VEC - "đứa con hư" của Bộ Giao thông vận tải?

KHÁNH HÀ• 10/09/2020 11:25

Được ưu ái chỉ định thầu hàng loạt dự án lớn về đường cao tốc nhưng lợi nhuận VEC ngày càng sụt giảm.

Là doanh nghiệp 100% vốn góp nhà nước với tổng tài sản lên đến hơn 90.000 tỷ đồng, Tổng công ty Đầu tư và phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) được giao làm chủ đầu tư nhiều dự án đường bộ cao tốc lớn, như Cầu Giẽ - Ninh Bình, Nội Bài - Lào Cai, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, TPHCM - Long Thành - Dầu Giây.

"Con cưng" thành... "con nợ"

Phần lớn doanh thu của VEC là từ các dự án này, song kết quả kinh doanh của doanh nghiệp lại khá khiêm tốn.

Năm 2020, theo kế hoạch phê duyệt, dự kiến doanh thu của VEC đạt 4.251 tỷ đồng, nhưng mức lợi nhuận đưa ra chỉ… 2,2 tỷ đồng.

Lý giải về vấn đề này, VEC cho rằng lợi nhuận thấp do mỗi năm phần doanh thu từ các dự án cao tốc đang khai thác sẽ được dành để trả nợ vốn vay. Đồng thời, do các dự án vay vốn bằng đồng yên Nhật và USD, nên khi biến động tỷ giá số tiền VEC phải trả do chênh lệch tỷ giá khá lớn.

Vì vậy, năm 2020, dù kế hoạch tổng doanh thu của VEC 4.251 tỷ đồng, nhưng tổng chi phí lên đến 4.248 tỷ đồng, nên lợi nhuận sau thuế chỉ 2,2 tỷ đồng. VEC cũng cho rằng đang gặp một số khó khăn, như Chính phủ không chuyển vốn vay về cho VEC vay lại, đồng thời không sử dụng ngân sách nhà nước để cơ cấu lại DN, việc tái cơ cấu nguồn vốn 5 dự án đường cao tốc của VEC cũng đang gặp vướng mắc… Tuy nhiên, nhìn vào tình hình tài chính của công ty này nhiều chuyên gia đặt câu hỏi với lý giải này.

Được biết, mặc dù đã qua giữa năm 2020 nhưng VEC mới chỉ công bố báo cáo tài chính năm 2018. Doanh nghiệp này cũng đã từng bị nhắc nhở do không gửi báo cáo đầy đủ đến Bộ Kế hoạch và Đầu tư để thực hiện công bố thông tin theo quy định của Nghị định số 81/2015/NĐ-CP.

Theo báo cáo tài chính hợp nhất đã được kiểm toán năm 2018, VEC ghi nhận doanh thu thuần 3.225 tỷ đồng, tăng xấp xỉ 460 tỷ đồng so với năm 2017. Năm 2018 do giá vốn bán hàng chỉ 635 tỷ đồng nên lợi nhuận gộp tăng mạnh, đạt 2.589 tỷ đồng.

Tuy nhiên, trong năm vừa qua, các khoản chi phí của VEC đều tăng mạnh. Cụ thể, chi phí tài chính lên tới 2.888 tỷ đồng (trong đó chi phí lãi vay là 735 tỷ đồng), cao gấp 3,5 lần so với năm 2017; chi phí quản lý doanh nghiệp cũng tăng từ 61 tỷ đồng lên 84 tỷ đồng. Trong khi đó, lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh giảm sút trầm trọng từ 938 tỷ đồng xuống còn 3,8 tỷ đồng.

Đáng chú ý, cũng tính đến hết năm 2018, nợ phải trả của VEC là 87.000 tỷ đồng. Trong đó, nợ ngắn hạn là 19.672 tỷ đồng và nợ dài hạn 67.327 tỷ đồng (chủ yếu là vay và nợ thuê tài chính). Trong khi đó, cùng thời điểm, vốn chủ sở hữu của VEC chỉ 9.556 tỷ đồng.

