Vì sao Việt Nam vẫn chưa thể gỡ "thẻ vàng"?

Song song với ghi nhận những chuyển biến của ngành thủy sản Việt Nam, Đoàn Thanh tra của Tổng vụ các vấn đề về Biển và Thuỷ sản của Uỷ ban châu Âu (Đoàn thanh tra EC) cho rằng một trong những vấn đề lớn Việt Nam cần lưu ý là cần thực hiện nhiều biện pháp để tăng hiệu quả thực thi Luật Thủy sản.

Sau buổi kiểm tra, ngày 19/12, EC đã có công thư thông báo ý kiến đối với các nội dung đã kiểm tra tại Việt Nam. Đoàn thanh tra EC khẳng định, Việt Nam đã có nhiều tiến bộ so với đợt kiểm tra lần 1 (tháng 5/2018) và đang đi đúng hướng. Cụ thể, Việt Nam đã triển khai thực hiện Luật Thủy sản và các văn bản hướng dẫn luật trên thực tế; đã có cải thiện đáng kể trong công tác theo dõi, kiểm soát, giám sát tàu cá (MCS) so với lần kiểm tra trước.

Bên cạnh đó, EC cũng ghi nhận, đánh giá cao thiện chí, tinh thần hợp tác, sự minh bạch và trung thực của Việt Nam trong việc cung cấp thông tin, trao đổi giữa hai bên trong suốt thời gian đoàn làm việc tại Việt Nam.

“Đoàn kiểm tra thực tế tại cảng cá Tắc Cậu, tỉnh Kiên Giang và đánh giá Việt Nam đã nỗ lực trong công tác quản lý cường lực khai thác thông qua việc “đóng băng” đội tàu khai thác xa bờ, Bộ NNPTNT cũng đã ban hành quyết định giao hạn ngạch giấy phép khai thác thủy sản xa bờ cho 28 tỉnh ven biển", bà Nguyễn Thị Trang Nhung, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và hợp tác quốc tế, Tổng cục Thủy sản cho biết.

Tuy nhiên, Uỷ ban châu Âu đánh giá, tiến độ ban hành 2 nghị định còn chậm so với cam kết, mức xử phạt trong Nghị định số 42/2019/NĐ-CP còn nhẹ so với khu vực; một số thời hạn về đánh dấu tàu cá, lắp đặt thiết bị hành trình đối với tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên rất khó khả thi…

Việc triển khai Luật Thủy sản và các văn bản còn nhiều hạn chế như: Chưa triển khai thực hiện kiểm soát tàu nước ngoài cập cảng Việt Nam để nhập khẩu sản phẩm theo quy định tại Điều 70, Nghị định 26/2019/NĐ-CP.

Tiến độ lắp đặt thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá còn chậm, việc giám sát tàu cá và sử dụng hệ thống giám sát tàu cá chưa được toàn diện còn nhiều lỗi kỹ thuật…

Quy mô đội tàu lớn dẫn đến việc quản lý cường lực khai thác còn rất đáng quan ngại, việc tăng đội tàu sẽ xóa bỏ các nỗ lực quản lý nguồn lợi thủy sản bền vững. Cùng với đó, theo đánh giá của đoàn công tác thì tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài chưa có dấu hiệu giảm.

Dựa trên các nhận định này, Ủy ban châu Âu khuyến nghị, Việt Nam cần triển khai tất cả các cơ chế cần thiết để đảm bảo triển khai khung pháp lý mới một cách hiệu quả. Đặc biệt là tăng cường sự giám sát trong việc triển khai thực hiện khung pháp lý và công tác thực thi pháp luật trong thực tế.

Để quản lý chặt chẽ hơn về đội tàu cá, cần dứt điểm, cấm đóng mới tàu cá, thu hồi giấy chấp thuận đóng mới đối với các trường hợp chưa triển khai đóng tàu. Đồng thời, đánh giá nguồn lợi hải sản định kỳ 3 năm/lần và xây dựng các biện pháp quản lý nhằm đảm bảo cân bằng đội tàu khai thác với hiện trạng nguồn lợi hải sản.

