Trung Quốc đặt cược vào xe thông minh, liệu có đủ kiểm soát rủi ro?

Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đang dẫn đầu cuộc đua phát triển công nghệ hỗ trợ lái, vượt xa nhiều đối thủ đến từ Mỹ và châu Âu. Thị trường nội địa khát khao đổi mới, người tiêu dùng hào hứng đón nhận công nghệ và chính phủ thì chủ động mở đường. Tuy nhiên, sau vụ tai nạn nghiêm trọng liên quan đến chiếc sedan SU7 của Xiaomi khiến ba người tử vong hồi tháng 3, giới chức Bắc Kinh đang điều chỉnh lại nhịp độ: tiến nhanh, nhưng phải cẩn trọng.

Theo Reuters, trong tuần này, các cơ quan quản lý Trung Quốc đang hoàn tất dự thảo quy định an toàn mới cho hệ thống hỗ trợ lái. Đây là nỗ lực cân bằng giữa duy trì tốc độ đổi mới để giành lợi thế công nghệ và kiểm soát rủi ro để bảo vệ người dùng. Cách tiếp cận này khác với Hoa Kỳ, nơi nhiều công ty phát triển xe tự lái đã tỏ ra thất vọng vì thiếu khung pháp lý rõ ràng để thử nghiệm và thương mại hóa.

Việc xây dựng quy định tại Trung Quốc đang được thực hiện bài bản. Chính phủ huy động các doanh nghiệp như Dongfeng và Huawei tham gia soạn thảo quy tắc kỹ thuật, đồng thời lấy ý kiến công chúng trong một tháng. Quy định mới sẽ tập trung vào thiết kế phần cứng và phần mềm giám sát trạng thái tỉnh táo và khả năng can thiệp của người lái - yếu tố then chốt để đảm bảo hệ thống hỗ trợ không thay thế con người.

Luật hiện hành ở Trung Quốc đã cấm các nhà sản xuất sử dụng thuật ngữ như “tự lái” hay “xe thông minh” trong quảng cáo, nhằm tránh gây hiểu lầm. Dù công nghệ có thể tự điều khiển, phanh hay tăng tốc trong một số tình huống, người lái vẫn phải giữ sự tập trung và sẵn sàng kiểm soát phương tiện.

Bên cạnh đó, Trung Quốc vẫn theo đuổi công nghệ cao cấp hơn. Chính phủ thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển hệ thống hỗ trợ lái Cấp độ 3 (Level 3), cho phép người lái rời mắt khỏi đường trong một số hoàn cảnh. Tháng 4, hãng xe quốc doanh Changan được chọn để thử nghiệm xác nhận công nghệ này, nhưng kế hoạch đã bị tạm dừng sau tai nạn của Xiaomi. Giới chức Trung Quốc vẫn hy vọng có thể nối lại thử nghiệm trong năm nay và phê duyệt mẫu xe Level 3 đầu tiên vào năm 2026.

Một số nhà phân tích đánh giá cách tiếp cận linh hoạt vừa thử nghiệm, vừa thiết lập chuẩn an toàn là yếu tố giúp Trung Quốc tạo lợi thế cạnh tranh toàn cầu. Markus Muessig, phụ trách ngành ô tô tại Accenture Greater China, cho rằng chiến lược này phản ánh tinh thần “mò đá qua sông”, tức thăm dò từng bước qua vùng nước chưa rõ đáy, vốn đã chứng minh hiệu quả trong quá trình công nghiệp hóa.

Tuy nhiên, không phải ai cũng nhìn nhận mô hình Trung Quốc một cách tích cực. Một số chuyên gia lo ngại việc thúc ép doanh nghiệp ra mắt công nghệ nhanh chóng, đi kèm kỳ vọng chính trị về việc “vượt mặt phương Tây”, có thể tạo áp lực nguy hiểm. Trong môi trường mà thành tích đôi khi lấn át sự tuân thủ, rủi ro về kiểm định thiếu chặt chẽ vẫn hiện hữu. Vụ tai nạn của Xiaomi cho thấy chỉ một sai sót nhỏ giữa hệ thống và con người cũng có thể gây hậu quả nghiêm trọng.

Trong khi đó, ở Mỹ – nơi có nhiều công ty công nghệ lớn, việc thiếu khung pháp lý rõ ràng vẫn là điểm nghẽn. Các hãng như Tesla hay Waymo gặp khó trong triển khai xe tự lái vì chưa có quy chuẩn kiểm định, giám sát và trách nhiệm pháp lý nhất quán.

Sự cố với chiếc SU7 là lời cảnh tỉnh rằng dù công nghệ có tiến xa đến đâu, yếu tố con người vẫn giữ vai trò cốt lõi. Trong giai đoạn chuyển giao giữa hỗ trợ và tự động hóa, việc truyền đạt đúng khả năng thực tế của sản phẩm và yêu cầu đối với người dùng là điều không thể xem nhẹ. Hệ thống hỗ trợ lái không thể thay thế hoàn toàn người lái, ít nhất là hiện tại.

Với tham vọng trở thành trung tâm toàn cầu về xe thông minh, Trung Quốc đang cố gắng duy trì thế cân bằng giữa tốc độ và an toàn. Nếu thành công, nước này không chỉ vươn lên dẫn đầu công nghệ, mà còn có thể đặt nền móng cho một khuôn khổ pháp lý mới. Nhưng nếu vấp ngã, hậu quả không chỉ dừng lại ở kỹ thuật, mà có thể làm tổn hại lòng tin người tiêu dùng trong và ngoài nước.