Cần nâng mức chế tài đủ sức răn đe đối với doanh nghiệp trốn đóng BHXH

>>THỦ TƯỚNG ĐỐI THOẠI VỚI CÔNG NHÂN: Đề nghị xử lý dứt điểm nợ - chậm - trốn đóng bảo hiểm

Thời gian qua đã có nhiều địa phương “điểm tên” các doanh nghiệp nợ, chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN,... cho người lao động gây bức xúc. Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Sương, Công ty Luật FDVN - Đoàn luật sư TP Đà Nẵng cho rằng cần sớm có quy định phân hóa cụ thể về tính chất nguy hiểm, mức độ thiệt hại giữa hành vi vi phạm hành chính với hành vi bị coi là tội phạm.

- Thưa Luật sư, hiện nay, tình trạng doanh nghiệp chậm đóng, nợ BHXH, BHYT, BHTN,... cho người lao động vẫn diễn ra thường xuyên và kéo dài. Vậy ở góc độ pháp lý, Luật sư đánh giá vấn đề này sẽ ảnh hưởng đến người lao động như thế nào?

Như đã biết, Bảo hiểm xã hội là chính sách an sinh của Chính phủ nhằm mục đích chăm sóc sức khỏe, đảm bảo thu nhập cho người tham gia. Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2014, Luật Bảo hiểm y tế 2008 và Luật Việc làm 2013 thì người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH, BHYT và BHTN bắt buộc. Việc tham gia BHXH, BHYT và BHTN đem lại rất nhiều chính sách, chế độ cho người lao động.

Cụ thể, các chế độ mà người lao động có thể được hưởng khi tham gia BHXH gồm ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất. Khi tham gia BHYT thì người lao động có thể được Quỹ Bảo hiểm y tế thanh toán số tiền khám, chữa bệnh trong phạm vi pháp luật quy định.

Ngoài ra còn có các chế độ mà người lao động có thể được hưởng khi tham gia BHTN như trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ tư vấn, giới thiệu việc làm, hỗ trợ học nghề. Cùng với đó là hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động.

Để người lao động được hưởng các chính sách nêu trên thì về nguyên tắc tiền BHXH, BHYT và BHTN của người lao động phải được doanh nghiệp đóng đầy đủ và đúng hạn cho Cơ quan Bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật.

Chẳng hạn, theo quy định tại Điều 31 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, để được hưởng chế độ thai sản người lao động phải đóng bảo hiểm xã hội từ đủ 06 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi. Nếu doanh nghiệp chậm đóng, nợ hoặc trốn tránh việc đóng BHXH khiến người lao động không đủ 06 tháng trở lên, khi đó người lao động sẽ không đủ điều kiện để hưởng chế độ thai sản mặc dù đã tham gia BHXH.

Qua đó có thể thấy, việc doanh nghiệp chậm đóng, nợ hoặc trốn tránh đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động sẽ ảnh hưởng đến quyền được hưởng các chế độ từ việc tham gia BHXH, BHYT, BHTN của người lao động theo quy định của pháp luật mà đáng lẽ người lao động được hưởng.

- Vậy thì việc chậm, nợ đóng BHXH, BHYT, BHTN,... tại các doanh nghiệp đang vi phạm những quy định nào trong Luật và có khả năng sẽ bị xử lý như thế nào, thưa Luật sư?

Chậm đóng BHXH, BHYT và BHTN là một trong những hành vi bị nghiêm cấm. Tùy theo tính chất, mức độ của hành vi vi phạm mà doanh nghiệp có thể bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Theo Khoản 5, Khoản 7 Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP thì người sử dụng lao động có thể bị phạt tiền từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp tại thời điểm lập biên bản vi phạm hành chính nhưng tối đa không quá 75.000.000 đồng khi có một trong các hành vi như chậm đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp, đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp không đúng mức quy định mà không phải là trốn đóng.

Ngoài ra còn có các hành vi đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp không đủ số người thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp mà không phải là trốn đóng. Chiếm dụng tiền đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp của người lao động.

Đây là mức phạt đối với người sử dụng lao động là cá nhân, đối với người sử dụng lao động là doanh nghiệp thì mức phạt sẽ gấp 02 lần mức phạt đối với cá nhân.

Ngoài ra, doanh nghiệp còn bị buộc đóng đủ số tiền bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp phải đóng cho cơ quan bảo hiểm xã hội và nộp khoản tiền lãi bằng 02 lần mức lãi suất đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội bình quân của năm trước liền kề tính trên số tiền, thời gian chậm đóng, không đóng, trốn đóng, chiếm dụng tiền đóng.

Nếu không thực hiện thì theo yêu cầu của người có thẩm quyền, ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước có trách nhiệm trích từ tài khoản tiền gửi của người sử dụng lao động để nộp số tiền chưa đóng, chậm đóng và khoản tiền lãi của số tiền này tính theo lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của các ngân hàng thương mại nhà nước công bố tại thời điểm xử phạt vào tài khoản của cơ quan bảo hiểm xã hội.

