Gấp rút nội luật hoá Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu để không bị "bỏ lại phía sau"

MINH NGỌC• 18/02/2023 10:56

Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động gần như trực tiếp 2 lĩnh vực trong nền kinh tế là chính sách thuế và thu hút đầu tư nước ngoài.

>>Tác động và ứng phó với chính sách thuế tối thiểu toàn cầu

Tháng 10/2021, Diễn đàn hợp tác chung thực hiện các giải pháp chống xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận của OECD (Diễn đàn IF) đã đạt được thỏa thuận cuối cùng về giải pháp gồm hai trụ cột nhằm giải quyết các thách thức về thuế liên quan tới quá trình số hóa nền kinh tế và đề ra một kế hoạch thực hiện chi tiết. Chính phủ các nước đầu tư và nhận đầu tư đều đã và đang có những động thái quyết liệt trong việc cân nhắc và đưa ra các chính sách liên quan đến Thuế tối thiểu toàn cầu.

Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động gần như trực tiếp 2 lĩnh vực trong nền kinh tế là chính sách thuế và thu hút đầu tư nước ngoài.

Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động gần như trực tiếp 2 lĩnh vực trong nền kinh tế là chính sách thuế và thu hút đầu tư nước ngoài. (Ảnh minh hoạ)

Ngày 15/12/2022, Liên minh Châu Âu (EU) đã chính thức thông qua kế hoạch áp dụng thuế suất tối thiểu 15% từ 2024; Quốc hội Hàn Quốc cũng đã thông qua Đạo luật điều chỉnh thuế trong đó sẽ áp dụng cơ chế thuế tối thiểu toàn cầu từ 2024; Chính phủ Nhật Bản cũng đã thông báo Dự thảo cải cách thuế, tiến tới việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm tài chính 2024 và sẽ trình Quốc hội phê duyệt. Đây đều là những quốc gia có nguồn vốn đầu tư nước ngoài lớn vào Việt Nam. Việc chính thức áp dụng chính sách thuế tối thiểu toàn cầu sẽ có nhiều tác động tới các doanh nghiệp có vốn đầu tư ngoài (FDI) tại Việt Nam.

Quy tắc Thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động gần như trực tiếp 2 lĩnh vực trong nền kinh tế là chính sách thuế và thu hút đầu tư nước ngoài.

Về thuế, trong trường hợp Việt Nam không có những hành động ngay hoặc chậm trễ trong việc triển khai thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội giành quyền đánh thuế, vì khi đó các quốc gia đầu tư thuộc khối EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia khác sẽ thực hiện thu Thuế bổ sung theo các nguyên tắc Trụ cột 2, nhiều khả năng bắt đầu từ năm 2024. Ngoài ra, Việt Nam cũng có thể không thu được phần Thuế bổ sung, nếu phát sinh, của các Tập đoàn Việt Nam có đầu tư ra nước ngoài.

Cùng với đó, việc các nước hay Việt Nam triển khai thuế tối thiểu toàn cầu sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài của các chính sách ưu đãi thuế hiện tại của Việt Nam cho các Tập đoàn đa quốc gia thuộc phạm vi áp dụng. Ưu đãi về thuế thời điểm này không còn là lợi thế cạnh tranh của Việt Nam với các Tập đoàn đa quốc gia. Nếu Việt Nam không có những cải cách hợp lý và kịp thời về chính sách ưu đãi, trong trường hợp các đối thủ cạnh tranh là các quốc gia đang thu hút và nhận đầu tư nước ngoài cân nhắc các biện pháp và chính sách ưu đãi đầu tư thuận lợi để thích ứng với thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam có thể bị bỏ lại phía sau trong việc thu hút đầu tư nước ngoài.

Vấn đề với thu hút đầu tư nước ngoài thời điểm này không chỉ là các doanh nghiệp đa quốc gia lớn mà cả các doanh nghiệp vệ tinh, doanh nghiệp phụ trợ thuộc chuỗi giá trị có thể chuyển dịch đầu tư từ Việt Nam sang các quốc gia khác hoặc không tiếp tục mở rộng đầu tư tại Việt Nam do sự phụ thuộc vào sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp đa quốc gia.