Như vậy, nợ phải trả đã cao gấp 9 lần, tương đương chiếm 90% cơ cấu nguồn vốn. Với việc nợ vay cao hơn rất nhiều lần so với vốn chủ sở hữu của công ty đã đặt ra dấu hỏi về nguy cơ an toàn tài chính của VEC.

Cuối năm 2019, Cục Thuế TP Hà Nội cho biết, từ ngày 1-7-2016 đến năm 2017 đã thực hiện hoàn thuế giá trị gia tăng (VAT) cho VEC 9 đợt, với tổng số tiền hoàn thuế gần 950 tỷ đồng theo hình thức hoàn thuế trước, kiểm tra sau. Tuy nhiên, trong quá trình thanh tra sau hoàn thuế VAT đối với VEC, Cục Thuế TP Hà Nội đã phát hiện VEC không đáp ứng đủ điều kiện để được hoàn thuế VAT đối với dự án đầu tư. Trên cơ sở đó, Cục Thuế TP Hà Nội đã ban hành 2 quyết định thu hồi toàn bộ tiền hoàn thuế VAT trên, cộng tiền chậm nộp hơn 83 tỷ đồng, tổng số tiền thuế VEC phải trả lại xấp xỉ 1.033 tỷ đồng

Không chỉ có “tiền sử” nợ thuế, VEC cũng đang là “con nợ” của nhiều ngân hàng. Tính đến thời điểm cuối năm 2018, chủ nợ lớn nhất của VEC là Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), với tổng dư nợ cuối kỳ hơn 31.200 tỷ đồng. Doanh nghiệp này còn nợ Ngân hàng Hợp tác quốc tế Nhật Bản 28.960 tỷ đồng và Ngân hàng Thế giới (WB) hơn 5.400 tỷ đồng. Trong phần báo cáo chi tiết nêu rõ, hầu hết các hợp đồng vay được thực hiện để tài trợ vốn cho các dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai, Long Thành - Dầu Giây, Đà Nẵng - Quảng Ngãi… với thời hạn thanh toán 1 -40 năm.

Điều đáng lo ngại hơn là do số lượng vay ngoại tệ rất lớn bằng yên Nhật và USD để đầu tư các dự án, nên biến động tỷ giá ảnh hưởng rất mạnh đến kết quả kinh doanh của VEC. Năm 2018, lỗ chênh lệch tỷ giá của VEC tăng vọt lên gần 2.200 tỷ đồng so với mức 368 tỷ đồng của năm trước. Đây là nguyên nhân khiến “ông trùm” đường cao tốc giảm lợi nhuận không phanh. Ngoài ra, về nợ ngắn hạn, VEC đang có khối nợ 12,7 tỷ đồng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) chi nhánh Đông Sài Gòn, cũng như khoản nợ 8.000 tỷ đồng gốc và lãi trái phiếu phải trả Bộ Tài chính.

Cần lưu ý tới các doanh nghiệp "con cưng" hơn nữa?

Tình hình kinh doanh ảm đạm của VEC từng được dư luận cho rằng do quá được ưu ái, trong khi việc quản lý từ cơ quan chủ quản lại buông lỏng. Điều dễ nhận ra là trong đấu thầu các dự án lớn về đường cao tốc, VEC dường như không có đối thủ. Thậm chí, doanh nghiệp này từng bị nhiều doanh nghiệp kiện vì cho rằng đấu thầu thiếu công khai, công bằng và minh bạch. Điều này cho thấy những bất cập về chính sách và cơ chế vận hành đối với DN này, do đó đã đến lúc phải thay đổi chính sách để “lột xác” VEC đồng thời cần thay đổi quan điểm về chính sách cũng như cơ chế vận hành, quản lý đối với những doanh nghiệp con cưng như VEC.

