BOT – Vì đâu nhiều hệ lụy?

GIA NGUYỄN• 12/05/2021 04:30

Mặc dù được đánh giá là Chủ trương đúng đắn trong nhiều năm qua, thế nhưng, thực trạng các công trình BOT hiện nay đang tiềm ẩn nhiều hệ lụy, từ doanh nghiệp đến ngân hàng…

Theo báo cáo của Tổng cục Đường bộ Việt Nam - Bộ Giao thông Vận tải, cả nước hiện có tổng cộng 107 trạm thu phí BOT do trung ương và địa phương quản lý, trong đó Tổng cục Đường bộ Việt Nam đang quản lý 66 trạm, phần lớn các dự án đứng trước nguy cơ vỡ phương án tài chính do không được điều chỉnh tăng mức phí như cam kết tại hợp đồng BOT.

Trong báo cáo giám sát về các dự án BOT được Ủy ban kinh tế Quốc hội gửi tới các đại biểu Quốc hội vào đầu tháng 4/2021 vừa qua cho thấy, chỉ có một số dự án tăng trưởng doanh thu tốt như dự án BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ, năm 2020 tăng 20% so với năm 2019; cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, năm 2020 tăng 85% so với phương án tài chính.

Còn lại, đa số các dự án BOT có doanh thu không đạt so với hợp đồng BOT, con số các dự án không đạt doanh thu như kế hoạch ban đầu tăng theo từng năm. Cụ thể, năm 2018, có 27 dự án; năm 2019 có 43 dự án; năm 2020 có 42 dự án BOT có số thu thấp hơn dự kiến.

Nhiều dự án BOT đang tiềm ẩn nhiều hệ lụy khi doanh thu không đạt như kế hoạch ban đầu

Chẳng hạn, dự án BOT cầu Việt Trì - Ba Vì đưa vào thu phí từ tháng 4/2019 nhưng đến nay so với phương án tài chính ban đầu thì doanh thu chỉ đạt 20 - 30%, theo nhà đầu tư, doanh thu cầu Việt Trì - Ba Vì giảm là do lưu lượng xe phân lưu với cầu Hạc Trì nên không đúng với dự báo lưu lượng và với mức doanh thu này thì không đủ để nhà đầu tư duy trì hoạt động.

Hay như dự án BOT Cai Lậy đoạn qua thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang dự kiến sẽ thu phí trở lại trong tháng 5/2021, đây là dự án đã dừng thu phí từ cuối năm 2017 do người dân phản đối vị trí đặt trạm thu phí chưa hợp lý.

Sau khi dự án tạm dừng thu phí, từ năm 2017 đến nay nhà đầu tư không có khoản doanh thu nào, trong khi khoản vay 1.000 tỉ đồng để làm dự án vẫn phải trả lãi hàng tháng cho ngân hàng. Do không có nguồn thu từ dự án, toàn bộ khoản vay đầu tư vào dự án BOT Cai Lậy của nhà đầu tư đã bị ngân hàng đưa vào diện nợ xấu.

Thực trạng trên không chỉ đẩy các nhà đầu tư rơi vào cảnh gánh nặng nợ nần, thua lỗ ngày càng tăng do nguồn thu phí sụt giảm, khi vừa phải gồng mình trả lãi suất ngân hàng và chi phí duy tu tuyến đường, mà còn tiềm ẩn nguy cơ cao dẫn đến nợ xấu tại các ngân hàng khi 80% vốn đầu tư cho các dự án giao thông theo hình thức này là do ngân hàng tài trợ.

Thực tế, số liệu từ Ngân hàng Nhà nước cho thấy, từ đầu năm 2018 đến nay, tỷ lệ nợ xấu của dự án BOT, BT giao thông liên tục tăng nhanh, tại thời điểm 30/6/2019, tỷ lệ nợ xấu BOT giao thông là 2,11% và đến 30/6/2020 đã tăng lên 5%.

80% vốn đầu tư cho các dự án giao thông theo hình thức này là do ngân hàng tài trợ.

80% vốn đầu tư cho các dự án BOT giao thông là do ngân hàng tài trợ, tiềm ẩn nguy cơ cao dẫn đến nợ xấu

Nợ xấu dự án BOT tăng khiến ngân hàng gặp nhiều khó khăn khi cho vay đầu tư các dự án BOT vì trần tín dụng cho lĩnh vực này sắp cạn. Chưa kể, nguồn vốn cho vay dự án BOT chủ yếu là ngắn hạn, theo quy định 40% nguồn vốn ngắn hạn ngân hàng được phép dùng cho vay dài hạn với BOT nhưng trong vòng 3 năm tới tỷ lệ này sẽ giảm xuống 37%, 34% và 30%.

Vì vậy, khi các dự án BOT gặp khó khăn, ngân hàng không thu hồi được vốn sẽ gây ra rủi ro lớn, đặc biệt với những nhà băng có tỷ lệ cho vay BOT, BT cao như hiện nay.

Trước thực trạng đã nêu, để tránh sự rủi ro cho nhà đầu tư, ngân hàng, thông tin với báo chí ông Đào Việt Dũng - Chuyên gia cao cấp của Ngân hàng ADB nhấn mạnh: khâu lựa chọn, thẩm định dự án vô cùng quan trọng, lựa chọn nhà đầu tư phải có quy trình để làm sao lựa chọn nhà đầu tư có năng lực. Trong hợp tác công tư phải thay đổi tư duy, phải bình đẳng giữa nhà đầu tư và cơ quan Nhà nước mới có thể thu hút được được các nguồn đầu tư không chỉ trong nước mà còn cả các nguồn từ nước ngoài.

“Phải tạo được môi trường thuận lợi mới thu hút được đầu tư, đặc biệt trong khối tư nhân. Nếu chỉ trông chờ mãi nguồn vốn vay từ ngân hàng thì chưa đủ, vì nguồn vốn ngân hàng chủ yếu là nguồn ngắn hạn, trong khi nguồn vốn của các dự án BOT lại là các nguồn dài hạn và nhu cầu rất lớn”, ông Đào Việt Dũng cho biết.

Trước đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển – Trưởng đoàn Giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng cho rằng: Chủ trương huy động vốn xã hội là đúng đắn, giảm được đầu tư công… nhưng khâu tổ chức thực hiện vẫn yếu nhất, quản lý nhà nước chưa tốt, ngay cả việc giao quá nhiều quyền cho nhà đầu tư cũng phải xem xét lại, gây bức xúc ở những nơi mà công trình đi qua. Xác định chi phí dự án chưa hợp lý, làm tăng giá thành, không kiểm soát được giá thành, mức phí, gian lận trong doanh thu, dẫn đến sai lệch thời gian thu hồi vốn. Nhiều dự án dựa chủ yếu vào ngân hàng, rủi ro rất cao mà cuối cùng Nhà nước phải gánh. Dù nêu cao khẩu hiệu “hài hòa lợi ích”, nhưng vẫn có phần nghiêng về nhà đầu tư, thậm chí có khi vô lý. Phó Chủ tịch Quốc hội cũng như nhiều Chủ nhiệm các Ủy ban khác đều đề nghị làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân để dẫn đến thế tiến thoái lưỡng nan hiện nay.