Xếp hạng đại học: Chạy đua thành tích?

>> Thủ tướng: Cần giảm "bệnh thành tích" trong giáo dục (*)

Bảng xếp hạng các trường đại học của Việt Nam (Viet Nam’s University Rankings - VNUR) vừa công bố bảng xếp hạng 100 trường đại học trong nước năm 2023. Trong số 100 trường được xếp hạng, có 10 cơ sở giáo dục đại học đạt số điểm đánh giá cao nhất lần lượt gồm các đại học: Quốc gia Hà Nội, Quốc gia TP.HCM, Bách khoa Hà Nội, Duy Tân, Kinh tế TP.HCM, Cần Thơ, Sư phạm Hà Nội, Đà Nẵng, Huế.

5 cơ sở đào tạo đại học xếp cuối bảng xếp hạng gồm ĐH Phương Đông, ĐH Kỹ thuật Y tế Hải Dương, Trường ĐH Nam Cần Thơ, Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch, Học viện Hàng không Việt Nam.

Điểm thú vị là VNUR có những tiêu chí/cách đánh giá mà bảng xếp hạng các trường đại học uy tín trên thế giới như SCImago, ARWU, THE, Us News hay QS không có như:

Tích hợp kết quả xếp hạng các trường đại học của các bảng xếp hạng đại học uy tín khác trên thế giới; Sử dụng kết quả kiểm định các trường đại học, kiểm định chương trình… từ quốc gia cho đến khu vực, quốc tế; Sử dụng thành tựu từ nhiệm vụ khoa học và công nghệ trong nước, sáng chế trong nước; Sử dụng điểm tuyển sinh đầu vào, diện tích sàn xây dựng, tài liệu học thuật trong thư viện. Một điểm khác biệt nữa có thể thấy, VNUR là một bảng xếp hạng khách quan tuyệt đối, theo nghĩa là không phụ thuộc vào dữ liệu được cung cấp từ các trường đại học.

Tuy nhiên, ngay sau khi được công bố, bảng xếp hạng “made in Việt Nam” ghi nhận những ý kiến tranh luận sôi nổi trên các diễn đàn giáo dục và giới học thuật.

Trước cuộc chạy đua tham gia các bảng xếp hạng trong nước và quốc tế của nhiều trường đại học, TS Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường Đại học FPT thẳng thắn cho rằng đây là biểu hiện của bệnh thành tích, thậm chí có hiện tượng gian lận, không liêm chính để trường đạt được thứ hạng cao. Từ đó, ông Tùng đặt câu hỏi: Mục tiêu xếp hạng để làm gì? Trường đại học có 3 sứ mệnh chính là cung cấp các dịch vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học và đóng góp cho xã hội chứ không phải là ganh đua với nhau.

>> Khi sự vô cảm “len lỏi” giữa bệnh thành tích

>> Bộ đã cố gắng nói không với bệnh thành tích, nhưng…

>> Bệnh thành tích có yếu tố từ... văn hóa, thói quen

Thật ra, vấn đề mà TS Lê Trường Tùng đặt ra không phải không có lý. Bởi vì, trong cơn sốt xếp hạng, nhất là khi nhấn mạnh tiêu chí số lượng bài báo đăng trên các tạp chí quốc tế như thứ để đo thành quả các trường thì ta sẽ đưa ra bức tranh sai lệch.

Điều đáng lo ngại là có thể khiến các các trường đi con đường sai lệch vì họ sẽ chạy theo thành tích, chạy theo bài báo, làm mọi cách để có những con số thật đẹp thay vì tập trung sứ mạng tạo ra tri thức, phục vụ cộng đồng và đào tạo sinh viên. Tức là, nếu kiểm soát không tốt, chạy theo nó thì sẽ lạm dụng trở thành xếp hạng- vị xếp hạng.

Dưới góc nhìn cá nhân, người viết thấy, xếp hạng là một phần tất yếu của hệ sinh thái giáo dục đại học trên toàn thế giới. Nó giống như một thang đo, nếu coi nó là phương tiện thì nó đo lường khách quan về hoạt động của nhà trường đồng thời so sánh được với các trường khác (bao gồm cả trường trong nước, quốc tế) theo từng tiêu chí, từ đó có phân tích thêm để đưa ra điều chỉnh phù hợp.

Cũng cần nhìn nhận từ thực tế, bấy lâu nay, ở Việt Nam, người dân, học sinh, sinh viên thường có suy nghĩ là trường nào xếp thứ hạng đầu tiên là tốt, còn trường nào xếp phía sau là đào tạo kém chất lượng hơn. Suy nghĩ này có thể ít nhiều ảnh hưởng đến xu hướng chọn trường học, ngành nghề của thí sinh.

Theo một chuyên gia giáo dục, khi thí sinh khi chọn đăng ký học trường đại học nào cần tìm hiểu kỹ về điểm trúng tuyển đầu vào, quá trình đào tạo, cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên, tỷ lệ tốt nghiệp có  việc làm, ý kiến của các nhà tuyển dụng về chất lượng ứng viên tốt nghiệp từ trường đại học, đặc biệt là sự thành công của các cựu sinh viên. Ngoài ra, đánh giá chung của xã hội về chất lượng đào tạo của một trường đại học cũng rất quan trọng..v..v.

Nghĩa là, sự đánh giá, xếp hạng của nhóm chuyên gia, các tổ chức đều có ý nghĩa nhất định, nhưng người dân và các em học sinh, sinh viên cần phải xem xét nhiều yếu tố một cách đẩy đủ hơn trước khi quyết định đăng ký chọn trường học phù hợp với bản thân.

Thực tế cho thấy, rất khó để có thể có một bảng xếp hạng trường đại học toàn diện, có thể vừa lòng tất cả cộng đồng. Do đó, việc tranh cãi hay những ý kiến trái chiều xung quanh bảng xếp hạng trường đại học là điều tất yếu. 

Dẫu vậy, dù là bảng xếp hạng nào thì cũng xoay quanh những sứ mệnh, nhiệm vụ của một trường đại học như giảng dạy, nghiên cứu khoa học, quốc tế hóa, chuyển giao tri thức. Và bản thân các tiêu chí, trọng số đó cũng thay đổi theo thời gian để phù hợp với sự vận động của cuộc sống.

Quan trọng hơn, thông qua việc xếp hạng, cần có nhiều thêm ý kiến đóng góp thiết thực để làm cho các bảng xếp hạng trường đại học tốt hơn. Và những chuyên gia chủ trì các bảng xếp hạng các trường đại học cũng nên mở lòng theo hướng tiếp tục phát huy điểm mạnh, cải tiến những điểm chưa phù hợp để những kết quả xếp hạng tiếp theo sẽ ngày càng tối ưu hơn.

Cuối cùng, xin dẫn quan điểm của TS Phạm Thị Ly - Trung tâm nghiên cứu và đánh giá giáo dục, ĐH Nguyễn Tất Thành rằng: “Việc xếp hạng các trường đại học không phải trường nào công bố nhiều hơn, mà trường nào thực sự đóng góp cho việc đào tạo ra những con người có ích cho xã hội, trường nào thực sự tạo ra kiến thức giúp ích cho cộng đồng, cải thiện đời sống người dân, thay đổi bộ mặt xã hội”.