Việt Nam cần xây dựng lộ trình giảm tàu, cấp hạn ngạch khai thác đối với một số loài/nhóm loài, hoặc hạn chế ngày khai thác trên biển và hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về nghề cá vì đây là yếu tố then chốt trong việc cải thiện công tác quản lý nghề cá tại Việt Nam. 

Đặc biệt, Đoàn thanh tra EU cũng chỉ ra nhiều nội dung trong thực thi pháp luật về thủy sản cần được hoàn thiện nhanh chóng và thực hiện có giám sát kỹ lưỡng hơn. EC cũng khẳng định chừng nào Việt Nam chưa giải quyết được vấn đề tàu cá của Việt Nam vi phạm vùng biển nước ngoài thì Ủy ban châu Âu sẽ không rút thẻ vàng.

Ông Phạm Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Nghề cá Việt Nam cho rằng, việc gỡ “thẻ vàng“ IUU đối với Việt Nam là rất quan trọng. EU chưa gỡ có nghĩa là chúng ta chưa thực hiện tốt, vẫn còn vi phạm một số quy định về chống đánh bắt cá bất hợp pháp, đánh bắt không khai báo, không truy xuất được nguồn gốc rõ ràng…

Việc bị phạt "thẻ vàng" đã kéo theo nhiều tác động xấu, làm giảm uy tín đối với ngành thủy sản nói chung và nghề cá nói riêng; một số nhà nhập khẩu sẽ từ chối mua thủy sản. Hầu như 100% các lô hàng nhập khẩu vào EU đều mất thời gian chứng minh xuất xứ, làm cho thương mại bị đình trệ, chi phí của các nhà xuất khẩu tăng cao... 

Mặc dù trong 2 năm qua, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực khắc phục “thẻ vàng“ IUU, điển hình là trong công tác tuyên truyền về IUU, làm gì để tuân thủ khuyến nghị của EC trên các phương tiện thông tin truyền thông và trong đào tạo nghề cá.

Tại các địa phương, việc chứng nhận sản phẩm khai thác đã được thực hiện tốt hơn, số lượng tàu thuyền được lắp thiết bị hành trình đang tăng lên với khoảng 75% số tàu trên 24m lắp thiết bị hành trình (hơn 2.000 chiếc) và 25% số tàu từ 15-24m lắp thiết bị.

“Mặc dù vậy, việc chứng nhận nguồn gốc khai thác hải sản còn rất nhiều khó khăn vì số lượng tàu cá rất nhiều, đối tượng khai thác, thành phần trong cùng một mẻ lưới, một chuyến tàu là rất nhiều, do Việt Nam là nước nhiệt đới, khác với các nước ôn đới thì đối tượng đơn loài hơn, do đó việc ghi nhật ký cũng khó cho ngư dân, thậm chí nhiều như dân chưa có thói quen ghi nhật ký khai thác. Ngoài ra, các cảng cá hiện chưa đồng bộ, khiến tàu vào bến không có chỗ để vào xác nhận”, ông Tuấn cho hay.

Được biết, Đoàn thanh tra EC sẽ sang Việt Nam để kiểm tra tình hình triển khai các khuyến nghị của EC về khai thác khai thác IUU trong 6 tháng tới. Việt Nam phải nộp báo cáo tiến độ toàn diện về kết quả triển khai các nội dung theo báo cáo giám sát trước ngày 15 tháng 5 năm 2020.

Theo kết quả kiểm tra của Bộ NN&PTNT hiện vẫn còn 8 tỉnh có vi phạm những vấn đề EC đưa ra khuyến cáo, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho biết. Bộ NN&PTNT cùng Bộ Công an và Bộ Quốc phòng sẽ cùng nhau làm việc với 8 địa phương này để chấm dứt ngay vi phạm, tiến tới tháo gỡ thẻ vàng cho thủy sản Việt trước châu Âu.