Thấy gì khi cán cân thương mại nghiêng về xuất siêu?

Theo báo cáo mới nhất của Tổng cục Thống kê, trong tháng 10/2024, Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa ấn tượng, đặc biệt cán cân thương mại xuất siêu 1,99 tỷ USD. Tính chung mười tháng đầu năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt 647,87 tỷ USD, tăng 15,8% so với cùng kỳ năm trước, và cán cân thương mại tiếp tục xuất siêu với 23,31 tỷ USD.

Tuy nhiên, dù đây là tín hiệu lạc quan cho nền kinh tế, Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong bối cảnh sự thay đổi nhanh chóng của chuỗi cung ứng toàn cầu và các bất ổn từ thị trường xuất khẩu lớn.

Động lực từ khu vực có vốn đầu tư FDI

Báo cáo cho thấy, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa 10 tháng năm 2024 sơ bộ đạt 335,59 tỷ USD, tăng 14,9% so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tiếp tục đóng góp lớn vào sự tăng trưởng này khi đạt kim ngạch xuất khẩu 241,62 tỷ USD, chiếm 72% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Điều này phản ánh vai trò quan trọng của các doanh nghiệp nước ngoài trong việc thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu tại Việt Nam.

Ngành công nghiệp chế biến tiếp tục giữ vai trò mũi nhọn khi chiếm tới 88% tổng kim ngạch xuất khẩu. Các sản phẩm điện tử, may mặc, và máy móc thiết bị là những mặt hàng chủ lực, giúp Việt Nam duy trì vị thế là một trong những nhà cung cấp hàng đầu cho các thị trường lớn như Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản.

Sự gia tăng của xuất khẩu trong năm 2024 không chỉ nhờ vào nhu cầu thị trường quốc tế mà còn do Việt Nam đang dần hoàn thiện hệ thống hạ tầng, cải thiện môi trường đầu tư và tiếp cận các hiệp định thương mại tự do (FTA) mới. Các FTA thế hệ mới như EVFTA, CPTPP đã và đang mở ra những cánh cửa tiềm năng, tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam tiếp cận sâu hơn vào các thị trường phát triển.

Áp lực từ sản xuất và đầu tư

Song song với sự tăng trưởng xuất khẩu, nhập khẩu cũng ghi nhận mức tăng ấn tượng. Tính chung mười tháng năm 2024, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa đạt 312,28 tỷ USD, tăng 16,8% so với cùng kỳ năm trước. Phần lớn trong số đó là tư liệu sản xuất, đạt 292,57 tỷ USD, chiếm 93,7% tổng kim ngạch nhập khẩu.

Việc tăng cường nhập khẩu tư liệu sản xuất cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp nội địa. Các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng, đang đầu tư nhiều hơn vào máy móc, thiết bị và nguyên vật liệu để đáp ứng nhu cầu sản xuất trong nước cũng như gia tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra một số thách thức cho nền kinh tế. Đặc biệt, khu vực kinh tế trong nước tiếp tục nhập siêu với 19,61 tỷ USD, phản ánh sự phụ thuộc vào các nguồn nguyên liệu và công nghệ nhập khẩu. Đây là vấn đề mà Việt Nam cần phải đối mặt nếu muốn tăng cường tính tự chủ của nền kinh tế.

Nhiều thách thức phía trước

Với xuất siêu 23,31 tỷ USD trong 10 tháng năm 2024, nền kinh tế Việt Nam dường như đang tận dụng tốt lợi thế từ các hiệp định thương mại và sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, sự chênh lệch trong cán cân thương mại giữa khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và khu vực kinh tế trong nước vẫn là một vấn đề đáng lo ngại.

Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì xuất siêu, với mức xuất siêu lên đến 42,92 tỷ USD. Ngược lại, khu vực kinh tế trong nước lại gặp khó khăn với nhập siêu, cho thấy mức độ cạnh tranh và khả năng phát triển của các doanh nghiệp nội địa còn hạn chế.

Thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam là Mỹ, với kim ngạch đạt 98,4 tỷ USD, nhưng Việt Nam vẫn phụ thuộc mạnh mẽ vào Trung Quốc khi đây là thị trường nhập khẩu lớn nhất với 117,7 tỷ USD. Sự phụ thuộc này đặt Việt Nam vào tình thế dễ bị tổn thương trước các biến động chính trị và kinh tế của hai cường quốc này.

Một trong những thách thức lớn nhất mà các doanh nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt là khả năng duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bền vững. Thị trường thế giới đang thay đổi nhanh chóng, với sự suy thoái kinh tế ở nhiều nước phát triển và các rào cản thương mại gia tăng. Đồng thời, các doanh nghiệp Việt Nam cần đẩy mạnh cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm để cạnh tranh với các đối thủ trên thị trường quốc tế.

Thêm vào đó, các vấn đề về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cũng đặt ra yêu cầu mới cho các doanh nghiệp trong nước. Những tiêu chuẩn cao về môi trường trong các hiệp định thương mại đang gây áp lực lớn lên các ngành công nghiệp truyền thống như dệt may và da giày. Việc đáp ứng các tiêu chuẩn này sẽ đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư nhiều hơn vào công nghệ xanh và quy trình sản xuất bền vững.

Nhìn chung, việc Việt Nam duy trì được xuất siêu trong năm 2024 là một tín hiệu tích cực cho nền kinh tế, khẳng định sự phát triển mạnh mẽ và vị thế ngày càng quan trọng trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, các thách thức về nhập siêu trong khu vực kinh tế trong nước, sự phụ thuộc vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, và yêu cầu phát triển bền vững là những vấn đề cần được giải quyết trong thời gian tới. Chỉ khi tăng cường nội lực và giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhập khẩu, Việt Nam mới có thể tiến tới một nền kinh tế thực sự bền vững và tự chủ.