Ổn định giá xăng dầu, trao quyền cho doanh nghiệp

NGUYỄN TIẾN THOẢ - Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính• 13/02/2023 11:20

Cần phải đổi mới cơ chế điều hành giá xăng dầu và trao quyền định giá cạnh tranh về giá thực chất cho các doanh nghiệp, để doanh nghiệp tự tính toán trên cơ sở tính đúng, tính đủ cho tất cả các khâu.

>>Cần điều hành giá xăng dầu theo nguyên tắc thị trường

Đảm bảo nguyên tắc thị trường

Trong thời gian gần đây, có nhiều cây xăng phản ánh giá xăng dầu chiết khấu về 0 đồng gây lỗ khiến họ buộc phải đóng cửa và nghỉ bán hàng. Thực trạng này nói lên một điều rằng, mục tiêu chính của kinh doanh là phải bù đắp được chi phí và có lợi nhuận. Nếu không đáp ứng được những điều này thì người kinh doanh phải ngưng bán hàng, không chỉ riêng với lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, mà của tất cả các ngành hàng lĩnh vực trong nền kinh tế.

Về chiết khấu giá xăng dầu có vế đó là: Một, khi giá xăng dầu thế giới tăng cao và giá bán hiện hành trong nước thấp hơn giá tăng của thế giới, thì thông thường chiết khấu phân bổ cho các khâu trong lĩnh vực lưu thông xăng dầu rất thấp, thậm chí về 0. Hai, khi giá thế giới giảm hơn giá bán hiện hành trong nước và các doanh nghiệp đẩy mạnh bán ra thì chiết khấu đó lại tăng lên khá cao, chứ không ở mức 0 đồng, 100 đồng hay 200 đồng nữa.

Thực tế những năm trước đây cũng có tình trạng chiết khấu 0 đồng, nhưng tình hình thị trường thế giới với giá trong nước không biến động đến mức căng thẳng, đột biến như giai đoạn năm 2022. Khi thời gian diễn ra ngắn, cung cầu bình thường, chênh giá trong nước bám sát giá thế giới thì phạm vi xảy ra với những doanh nghiệp bị chiết khấu thấp là rất hẹp và ngắn ngày, nên không xảy ra tình trạng đóng cửa.

Gần đây, Bộ Tài chính đã gửi văn bản cho Bộ Công Thương đề xuất nghiên cứu, xem xét đưa ra mức chiết khấu tối thiểu. Tuy nhiên, tôi không tán thành việc đề xuất mức cụ thể như vậy. Bởi vì đây không phải mặt hàng Nhà nước quyết định giá, nếu hướng dẫn quyết định mức tối thiểu cho một khâu nào đó là không đúng.

Ví dụ Bộ Công Thương cho phép các đại lý mua hàng của 3 đầu mối khác nhau, thì biết lấy chiết khấu của bên nào, trong khi mỗi bên một chiết khấu khác nhau và giá bán lẻ sẽ theo giá nào? Nhà nước không quyết định giá thì phải trả lại cho thị trường, để doanh nghiệp tự tính toán, quyết định và tự chịu trách nhiệm. Còn Bộ Công Thương quản lý, hướng dẫn tính giá cho đúng, cho đủ, minh bạch và tự chịu trách nhiệm về quyết định sau đó hậu kiểm. Nếu chúng ta áp đặt sẽ không trúng với mục tiêu thị trường đang hướng đến.

>>Sửa Nghị định kinh doanh xăng dầu: Cần tạo cơ chế cạnh tranh bình đẳng

Trao quyền cho doanh nghiệp

Hiện tại, tôi rất đồng tình với Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 95/2021/NĐ-CP và Nghị định 83/2014/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu của Bộ Công Thương, nhưng với điều kiện là phải đổi mới cơ chế điều hành giá và trao quyền định giá cạnh tranh về giá thực chất cho các doanh nghiệp. Doanh nghiệp tự tính toán giá vốn cơ sở, chi phí định mức trên cơ sở tính đúng, tính đủ cho tất cả các khâu.

Cần phải trao quyền cho doanh nghiệp, bãi bỏ hoàn toàn quy định lùi thời gian điều hành giá vào lễ tết,... rút ngắn chu kỳ điều hành giá

Bộ Công Thương phải có trách nhiệm ban hành các quy chế tính giá, tính chi phí định mức kinh doanh xăng dầu như thế nào và hướng dẫn các doanh nghiệp thỏa thuận với nhau bằng phương thức, mức độ nào trong tổng chi phí đó theo nguyên tắc thị trường.