Trao đổi trên Đầu tư tài chính, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, nhận xét VEC từng là đơn vị hàng đầu của ngành giao thông vận tải, có tổng giá trị tài sản lên tới 90.000 tỷ đồng mà chỉ dự tính lãi 2 tỷ đồng, là điều khó chấp nhận. Cơ quan chức năng cần xem xét lại cách vận hành và người điều hành doanh nghiệp này.

Về vấn đề nợ và an toàn tài chính của VEC, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh đặt vấn đề liệu có bất thường trong kinh doanh của VEC, khi DN nào cũng phải đi vay nợ để kinh doanh nhưng đều “ăn nên làm ra”, trong khi VEC ngày một “teo tóp”. “VEC không thể lấy lý do gặp khó khăn do Chính phủ không chuyển vốn vay về cho vay lại, hay Chính phủ không cho sử dụng ngân sách nhà nước để cơ cấu lại DN, để lý giải cho việc lãi sau thuế năm 2020 quá thấp. Mấu chốt vấn đề là cần thay đổi quan điểm về chính sách cũng như cơ chế vận hành, quản lý đối với những DN “con cưng” như VEC” - PGS.TS Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh.

VEC là doanh nghiệp kinh doanh phải chấp nhận theo giá thị trường. Nghĩa là các dự án phải thông qua đấu thầu công khai, không thể lập công ty con sân sau để chỉ định thầu. Khi vận hành theo đúng cơ chế thị trường, doanh nghiệp không thể chăm chăm vào việc “vắt sữa” từ ngân sách nhà nước. Còn khi kinh doanh không hiệu quả nên cổ phần hóa, không nên duy trì 100% vốn nhà nước như hiện nay.

Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp vừa có quyết định về việc thi hành kỷ luật đối với ông Mai Tuấn Anh, Chủ tịch HĐTV Tổng công ty Đầu tư và phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC).

Theo quyết định do Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nguyễn Hoàng Anh ký, ông Mai Tuấn Anh, Chủ tịch HĐTV VEC, bị thi hành kỷ luật bằng hình thức cảnh cáo, do vi phạm khuyết điểm trong thời gian giữ chức vụ Phó tổng giám đốc (từ 5.2010 đến 3.2011), Tổng giám đốc (từ 4.2011 đến tháng 5.2017), Chủ tịch HĐTV VEC (từ 6.2017 đến nay).

Ủy ban Quản lý vốn cũng quyết định điều động ông Mai Tuấn Anh về công tác tại Tổ tái cơ cấu thúc đẩy sắp xếp, cơ cấu lại, cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước và xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả do các bộ, ngành chuyển giao về Ủy ban.

Trước đó, Ủy ban Kiểm tra T.Ư tại kỳ họp thứ 44 đã xem xét nhiều nội dung quan trọng, trong đó có việc kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm đối với Ban Thường vụ Đảng ủy VEC và một số cá nhân.

Ủy ban Kiểm tra T.Ư nhận thấy, Ban Thường vụ Đảng ủy VEC đã vi phạm quy chế làm việc và các nguyên tắc tổ chức sinh hoạt Đảng, để nội bộ lãnh đạo tổng công ty mất đoàn kết nghiêm trọng; thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo; thiếu kiểm tra, giám sát, để xảy ra nhiều vi phạm, khuyết điểm trong công tác cán bộ, trong thực hiện các dự án đầu tư xây dựng và trong quản lý, khai thác các tuyến đường cao tốc, gây hậu quả nghiêm trọng.

Ông Mai Tuấn Anh, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐTV và ông Trần Quốc Việt, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Chủ tịch HĐTV VEC, chịu trách nhiệm chính về những vi phạm, khuyết điểm của Ban Thường vụ Đảng ủy.

Tại kỳ họp 46, Ủy ban Kiểm tra T.Ư đã quyết định khai trừ ra khỏi Đảng đối với ông Lê Quang Hào, Đảng ủy viên, Phó tổng giám đốc VEC. Đồng thời, thi hành kỷ luật cảnh cáo đối với ông Mai Tuấn Anh, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐTV, và ông Trần Văn Tám, Phó bí thư Đảng ủy, Tổng giám đốc VEC.