiinGroup, nhận định: “Long Châu hiểu tâm lý khách hàng: Họ đến nhà thuốc không chỉ mua thuốc mà còn tiện tiêm phòng. Đây là lợi thế địa lý mà VNVC khó lòng bắt kịp.”

Trong khi đó, Nhi Đồng 315 với nguồn lực mạnh từ vốn ngoại đang được kỳ vọng có thể chia lại thị phần trong lĩnh vực y tế béo bở này tại Việt Nam. Dù ra đời từ 2019, Nhi Đồng 315 chỉ thực sự gây chú ý khi nhận tổng cộng 193,7 triệu USD từ GIC (quỹ đầu tư của Singapore) qua 3 đợt (2022-2024). Tuy nhiên, việc chỉ sở hữu 60 cơ sở (trong đó có đến 57 tại TP HCM) cho thấy họ đang “hụt hơi” trong cuộc đua mở rộng.

Gói đầu tư mới nhất có trị giá 135 triệu USD từ GIC gần đây được kỳ vọng sẽ giúp Nhi Đồng 315 tăng tốc mở rộng, nhưng thách thức nằm ở chiến lược. Khác với VNVC (chuyên sâu vaccine) hay Long Châu (đa dạng dịch vụ y tế), Nhi Đồng 315 tập trung vào trẻ em và sản khoa - phân khúc nhỏ hơn nhưng ít cạnh tranh.

Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra hai điểm yếu chí mạng. Đầu tiên họ thiếu kinh nghiệm bán lẻ, không như Long Châu (thuộc tập đoàn dược phẩm), Nhi Đồng 315 chưa có hệ thống phân phối rộng. Bên cạnh đó, Nhi Đồng 315 chưa thể tạo dựng được một thương hiệu ấn tượng trong tâm trí người dùng. Họ cần thời gian để xây dựng niềm tin.

Triển vọng và thách thức

Sự gia tăng đầu tư vào lĩnh vực tiêm chủng cho thấy một tín hiệu rõ ràng: nhu cầu phòng ngừa bệnh, đặc biệt là ở nhóm trẻ em và phụ nữ mang thai, không chỉ dừng lại ở chương trình tiêm chủng bắt buộc mà còn mở rộng ra mảng dịch vụ tiêm chủng tự chọn. Với dự báo mức tăng trưởng trung bình 6,9%/năm cho giai đoạn 2024–2030, nhu cầu vaccine sẽ được thúc đẩy bởi sự gia tăng thu nhập và nhận thức về sức khỏe ngày càng cao của người dân.

Tuy nhiên, hoạt động tiêm chủng tư nhân cũng gặp phải không ít thách thức. Một trong những rủi ro lớn nhất là xử lý sốc phản vệ sau tiêm, đòi hỏi các cơ sở phải có đội ngũ chuyên môn và trang thiết bị hiện đại. Ngoài ra, việc bảo quản vaccine đòi hỏi phải duy trì nhiệt độ chính xác, một yêu cầu không dễ đáp ứng trong bối cảnh mất điện và điều kiện hạ tầng ở một số khu vực. Đồng thời, khi chương trình tiêm chủng mở rộng của Bộ Y tế ngày càng được triển khai, các nhà cung cấp dịch vụ tư nhân có thể phải đối mặt với áp lực cạnh tranh từ hệ thống y tế công lập.

Về mặt đầu tư, các quỹ lớn như GIC đang tiếp tục “nạp xăng” cho những thương vụ trong ngành y tế. Những khoản đầu tư này không chỉ thể hiện niềm tin vào tiềm năng tăng trưởng của thị trường mà còn tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân mở rộng hệ thống và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Nhìn chung, cuộc đua giữa VNVC, Long Châu và Nhi Đồng 315 phản ánh sự chuyển mình của ngành y tế Việt Nam. Từ phụ thuộc vào nhà nước sang xu hướng thương mại hóa. Tuy nhiên, câu hỏi lớn hơn vẫn là liệu sự cạnh tranh này có thực sự mang lại dịch vụ chất lượng và giá cả hợp lý cho người dân?

Như bài học từ Mỹ, nơi độc quyền trong y tế dẫn đến chi phí tăng vọt, Việt Nam cần cơ chế giám sát để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh. Bởi suy cho cùng, mục tiêu cuối cùng không phải là chiến thắng trong cuộc đua mở rộng, mà là đưa vaccine trở thành “đặc quyền” của mọi công dân.