Trong thời gian vừa qua, thị trường xăng dầu rõ ràng đã có sự định hướng nhưng lại thành cứng nhắc, yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện, trong khi phản ứng chính sách luôn luôn chậm so với biến động của thị trường, dẫn đến chi phí không theo kịp chi phí thực tiễn. Vì vậy, dù cố gắng đến mấy thì doanh nghiệp cũng vẫn có những chi phí không bù đắp được trên cơ sở tính toán của phía Nhà nước.

Tôi cho rằng có một số quy định trong Dự thảo chưa ổn, chúng ta cần xác định “linh hồn” của Nghị định mới là phải mang tính thị trường. Hiện nay, thị trường không vận động đúng nguyên tắc, chức năng, làm doanh nghiệp luôn phải chờ Nhà nước.

Vì vậy có hai nội dung rất lớn phải quan tâm đó là: Thứ nhất, là sắp xếp lại hệ thống cung ứng xăng dầu. Hiện chúng ta đang quy định một hệ thống chiều dọc và hệ thống chiều ngang, trong đó quy định các đầu mối nhập khẩu được quyền mua lẫn xăng dầu của nhau, tạo ra sự lòng vòng ở thị trường trong nước và tăng thêm chi phí, tính toán tổng cung xăng dầu ra thị trường không thực.

Ngoài ra, toàn bộ hệ thống thương nhân phân phối được mua xăng dầu của tất cả các đầu mối nhập khẩu. Cho phép như vậy thì khi có lợi, các thương nhân phân phối mua còn không có lợi thì họ bỏ để đi tìm đầu mối khác. Quy định này tạo ra sự cạnh tranh nhất định, nhưng chỉ phù hợp với điều kiện cung cầu diễn ra bình thường, không có đột biến, không căng thẳng.

Năm 2022 đã bộc lộ mối liên kết lỏng lẻo đó, doanh nghiệp đầu mối chỉ đảm nhiệm hệ thống dọc, bảo đảm lượng cung, còn hệ thống thương nhân phân phối bị bỏ rơi, toàn bộ các cửa hàng, đại lý của hệ thống thương nhân phân phối không có hàng bán.

Đặc biệt, trong hệ thống phân phối phải rà soát lại điều kiện kinh doanh, để hệ thống cung ứng xăng dầu lớn mạnh về tiềm lực, nhiều kinh nghiệm và có đủ các điều kiện kinh doanh tốt về tài sản, tài chính, phạm vi bao phủ. Để tới đây, khi Việt Nam mở cửa chính thức thị trường xăng dầu, các tập đoàn xăng dầu nước ngoài vào, mới đủ sức cạnh tranh lớn mạnh, còn nếu cứ giữ nguyên các điều kiện từ cách đây hàng chục năm là không ổn.

Thứ hai, phải đổi mới lại toàn bộ công tác điều hành giá, trao quyền định giá cạnh tranh về giá thực chất cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Nếu Nhà nước công bố giá cơ sở, doanh nghiệp căn cứ vào đó để định giá bán lẻ sẽ không khác gì chúng ta đang quy định giá tối đa, trong khi Luật giá không quy định điều đó.

Vì vậy, phải trao quyền cho doanh nghiệp, bãi bỏ hoàn toàn quy định lùi thời gian điều hành giá vào lễ tết,... rút ngắn chu kỳ điều hành giá xuống. Trước mắt, chưa điều chỉnh được hằng ngày theo giá thị trường thế giới, thì có thể điều chỉnh theo 7 ngày, nhưng tính 5 ngày giá vì có 2 ngày nghỉ, rồi thực hiện cơ chế bình ổn giá theo đúng quy định của Luật giá.

Đáng chú ý, bình ổn giá là khi biến động bất thường thì Nhà nước phải công bố giai đoạn này áp dụng biện pháp bình ổn giá, hoặc quy định giá tối đa, sử dụng quỹ bình ổn giá... Nhưng hết thời hạn biến động bất thường, sẽ phải công bố bình thường để thị trường hoạt động, các doanh nghiệp vận hành theo các nguyên tắc của thị trường, chứ không thể lúc nào cũng trong tình trạng “nóng”, chờ mệnh lệnh hành chính, không dám làm gì sẽ gây ra sức ì.