Nếu hành vi của doanh nghiệp có đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì doanh nghiệp là pháp nhân thương mại có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về “Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động” quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015 được hướng dẫn bởi Nghị quyết 05/2019/NQ-HĐTP với mức xử phạt cao nhất từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng.

- Mặc dù mức phạt là rất nặng, song nhiều đơn vị vẫn chây ỳ trong việc thực hiện nghĩa vụ của mình. Vậy theo Luật sư nguyên nhân là do đâu và cơ quan chức năng đang gặp những khó khăn nào trong việc xử lý vi phạm?

Việc xử lý doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT và BHTN phải căn cứ theo quy định của pháp luật. Mặc dù, pháp luật đã quy định nhiều hình thức xử lý đối với doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT và BHTN nhưng chưa đủ sức răn đe và vẫn tồn tại nhiều bất cập, mâu thuẫn dẫn đến việc áp dụng pháp luật không có hiệu quả.

Có thể kể đến như Điều 14 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 cho phép tổ chức công đoàn có quyền khởi kiện ra Tòa án đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, tập thể người lao động. Tuy nhiên, theo Điều 187 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và theo Hướng dẫn 995/HD-TLĐ năm 2016 của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thì Công đoàn cơ sở có quyền khởi kiện các vụ án lao động khi được người lao động ủy quyền.

Vấn đề đặt ra là không dễ để người lao động ủy quyền cho công đoàn cơ sở khởi kiện doanh nghiệp vì người lao động đặc biệt là công nhân rất ngại việc khởi kiện nơi mình đang làm việc hoặc với những khu công nghiệp lớn có hàng nghìn công nhân thì việc thực hiện thủ tục ủy quyền rất phức tạp và khó khăn. Do đó, rất hiếm vụ việc doanh nghiệp bị Công đoàn cơ sở, người lao động khởi kiện do chậm đóng, trốn đóng BHXH, BHYT và BHTN.

Ngoài ra, giữa Bộ luật Hình sự 2015 với Nghị định 12/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, bảo hiểm xã hội chưa có sự phân hóa cụ thể về tính chất nguy hiểm, mức độ thiệt hại giữa hành vi vi phạm hành chính với hành vi bị coi là tội phạm, dẫn đến khó khăn trong thực tiễn xử lý các hành vi vi phạm. Hơn nữa, mức phạt tiền và lãi suất mà doanh nghiệp phải khắc phục do hành vi vi phạm chưa đủ sức răn đe.

- Để đảm bảo quyền lợi cho người lao động, Luật sư có những góp ý nào cho các cơ quan quản lý xử lý tốt vấn đề này trong thời gian tới?

Nhằm đảm bảo quyền lợi cho người lao động, cơ quan chức năng có thẩm quyền cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, rà soát để xử lý nghiêm minh, kịp thời các doanh nghiệp đang có hành vi chậm đóng, nợ, trốn đóng BHXH, BHYT và BHTN cho người lao động. Tổ chức tuyên truyền định kỳ hàng năm cho người lao động nắm rõ về quyền lợi của mình khi tham gia BHXH, BHYT và BHTN và hướng dẫn cho người lao động khiếu nại, khiếu kiện, trình báo đến cơ quan có thẩm quyền khi nhận thấy doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm quy định của pháp luật về đóng BHXH, BHYT và BHTN cho người lao động.

Đồng thời, trao quyền cho Công đoàn cơ sở khởi kiện doanh nghiệp ra Tòa án đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, tập thể người lao động mà không cần phải được sự ủy quyền của người lao động.

Cơ quan chức năng cần có quy định phân hóa cụ thể về tính chất nguy hiểm, mức độ thiệt hại giữa hành vi vi phạm hành chính với hành vi bị coi là tội phạm. Buộc doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm hình sự khi có hành vi không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định từ 06 tháng trở lên mà không cần điều kiện “đã bị xử phạt vi phạm hành chính” hay chưa.

Cùng với đó, tăng mức xử phạt vi phạm hành chính và mức xử phạt khi doanh nghiệp bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Đồng thời cần tăng mức lãi suất cao hơn lãi suất tiền gửi không kỳ hạn cao nhất của các ngân hàng thương mại nhà nước công bố tại thời điểm xử phạt khi áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả.

Cần có chế tài xử lý mạnh đối với người đứng đầu doanh nghiệp trong việc quản lý, tuân thủ quy định của pháp luật về lao động và bảo hiểm xã hội.

Thực tế hiện nay việc xử lý hình sự đối với các doanh nghiệp về “Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động” đang gặp không ít khó khăn vì vậy kiến nghị các nhà lập pháp cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, có hướng dẫn cụ thể hơn và nâng mức chế tài đủ sức răn đe đối với doanh nghiệp.

- Xin cảm ơn Luật sư!