Theo đó, hiện nay, để bảo vệ nguồn thu thuế, một số quốc gia và vùng lãnh thổ như Hong Kong, Singapore, Malaysia đang cân nhắc và nhiều khả năng sẽ áp dụng cơ chế Thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn - QDMTT để giành quyền thu phần Thuế bổ sung trước các quốc gia khác. QDMTT có thể hiểu đơn giản là một cơ chế nội địa trong đó việc tính toán lợi nhuận thặng dư (“excess profits”) và thuế tối thiểu được áp dụng tương đương với các quy định tại Trụ cột 2 theo hướng dẫn của OECD.

>>Sửa Luật Thuế thu nhập cá nhân: Nên "khoan thư sức dân"

Để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của QDMTT, tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các doanh nghiệp đa quốc gia, các nước đang nghiên cứu các cơ chế, chính sách ưu đãi theo chi phí nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp đang áp dụng ưu đãi thuế chịu tác động từ Trụ cột 2 như: Ưu đãi thuế dựa trên cơ sở chi phí như khấu hao nhanh, trợ cấp đầu tư hoặc giảm trừ thuế (tax credits), đặc biệt là hình thức ưu đãi trợ cấp bằng tiền (cash grants). Đây cũng là những hình thức ưu đãi được các quốc gia pháp triển ưa sử dụng hơn ưu đãi thuế.

Ưu đãi theo chi phí ví dụ như hỗ trợ bằng tiền (cash grants) để hỗ trợ một phần chi phí đầu tư vào tài sản cố định, đầu tư hoạt động nghiên cứu và phát triển (NC&PT), hoặc nhân lực, có ưu điểm là có thể khuyến khích các hoạt động đầu tư thực chất và mang tính dài hạn (như đầu tư lớn vào các cơ sở vật chất máy móc nhà xưởng, đầu tư vào các hoạt động chất xám như NC&PT, v.v…) bao gồm cả các hoạt động đầu tư mở rộng ở giai đoạn sau, hạn chế tình trạng chuyển dịch lợi nhuận hoặc đầu tư ngắn hạn như đối với ưu đãi theo lợi nhuận.

Mặc dù các khoản ưu đãi theo chi phí có thể sẽ phát sinh việc phải trả trước từ ngân sách, nhưng sẽ có ưu điểm là dễ ước tính hơn dựa trên giá trị đầu tư, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của doanh nghiệp, theo đó phù hợp cho việc hoạch định ngân sách. Hiện nay, một số quốc gia cũng đang nghiên cứu các chính sách ưu đãi theo chi phí khác nhằm đa dạng hóa cơ chế ưu đãi, thúc đẩy các hoạt động đầu tư thực chất, như tăng chi phí được trừ đối với các khoản đầu tư NC&PT, đăng ký bằng sáng chế,... gồm Trung Quốc, Singapore, Malaysia.

Trong bối cảnh, các quốc gia đang gấp rút nghiên cứu, nội luật hoá các quy tắc Trụ cột II, Việt Nam được khuyến nghị cần các chính sách ứng phó trong cả ngắn hạn và dài hạn. Trong ngắn hạn, cần nhanh chóng áp dụng cơ chế Thuế tối thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn QDMTT để giành quyền thu thuế. Trong dài hạn, hệ thống thuế cùng với các ưu đãi thuế cũng cần được xem xét cải cách nhằm hạn chế tác động tiêu cực của Trụ cột 2, đảm bảo thu hút đầu tư thực chất, hạn chế các hoạt động làm xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận.

Tiếp theo, đối với việc hỗ trợ các doanh nghiệp đa quốc gia bị ảnh hưởng bởi Trụ cột 2, các hình thức ưu đãi đầu tư mới dựa trên chi phí, đặc biệt là ưu đãi bằng tiền, nên được cân nhắc với những ưu điểm nhất định so với hình thức đầu tư dựa trên thu nhập.

Việt Nam nên sớm cân nhắc cải cách hệ thống ưu đãi thuế để phù hợp hơn trong tình hình mới, song song với việc tham khảo, lấy ý kiến tư vấn OECD, cũng như các chính sách đang được thực hiện bởi các quốc gia khác.

Ngày 4/8/2022, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định thành lập Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về nghiên cứu và đề xuất các giải pháp liên quan đến thuế suất tối thiểu toàn cầu của OECD. Đây là quyết định quan trọng, hứa hẹn đưa ra được những tham vấn quan trọng để xây dựng khung pháp lý nội luật liên quan đến việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, đảm bảo các chính sách ưu đãi đối với nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam được thực thi hiệu quả.