Nỗi lo bảo tồn di sản thế giới của Việt Nam

>>Khi du lịch Việt “mất điểm” vì rác thải nhựa: Giải pháp nào?

Việt Nam có 3 di sản thiên nhiên, 15 di sản văn hóa và 4 di sản tư liệu được UNESCO vinh danh. Trong đó, nhiều di sản đang bị ảnh hưởng bởi các hoạt động thường ngày và hoạt động kinh doanh khai thác phục vụ du lịch như Hội An, Vịnh Hạ Long, Di tích Cố đô Huế. Đặc biệt là công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản đang gặp rất nhiều khó khăn bởi nhiều yếu tố. Cụ thể:

Thứ nhất, mất không gian. Theo ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch UBND TP.Hội An, sau 20 năm được UNESCO vinh danh, Hội An đã trở mình từ thành phố đang "dưỡng già" thành địa danh du lịch nổi tiếng. Đô thị cổ này chọn phát triển theo bề sâu, xây dựng định hướng phố trong làng, làng trong phố, nói không với đường lớn và công trình đồ sộ. Hội An có nhiều sản phẩm du lịch như: đêm phố cổ, làng nghề gốm Thanh Hà, rừng dừa Bảy Mẫu…

Hội An luôn xác định bảo tồn, phát huy di sản trên cơ sở lấy người dân làm trung tâm. Người dân cũng giàu lên từ di sản nhưng cũng đối mặt không ít thách thức. Ông Nguyễn Văn Sơn nhận định, mâu thuẫn bảo tồn và phát triển nhiều khi căng thẳng. Đặc thù là phần lớn di tích của người dân; đa phần phục vụ mục đích kinh doanh, buôn bán, cơi nới, cải tạo biến dạng di sản.

“Nạn chảy máu di sản do nhà cổ có nhiều thế hệ, không phân chia lợi ích được, hay nhiều người bán di sản chia cho các thành viên trong gia đình. Nếu không có chính sách một ngày nào đó di sản sẽ mất đi cái hồn trong nhà cổ” – ông Nguyễn Văn Sơn khẳng định.

>>Cần thay đổi tư duy về cách làm du lịch inbound

Thứ hai, đối mặt với ô nhiễm môi trường. Chính bởi sự phát triển nhanh chóng của đô thị hóa, cùng các hoạt động kinh doanh du lịch và khách du lịch đã tạo ra một lượng rác thải lớn thải ra môi trường tại điểm đến. Ông Lê Minh Tân, Phó trưởng ban Quản lý vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) chia sẻ những khó khăn của việc làm sao vừa phát triển đội tàu du lịch, vừa giữ được môi trường xanh cho vịnh. Càng nhiều khách, càng nhiều tàu và chuyến tàu trên biển, môi trường ở đây càng phải đối mặt với nguy cơ ô nhiễm. Làm thế nào để phát triển xanh là điều ban quản lý đang phải rất cố gắng.

Thứ ba, khó khăn trong công tác trùng tu tôn tạo di sản. Ông Phan Văn Tuấn, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, vật tư truyền thống và chuyên gia nghiên cứu trùng tu, tôn tạo di sản là điều đang gặp khó khăn khi. Mặt khác, làm sao bảo tồn và quy tụ được các cổ vật. Có nhiều cổ vật của các vua thời Nguyễn đã không còn ở Huế. Có những cổ vật khác cũng của nhà Nguyễn đôi khi đột nhiên xuất hiện nhưng trung tâm không thể mua về. Trung tâm cũng được tặng hoặc mua nhiều hiện vật nhà Nguyễn hồi hương như mũ quan nhà Nguyễn, áo nhật bình của hoàng tộc. Song, những điều đó dường như vẫn chưa đủ. Huế đang thành lập Trung tâm Bảo tồn kiến trúc gỗ với sự hỗ trợ của UNESCO. Tuy nhiên, nhiều di sản đang đối diện với việc thiếu nguyên vật liệu để bảo tồn và nghệ nhân thực hiện. 

Đứng trước thách thức di sản đang dần bị mất đi cái hồn vốn có, nhiều chuyên gia nhận định đây là công tác rất khó và phải “làm từ từ”. PGS-TS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử, cho biết các khu di sản cần được tiếp tục nghiên cứu để phát huy giá trị lịch sử. Song, việc tiếp cận các kho liệu thế giới về Việt Nam rất khó do các nhà nghiên cứu Việt Nam không có kinh phí.